ماجرای قاچاق فیلم دهه‌هاست که گریبان صنعت سینما را گرفته اما در سال‌های اخیر این معضل شکل تازه‌ای به خود گرفته که بسیار نگران‌کننده‌تر از پیش است؛ اگر پیش‌تر برخی افراد سودجو با فیلمبرداری از پرده سالن‌های نمایش و تبدیل آن به دی‌وی‌دی بساط دستفروشان را رونق می‌دادند، امروزه بسیاری آثار با کیفیت بالا و حتی ممیزی نشده سر از بازار قاچاق در می‌آورد که نشانگر نوعی سوءاستفاده سیستماتیک در این زمینه است و همین ماجرا موجب شده گروه‌های مرتبط انگشت اتهام را سوی یکدیگر نشانه روند.

نمونه چنین ماجراهایی را بیشتر در فیلم‌های پرفروش و توقیف‌شده می‌توان دید همان‌طور که اخیرا رحمان ۱۴۰۰، متری شیش‌ونیم و رستاخیز با چنین مشکلی مواجه شدند و در چند روز اخیر نسخه‌های قاچاق «خانه پدری» ساخته کیانوش عیاری و «قصر شیرین» رضا میرکریمی در سطح شهر یافت می‌شوند.

این اتفاق به‌ویژه برای «خانه پدری» از آنجا حائز اهمیت است که این فیلم سال‌هاست با حاشیه همراه بوده؛ یک دهه توقیف و آمد و رفت مداوم بر پرده و موافقت‌ها و مخالفت‌ها هنگام اکران و شرط‌های متعدد و جرح و تعدیل‌ها موجب شده همه توجه‌ها به سوی این فیلم جلب شود. روز گذشته زمان دو هفته‌ای اکران این فیلم پایان گرفت؛ فیلمی که بعد از آخرین توقیف، فقط مجوز اکران آن برای تهران و بدون پخش در شبکه نمایش خانگی یا vod به آن داده شده بود. پخش غیرمجاز این اثر به‌صورت دی‌وی‌دی که در اکران محدود توانست در گیشه نزدیک به دو میلیارد فروش داشته باشد بیانگر آن است که دیگر امیدی برای چانه‌زنی برای راه یافتن به شبکه خانگی باقی نمانده است.

عیاری در گفت‌وگو با خبرآنلاین، درباره لو رفتن فیلمش گفته است: «خودم هم تازه خبر لو رفتن فیلم و توزیع غیرقانونی آن را دیدم، ولی پیگیری نکردم و فعلا نمی‌توانم اظهارنظر دقیقی درباره اینکه چطور این اتفاق افتاده، داشته باشم.»

بعد از انتشار غیرقانونی چند فیلم که روی آنها آرم نسخه بازبینی ارشاد‌ خورده بود، تهیه‌کنندگان از نحوه‌ درز نسخه‌های اصلی به بازار قاچاق ابراز نگرانی کرده بودند. همین عامل باعث شده کانون کارگردانان سینمای ایران نیز در روزهای اخیر از فیلمسازان متقاضی حضور در جشنواره بخواهد کپی فیلم‌های جدیدشان را تنها به‌صورت DCP برای بازبینی در اختیار دفتر جشنواره و سازمان سینمایی قرار دهند. متن کانون کارگردانان سینمای ایران به شرح زیر است: «کانون کارگردانان سینمای ایران به تمامی سینماگران توصیه می‌کند برای حفظ امنیت فیلم‌ها و جلوگیری از بروز سوءتفاهم از دادن هرگونه نسخه DVD یا اشکال دیگر که به‌راحتی امکان تکثیر دارد به دفتر جشنواره و شورای پروانه نمایش خودداری کنند. کانون کارگردانان این پیشنهاد را مدتی قبل به دبیر جشنواره آقای دکتر داروغه‌زاده ارائه کرد که با موافقت ایشان روبه‌رو شد و اعلام کردند امکان بازبینی فیلم‌ها به‌صورت DCP در دفتر جشنواره و شورای پروانه نمایش وجود دارد.»

نقطه اشتراک فیلم هیا قاچاق شده

اشتراک جالب‌توجه در مورد فیلم‌های کپی‌شده شرایط مشابهی است که هرکدام به نوعی تجربه کردند. «رحمان ۱۴۰۰» مدت کوتاهی پس از اکران در اعتراض به محتوای نامناسب و عدم اعمال ممیزی‌های ابلاغ شده از پرده پایین کشیده شد و مدتی نگذشت که نسخه قاچاق آن به‌راحتی در دسترس عموم قرار گرفت آن‌هم بدون حذف هیچ سکانسی از فیلم. فیلم «متری شیش و نیم» که فروش بسیار موفقی را در گیشه و با رقم ۲۷ میلیارد تومان به ثبت رسانده بود در روزهای پایانی اکران، نسخه قاچاقش در خیابان‌ها دست به دست می‌شد و همان زمان دستور انتشار این فیلم در شبکه نمایش خانگی صادر شد. این در حالی بود که تهیه‌کننده زمان دیگری را برای نمایش فیلم خود در شبکه خانگی در نظر گرفته بود. ساداتیان به‌عنوان صاحب فیلم به این اتفاق واکنش نشان داد و نسخه قاچاق را دقیقا همان نسخه‌ای دانست که تحویل وزارت ارشاد شده است.

بیشتر بخوانید: انتشار نسخه اولیه اما غیرمجاز «خانه پدری» در فضای مجازی

البته سازمان سینمایی هم این ادعا را بی‌پاسخ نگذاشت و در صورت اثبات این ادعا از برخورد با خاطیان خبر داد و عنوان کرد اگر ساداتیان اشتباه کرده باشد باید پاسخگوی این هتک حرمت هم باشد.

با این حال دبیرکل ستاد صیانت و مبارزه با تکثیر غیرمجاز آثار سینمایی نقش ارشاد را در پخش غیرمجاز «خانه پدری» رد کرده و گفته است: نسخه منتشرشده از «خانه پدری» در فضای مجازی تنها در اختیار تهیه‌‌کننده و لابراتوار فیلم بوده است. سیدمحمدمهدی طباطبایی‌نژاد افزود: درباره این موضوع باید کسانی که فیلم را در اختیار داشته‌اند، پاسخ بدهند. ما پیگیری حقوقی و قضایی می‌کنیم و در ستاد صیانت هم در پی این هستیم که بدانیم فیلم از کدام منشأ قاچاق شده است. ما چندی پیش متوجه این ماجرا شدیم، با پلیس فتا تماس گرفتیم و بخشی از پیگیری‌های قضایی را هم تاکنون انجام داده‌ایم.

وی درباره اینکه منشأ قاچاق فیلم کجا می‌توانسته باشد، عنوان کرد: این نسخه تنها در اختیار تهیه‌‌کننده و نهاد فنی آن یعنی لابراتوار بوده است. ارشاد اساسا این نسخه را در اختیار نداشته و بنابراین فیلم یا از مجرای تهیه‌‌کننده یا لابراتوار قاچاق شده است. همانطور هم که دیده‌اید نسخه منتشرشده، نسخه کامل و بدون هیچ نشانی ازسوی وزارت ارشاد است؛ بنابراین نه شما می‌توانستید آن را منتشر کنید نه ما! چرا که این نسخه تنها در اختیار تهیه‌‌کننده و لابراتوار بوده است. این مدیر سازمان سینمایی ادامه داد: البته من علوم غیبیه ندارم که مستقیم بگویم چه کسی این کار را انجام داده است، نمی‌خواهم کسی را متهم کنم اما مسیر دیگری برای انتشار این نسخه وجود نداشته است. این را هم باید عنوان کنم که فیلم سینمایی «رحمان ۱۴۰۰» هم دقیقا به همین روش قاچاق شده بود. طباطبایی‌نژاد اظهار کرد: ما به‌طور کلی در ستاد صیانت و مبارزه با تکثیر و عرضه غیرمجاز آثار سینمایی اولین قدمی که برمی‌داریم این است که از همکارانمان در نیروی انتظامی بخواهیم از ادامه پخش فیلم جلوگیری کنند، در دومین گام هم باید شکایت خودمان را تنظیم کنیم. جمع‌آوری این اثر هم به‌صورت فیزیکال و دیجیتال صورت خواهد گرفت.

ماجرای عرضه قاچاق فیلم قصر شیرین

همزمان با «خانه پدری»، نسخه اصلی فیلم «قصر شیرین» رضا میرکریمی هم قبل از ورود به شبکه نمایش خانگی لو رفته است که طباطبایی‌نژاد این خبر را تایید کرد. چندی قبل رجبی فروتن از مدیران شبکه نمایش خانگی با انتقاد از قاچاق فیلم‌ها توضیح داده بود که چطور این فیلم‌ها در پروسه تکثیر ممکن است قاچاق شوند و گفته بود چطور این چرخه قاچاق به این بازار فروش محصولات فرهنگی لطمه می‌زند.

او در وبلاگش نوشته بود: «به‌دلیل بروز چنین اتفاقاتی در گذشته در متن قراردادهای رایج پیش‌بینی‌هایی صورت گرفته است به‌طوری‌که در متن اغلب قراردادها کاهش و تنزل ۵۰ درصدی مبلغ مورد معامله قید شده است. به‌عنوان مثال اگر رایت «متری شش و نیم» یک میلیارد تومان فروخته شده باشد، این مبلغ با توافق طرفین قرارداد به ۵۰۰ میلیون تومان کاهش می‌یابد.» درباره «قصر شیرین» اما نکته جالب این است که این فیلم با زیرنویس انگلیسی سر از سایت‌های دانلود فیلم درآورده است. این اتفاق می‌تواند سر نخ لو رفتن این نسخه از فیلم را به جشنواره‌های خارجی برساند که این فیلم در سایت آنها آپلود شده است.