به گزارش تیتربرتر؛ دفتر آمار و اطلاعات جمعیت و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور نتایج این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی در فصل‌نامه «جمعیت» منتشر کرده است که اطلاعات گسترده ای از وضعیت آسیب های اجتماعی در پایتخت می دهد.

شهر‌های بزرگ از نظر گروه‌های قومی، پایگاه اجتماعی و اقتصادی، بافت ناهمگونی دارند. برای کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی، مدیریت شهری باید اطلاع دقیقی از ویژگی‌های آسیب‌های اجتماعی هر منطقه داشته باشد. با توجه به اهمیت موضوع، پژوهشگران دانشگاه خوارزمی و دانشگاه تهران در مطالعه‌ای آسیب‌های اجتماعی جرم‌زا را در شهر تهران مورد بررسی قرار دادند.

جزییات آسیب‌های اجتماعی جرم‌زا در تهران

حسن مومنی؛ کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه خوارزمی و احمد ایرانخواه؛ کارشناس ارشد مخاطرات محیطی دانشگاه تهران، پژوهشگرانی بودند که در این مطالعه همکاری داشتند.

برای انجام این مطالعه از منابع مختلفی استفاده شد: مطالعه فراتحلیل آمار‌های معاونت رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری تهران، آمار‌های مربوط به سامان‌دهی آسیب‌دیدگان اجتماعی، آمار‌های سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران، آمار‌های گشت‌های جمع‌آوری آسیب‌دیدگان اجتماعی توسط سازمان خدمات، اطلس کلان‌شهر تهران، سایت توان‌مندسازی زنان سرپرست خانوار، آمار مددسرا‌های فعال سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران، تعداد افراد تحت پوشش معاونت رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری تهران، طرح پژوهشی مسائل اجتماعی تهران، سایت شهرداری تهران، برآورد وضعیت زناشویی شهر تهران به تفکیک منطقه در سال ۱۳۸۹، آمار ماهیانه شناسایی و جذب مددجویان جامعه هدف (متکدیان) در مناطق ۲۲گانه شهر تهران در هشت ماهه اول سال ۹۴ و پژوهش‌های میدانی مرتبط.

پس از جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات جهت ترسیم نقشه‌های مربوطه، از مجموعه نرم‌افزاری Arc gis، نرم‌افزار Arc map و نوار ابزار simbology استفاده شد.

در این پژوهش پراکنش آسیب‌های جرم‌زا مانند سرقت، زورگیری، قتل، خودکشی، اعتیاد و انحرافات جنسی در شهر تهران مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های کلی این مطالعه نشان داد تراکم آسیب‌های اجتماعی به طور کلی در مناطق جنوبی شهر تهران بیشتر است و مناطق شمالی شهر آسیب‌های اجتماعی بسیار کم‌تری دارند.

وضعیت وقوع جرم در مناطق 22 گانه تهران

در بین مناطق ۲۲گانه شهر تهران، به ترتیب مناطق ۱۵، ۱۲، ۱۸، ۱۷، ۱۹، ۲۱، ۱۶، ۱۱، ۱۳، ۱۰، ۹، ۸، ۷، ۵ و ۴ بیشترین آسیب‌های اجتماعی و مناطق ۱، ۲، ۳، ۶ و ۲۲ شهر تهران کمترین میزان آسیب اجتماعی را داشته‌اند.

پراکنش آسیب‌های جرم‌زا به تفکیک به صورت زیر است:

آمار بالای سرقت در تهران

مناطق ۱۲ و ۱۸ دارای بیشترین میزان سرقت و مناطق ۴، ۷، ۱۳ و ۱۴ دارای میزان زیاد، مناطق ۲۰، ۱۹ و ۲۲ دارای میزان کم، مناطق ۱ و ۳ دارای کمترین میزان و بقیه مناطق دارای سطح متوسطی از آسیب اجتماعی سرقت هستند. فقط در دو منطقه در تهران میزان سرقت خیلی کمی گزارش شده است که این خود نشان از آمار بالای سرقت در تهران دارد. الگوی کلی پراکنش سرقت در تهران به سمت شرق افزایش پیدا می‌کند.

میزان شیوع اعتیاد در تهران

اعتیاد در تهران در مناطق پایین شهری بسیار شدید است و به سمت شمال از شدت آن کم می‌شود. به طور کلی اعتیاد در تهران زیاد و قابل توجه است. از کل مناطق تهران فقط دو منطقه ۳ و ۶ دارای اعتیاد خیلی کم و سه منطقه ۵، ۴ و ۱۱ میزان اعتیاد کمی دارند. در بقیه مناطق اعتیاد متوسط، زیاد و خیلی زیاد است. در مناطق جنوبی تهران، گرایش به مصرف مواد مخدر سنتی دارند و مناطق شمالی بیشتر مصرف‌کننده مواد مخدر صنعتی هستند.

میزان زورگیری در تهران

مناطق ۱۲ و ۱۷ دارای بیشترین میزان زورگیری هستند و مناطق ۱، ۳، ۶ و ۲۲ کمترین میزان زورگیری را دارند. الگوی پراکنش زورگیری مشابه پراکنش سرقت است. با این تفاوت که میزان سرقت شدیدتر از زورگیری گزارش شده است. بیشترین میزان زورگیری در مناطق پایین شهر تهران است. بیشتر مناطقی که دارای اعتیاد زیاد هستند، از نظر زورگیری نیز آمار بالایی دارند. این موضوع نشان‌دهنده ارتباط بین این آسیب‌ها است.

وضعیت خودکشی در تهران

بررسی پراکنش خودکشی نشان می‌دهد که منطقه ۱۵ بیشترین میزان خودکشی را به خود اختصاص داده است. در مناطق ۲۲، ۲۱ و ۹ در غرب نیز آمار خودکشی نسبت به سایز مناطق بیشتر است. کمترین میزان خودکشی مربوط به مناطق شمال شرقی تهران است. پراکنش خودکشی از الگوی خاصی تبعیت نمی‌کند و این به معنی پایین بودن آمار خودکشی نیست. بلکه در واقع آمار‌های معتبر و قابل قبول در این زمینه کم و ناقص است و به طور معمول آمار دقیقی از خودکشی‌های صورت‌گرفته، در دسترس نیست. آمار بررسی شده در این پژوهش مربوط به خودکشی‌هایی است که به مرگ منجر شده، در صورتی که اقدام به خودکشی نیز به عنوان یک آسیب شناخته می‌شود.

نکته قابل توجه این است که مناطق ۲۱ و ۲۲ از نظر سایر آسیب‌های جرم‌زا در وضعیت بهتری قرار دارد، ولی در میزان خودکشی از سایر مناطق (به جز منطقه ۱۵) آمار بیشتری دارد.

قتل در تهران

گردآوری آمار آسیب قتل در تهران، دشوارتر از سایر آسیب‌ها است. بیشتر سازمان‌ها یا آمار کافی و جامع در این زمینه ندارند و یا داده‌های خود را به دلیل محرمانه بودن، در اختیار پژوهشگران قرار نمی‌دهند. به همین خاطر برای انجام این پژوهش از داده‌های طرح پژوهشی رصد کیفیت زندگی شهری در تهران که توسط سازمان فناوری اطلاعات انجام شده، آمار و ارقام محرمانه پلیس پیشگیری و همچنین سایر مطالعات انجام شده در سایت‌ها و مقالات معتبر، استفاده شد.

پراکنش آسیب اجتماعی قتل بیشتر به سمت مناطق توسعه‌نیافته و جنوب شهر است و مناطق شمال شهر کم‌تر با این آسیب روبرو هستند. مناطق ۲۱، ۲۲، ۹، ۱۵، ۱۶ و ۱۲ بیشترین میزان قتل را دارند.

شدت انحرافات جنسی در تهران

شدت انحرافات جنسی در تهران زیاد است و در بین آسیب‌های جرم‌زا، دارای بیشترین مناطقِ با شدت خیلی زیاد است. انحرافات جنسی در مناطق ۴، ۵، ۸، ۱۵، ۱۷ و ۲۲ خیلی زیاد، در مناطق ۱، ۱۶، ۱۸، ۱۹ و ۹ زیاد، در مناطق ۲، ۶، ۷، ۱۳، ۱۴، ۲۰ و ۲۲ متوسط و در مناطق ۱۱ و ۱۲ کم و در منطقه ۳ خیلی کم گزارش شده است. بررسی این پراکنش نشان می‌دهد که میزان انحرافات جنسی در مناطق شرق و غرب تهران بسیار زیاد و در مناطق جنوب شهری، زیاد است.

تحلیل مناسب الگو‌های فضایی آسیب‌های اجتماعی از مسائل حیاتی شهر‌ها است و جزو معیار‌های اجتماعی مهم جوامع به شمار می‌آید. کشف چنین الگو‌هایی می‌تواند نقطه شروعی برای تحقیقات تکمیلی در موضوعات دیگر باشد.

نقشه پراکنش آسیب‌ها نشان می‌دهد، توزیع فضایی این شاخص‌ها تصادفی نیست و از الگوی فضایی خاصی تبعیت می‌کنند. این الگو‌ها در نتیجه مجموعه‌ای از فرآیند‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و رفتاری شکل گرفته است.

به گفته پژوهشگران این تحقیق، پراکنش آسیب‌های جرم‌زای شهر تهران نشان می‌دهد وقوع آسیب‌های اجتماعی در لایه محله و منطقه پررنگ‌تر است. این یافته نشان می‌دهد: «آسیب‌های اجتماعی در شهر تهران عمدتا هویت منطقه‌ای و محله‌ای دارند و لذا انجام مطالعه جغرافیایی آن‌ها برای رسیدن به یک الگوی پیشگیری جامعه مورد نیاز است».

عوامل پیدایش انحرافات اجتماعی

بررسی و ریشه یابی انحرافات اجتماعی از اهمیّت زیادی برخوردار است. انحرافات و مسائل اجتماعی امنیت اجتماعی را سلب و مانعی برای رشد و توسعه جامعه محسوب می شود. به طور کلی، هر رفتاری که از آدمی سر می زند، متأثر از مجموعه ای از عوامل است که به طور معمول در طول زندگی سر راه وی قرار دارد و وی را به انجام عملی خاص وادار می کند.

چند عامل مهم پیدایش انحرافات اجتماعی:

عوامل به وجودآورنده انحراف و کجروی در جوامع مختلف یکسان نیست و مناطق از نظر نوع جرم، شدت و ضعف، تعداد، و نیز از نظر عوامل متفاوتند. این تفاوت ها را می توان در شهرها، روستاها و حتی در مناطق مختلف و محله های یک شهر مشاهده کرد. در هر جامعه و محیطی سلسله عواملی همچون شرایط جغرافیایی، اقلیمی، وضعیت اجتماعی، اقتصادی، موقعیت خانوادگی، تربیتی، شغلی و طرز فکر و نگرش خاصی حاکم است که هر یک از اینها در حسن رفتار و یا بدرفتاری افراد مؤثر است.

شهرنشینی لجام گسیخته، گسترش حاشیه نشینی و فقر، اتلاف منابع و انرژی را به دنبال دارد. حاشیه نشینی در شهرها، با جرم رابطه مستقیم دارد. تنوع و تجمل، اختلاف فاحش طبقات اجتماعی ساکن شهرهای بزرگ، تورّم و گرانی هزینه های زندگی، موجب می شود تا افراد غیر کارآمد که درآمدشان زندگی ایشان را کفاف نمی دهد، برای تأمین نیازهای خود، دست به هر کاری هر چند غیر قانونی بزنند. از دیگر عوامل محیطی جرم، می توان فقر، بیکاری، تورّم و شرایط بد اقتصادی نام برد که بر همه آحاد جامعه، اقشار، گروه ها و نهادها تأثیر گذاشته و آنان را تحت تأثیر قرار می دهد.

در پیدایش انحرافات اجتماعی و رفتارهای نابهنجار و آسیب زا عوامل متعددی به عنوان عوامل پیدایش و زمینه ساز می تواند مؤثر باشد:

عوامل فردی: جنس، سن، وضعیت ظاهری و قیافه، ضعف و قدرت، بیماری، عامل ژنتیک و....

عوامل روانی: حساسیت، نفرت، ترس و وحشت، اضطراب، کم هوشی، خیال پردازی، قدرت طلبی، کم رویی، پرخاشگری، حسادت، بیماری های روانی و...

عوامل محیطی: اوضاع و شرایط اقلیمی، شهر و روستا، کوچه و خیابان، گرما و سرما و....

عوامل اجتماعی: خانواده، طلاق، فقر، فرهنگ، اقتصاد، بی کاری، شغل، رسانه ها، مهاجرت، جمعیت و....

از آنجا که ممکن است در پیدایش هر رفتاری، عوامل فوق و یا حتی عوامل دیگری نیز مؤثر باشد، از این رو، نمی توان به یک باره فرد بزهکار را به عنوان علت العلل در جامعه مقصر شناخت و سایر عوامل را نادیده گرفت.

اگر فرد، هر چند برای سرگرمی و تنوع و تفرّج دست به بزهکاری بزند، این کار وی کم کم زمینه ای خواهد بود تا به سمت و سوی بزهکاری سوق یابد. دلیل عمده این کار، چگونگی شروع به انجام عمل بزهکارانه و کشیده شدن فرد به این راه است. افراد بزهکار افرادی هستند که همه زمینه ها و شرایط لازم برای انحراف در آنان وجود دارد. مهم ترین عامل در انحراف افراد و ارتکاب عمل نابهنجار، فردی است که موجب سوق یافتن وی به سمت بزهکاری می شود؛ چرا که فردی که می خواهد اولین بار دست به بزهکاری بزند، نیازمند فردی است که او را راهنمایی کرده و به این سمت هدایت نماید.

دومین عامل، امکانات و شرایطی است که فرد در اختیار دارد و زمینه ارتکاب وی را برای اعمال خلاف اجتماع فراهم می آورد.

فقر در خانواده، عدم تأمین نیازهای اساسی خانواده، دوستان ناباب، محیط آلوده و...نیز از عوامل روی آوری فرد به بزهکاری است.

گردآورنده: مریم توکلی