به گزارش تیتربرتر، سرپرست وزارت جهاد کشاورزی در واکنش به شایعه شیرهای آلوده به آفلاتوکسین گفت: تمام محصولات غذایی توسط وزارت بهداشت کنترل می‌شود؛ لذا اطمینان می‌دهم مردم با خیال راحت محصولات تولید شده را مصرف کنند و هیچ تولیدی خارج از استانداردهای تعیین شده نیست. نمی‌دانم چرا برخی افراد به خود اجازه می‌دهند جامعه را بی‌دلیل نگران کنند؟!

سم آفلاتوکسین چیست؟

آفلاتوکسین‌ها (Aflatoxin) سموم قارچی طبیعی هستند که از گونه‌های قارچ افشانکچه مانند زرد افشانکچه(Aspergill flavus)، اسپرژیلوس پارازیتیکوس (A.parasiicus) و آسپرژیلوس نومیوس (A. nomius) منشأ می‌گیرند. این قارچها معمولاً ذرت، یا بادام زمینی و پسته را به راحتی آلوده می‌کنند، در حالیکه گندم، جو بارلی و برنج به این قارچها معمولاً مقاومتر هستند. آفلاتوکسین‌ها انسان را از طریق مواد غذایی آلوده مانند تخم مرغ، شیر و محصولات لبنی آلوده می‌کنند و می‌توانند سرطانزا باشند. در سال ۱۹۸۵، سازمان غذا و دارو آمریکا میزان مایکوتوکسین‌های مجاز در مواد غذایی را تعیین کرد.

کدام محصولات کشاورزی به آفلاتوکسین ها آلوده می شوند؟

در زمان رشد غلاتی مانند ذرت، در صورتی که دمای محیط مناسب باشد ( مخصوصا در دامنه دمایی بین ۲۰ تا ۳۲ درجه سانتی گراد) قارچهای آسپرژیلوس شروع به رشد و تولید آفلاتوکسین می کنند. آلودگی با آفلاتوکسین ها در شرایط  بروز تنش مانند خشکسالی، بارنگی و شیوع آفات تشدید می شود. این شرایط استرس زا در بسیاری از کشورهای گرمسیری که تولید کنندگان اصلی ذرت هستند وجود دارد. اسپور قارچ های مولد قارچ آسپرژیلوس تقریبا در همه محیط ها وجود دارد و توسط باد یا حشرات به راحتی به گیاهان منتقل می شوند.

علاوه بر این، هر عاملی که به بافت های پوششی گیاهان آسیب برساند خطر آلودگی به آفلاتوکسین ها را بالا می برد. آفات گیاهی، اسپور قارچها را به خوشه های ذرت منتقل می کنند. مخصوصا ذرت هایی که بر اثر آفاتی مانند کرم ذرت آسیب دیده اند بیشتر به آفلاتوکسین ها آلوده می شوند. علاوه بر ذرت، پنبه دانه، بادام زمینی و آجیل های درختی نیز شدیدا در معرض آلودگی به آفلاتوکسین ها قرار دارند.

بعد از برداشت محصول، رطوبت بالای غلات و محیط (بیشتر از ۱۴٪) و هوای گرم (بیشتر از۲۰ درجه سانتیگراد) باعث آلوده شدن محصولات کشاورزی انبار شده به آفلاتوکسین ها می شود. برای جلوگیری از آلودگی با آفلاتوکسین دانه های غلات باید خشک، بدون آسیب فیزیکی و بدون آسیب حشرات باشند و در دمای پایین انبار شوند که کنترل این شرایط در عمل بسیار دشوار و گاهی غیر ممکن است.

چگونه آفلاتوکسین ها را تشخیص دهیم؟

در صورتی که آلودگی شدید باشد، توده های اسپور قارچ ها، ممکن است به رنگ زرد یا سبز بر روی محصولات مشاهده شوند که در نقاط آسیب دیده دانه ها(آسیب فیزیکی یا آسیب حشرات) بیشتر مشاهده می شود اما آفلاتوکسین ها با چشم قابل رویت نیستند. روش های تشخیص آفلاتوکسین در محصولات کشاورزی شامل کروماتوگرافی لایه نازک، الایزا، HPLC، و آشکارسازی با اشعه UV و فلوئورسنت می باشد. آفلاتوکسین ها زیر نور اشعه UV با طول موج ۳۶۵ نانومتر نور فلوئورسنت با رنگ زرد مایل به سبز منعکس می کنند.

راه پیشگیری از سم آفلاتوکسن

بهترین راه پیشگیری، اجتناب از خوردن مواد غذایی آلوده به آفلاتوکسن است. از جمله مواد غذایی پسته به سادگی به سم آفلاتوکسین آلوده می‌شود. از خوردن پسته‌های با طعم تلخ یا با رطوبت زیاد باید اجتناب کرد. همچنین مغز پسته احتمال آلودگی بیشتری نسبت به پسته با پوست میباشد.

استفاده نکردن از محصولات مشکوک به سم آفلاتوکسن می توان به پیشگیری از خطرات ناشی از این سم کمک کند.

سم آفلاتوکسین مقاوم به حرارت می‌باشد و در درجه حرارت ۲۳۷ تا ۳۰۶ درجه سانتیگراد مضمحل می‌شود؛ بنابراین، پاستوریزاسیون شیر نمی‌تواند علیه سم آفلاتوکسین Mمؤثر باشد. آواستی و همکارانش در سال ۲۰۱۲ گزارش کرده‌اند که نه پاستوریزاسیون و نه جوشاندن شیر باعث کاهش سطح آفلاتوکسین M1 نمی‌شود. بو دادن پسته در درجه حرارت ۹۰، ۱۲۰ و ۱۵۰ درجه سانتی گراد برای ۳۰، ۶۰ و ۱۲۰ دقیقه باعث کاهش سطح آفلاتوکسین بمیزان ۱۷ تا ۶۳ درصد می‌گردد. بعلاوه، پخت قلیایی و خیساندن ذرت برای درست کردن تورتیلا میزان آفلاتوکسین را بمیزان ۵۲٪ کاهش می‌دهد.

سابقه مرگ بر اثر سم آفلاتوکسین

در سال ۱۹۷۴، یک بروز عمده بیماری هپاتیت بعلت آفلاتوکسید در ایالت گجرات و راجستان هند گزارش شد که منجر به مرگ ۱۰۶ نفر شد. این بروز دو ماه طول کشید و محدود به یک فرقه ای بود که قوت غالب آنها، ذرت، آلوده به آفلاتوکسین شده بود. آنالیز ابتدایی ثابت کرد که مصرف آفلاتوکسین فلاووس باعث این بروز شده‌است. بروز دیگری از آفلاتوکسی که هم انسان و هم سگ‌ها را گرفتار کرد در شمال غربی هند در ۱۹۷۴ گزارش شد. بیشتر موارد بروز گزارش شده از مناطق روستایی مناطق شرقی کنیا در سال ۲۰۰۴ ناشی از مصرف محصول ذرت خانگی آلوده به کپک بود. در سال ۲۰۱۳، کشورهایی در اروپا شامل رومانی، صربستان و کرواسی مواردی از آلودگی شیر با آفلاتوکسین را در سطح کشور از خود گزارش کردند.

آیا سم  آفلاتوکسین در شیر وجود دارد 

عضو هیئت علمی انستیتو تغذیه و صنایع غذایی کشور ضمن ارائه تعریفی از "آفلاتوکسین"و وجود آن در مواد غذایی، در عین حال از عملکرد صداوسیما در تولید برخی برنامه‌های تخصصی با دعوت از اشخاص حقیقی و بدون حضور مراجع ذی‌صلاح قانونی انتقاد کرد.

بیشتربخوانید: ماجرای سمی بودن شیر‌های پاستوریزه

دکتر سید امیرمحمد مرتضویان، سم آفلاتوکسین را یکی از سموم قارچی معرفی کرد و گفت: برخی از قارچ‌ها توانایی ساخت سموم را در انواع فرآورده‌های غذایی مانند آبمیوه‌ها، رب گوجه فرنگی، لبنیات و... را دارند که یکی از آنها آفلاتوکسین است که قابلیت ورود به شیر و لبنیات را نیز دارد. یکی از راه‌های ورود سم آفلاتوکسین به شیر و لبنیات از راه غذای دام است؛ در صورتی که غذای دام آلوده باشد، وارد شیر شده و امکان سرایت از شیر به بدن انسان را افزایش می‌دهد.

وی با بیان اینکه معمولا سه نوع کپک منجر به ساخت سم آفلاتوکسین می‌شوند، اظهار کرد: بیشترین محل رشد این نوع قارچ‌ها که باعث به وجود آمدن سم آفلاتوکسین می‌شود،‌ دامداری‌ها هستند اما، نمی‌توان گفت علت قطعی آلودگی شیر به سم آفلاتوکسین آلودگی غذای دام باشد؛ بلکه این موضوع تنها یک امکان است که باید مانند سایر عوامل بررسی شود. رسیدن به این قطعیت که سم آفلاتوکسین موجود در شیر به علت تغذیه آلوده دام بوده است منوط به انجام آزمایش‌های پیشرفته است که تنها زیر نظر مراجع حقوقی صورت گرفته و نتایج به اطلاع مردم می‌رسد؛ فلذا یک شخصیت حقیقی مستقل بر اساس حدس و گمان خود نمی‌تواند در این زمینه نظر قطعی دهد.

این استاد دانشگاه در ادامه مراجع ذی‌صلاح و قانونی برای انجام تحقیقات و ارائه نظر در این زمینه را اینگونه معرفی کرد: سازمان دام‌پزشکی در وهله اول مسئولیت آزمایش و تایید سلامت شیر خام را دارد؛‌ پس از آن سازمان ملی استاندارد ایران، انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور و سازمان غذا و دارو می‌توانند تحقیقات خود را بر تمامی فرآورده‌های تولید شده از جمله لبنیات تکمیل کرده و به اطلاع مردم برسانند. از این رو باید مبنای ارائه نظر اشخاص حقوقی باشند و نه اشخاص حقیقی.

وی همچنین با رد این فرضیه که امکان کپک زدن و وجود سم آفلاتوکسین در شیر و لبنیات پس از تولید و فرآوری وجود دارد، بیان کرد: این سموم تنها می‌توانند از دام‌داری‌ها خارج شوند که سازمان دامپزشکی نسبت به آن رسیدگی می‌کند.

مرتضویان با تاکید بر اینکه امکان وجود سم آفلاتوکسین در تمام محصولات غذایی وجود دارد، خاطرنشان کرد: تنها موضوعی که اهمیت فراوانی دارد این است که میزان سم آفلاتوکسین در مواد غذایی و بویژه لبنیات در حد استاندارد اعلام شده باشد. نمی‌توان ادعا کرد در هیچ ماده غذایی سم آفلاتوکسین موجود نیست، ضمن آنکه برخی کارخانه‌های تولید محصولات لبنی، استانداردهای کارخانه‌ای داشته که فراتر از استاندار ملی است و به صورت هفتگی یا روزانه، محصولات تولیدی را پایش می‌کنند.

وی در پایان با انتقاد از عملکرد سازمان صدا و سیما در دعوت از مهمانان به برنامه‌های تلوزیونی،‌ تصریح کرد: اظهار نظر در مورد وجود سم در مواد غذایی نباید به شکل یک سویه صورت گیرد. صدا و سیما باید همانگونه که برای برنامه‌های سیاسی،‌ مناظره تدارک می‌بیند، برای برنامه‌های تخصصی که اظهار نظر در آن می‌تواند فکر بخش زیادی از جامعه را به خود مشغول کند نیز به دنبال تهیه و تولید مناظره تخصصی با حضور مراجع قانونی و اشخاص حقیقی ذی‌صلاح باشند.

رد وجود سم آفلاتوکسین در شیر توسط سازمان دامپزشکی

سازمان دامپزشکی کشور اعلام کرده است:متأسفانه در روزهایی که هموطنان کشورمان به دلیل رویدادهای ناگوار هفته‌های اخیر در کشور در غم و نگرانی خاطر به سر می‌برند، ادعاهای شخصی بعنوان کارشناس در برنامه شبکه ۳ صبح بخیر ایران در مورخ ۲۸/۱۰/۱۳۹۸ موجب تشویش اذهان عمومی بینندگان این برنامه و متعاقب آن افرادی شده و می‌شود که به تدریج از طریق ماهیت ذاتی رسانه‌های اجتماعی در جریان این اظهارات کذب قرار می‌گیرند؛ آن هم بدون آنکه متولیان پخش چنین برنامه‌هایی در یک پخش زنده و آن هم یکجانبه تبعات چنین ادعاهای بی پایه و اساس را برای سلامتی عمومی بدانند و این ضعف را هر فرد متخصصی به وضوح می‌تواند از قسمت های مختلف این مصاحبه متوجه شود.

علی‌صفر ماکنعلی، معاونت بهداشتی و پیشگیری این سازمان در واکنش به ادعاهای مطرح شده در این برنامه با بیان اینکه اظهارات این شخص به‌عنوان کارشناس کذب محض، غیر علمی، غیرمستند و مصداق واقعی تشویش اذهان عمومی است، افزود: بر اساس برنامه های توسعه ای انجام گرفته در کشور، در حال حاضر ۴۰۰ کارخانه شیر پاستوریزه در کشور فعال هستند و در حوزه‌ تولید شیر خام رتبه ۱۱ دنیا هستیم و حتی تعدادی از کارخانجات لبنی کشور با داشتن کد IR از سازمان دامپزشکی کشور که متضمن رعایت معیارهای بهداشتی در فرآیند تولید است، دارای صادرات محصولات لبنی به کشورهایی نظیر روسیه و مالزی هستند.

وی با بیان اینکه در حوزه‌ تأمین ماده اولیه کارخانجات لبنی تعداد بیش از ۹۰۰ مرکز جمع‌آوری شیر و در مجموع حدود ۱۶۰۰ واحد شامل مراکز جمع‌آوری شیرخام، کارخانجات لبنی و سایر صنایع وابسته در حال فعالیت هستند، افزود: در این مراکز در چهارچوب ضوابط بهداشتی دامپزشکی و با حضور مسئولین فنی بهداشتی دامپزشکی، کنترل‌های تخصصی بهداشتی اعم از نمونه برداری و آزمایش‌های لازم صورت می‌پذیرد و حمل و نقل شیر و فراوردهاى آن با مدر‌ن‌ترین روشهای بهداشتی صورت می‌پذیرد و حتی تردد وسائط نقلیه شیر و فرآورده‌های لبنی رصد و پایش می‌شود که مواد اولیه ۴۰۰ کارخانه تولید لبنیات کشور را فراهم می‌کنند.

ماکنعلی با بیان اینکه برنامه‌های بهداشتی سلامت شیر و فرآورده لبنی در تمامی سطوح از جمله مدیریت بهداشت گاوداری‌ها، مدیریت بهداشت در مراکز جمع‌آوری شیر و مدیریت بهداشت در کارخانجات شیر و لبنیات مطابق با استانداردهای ملی و کدکس آلیمانتاریوس (استاندارد بین المللى) صورت می پذیرد اظهارکرد: تمامى این مراحل تحت نظارت سازمان دامپزشکی کشور و وزارت بهداشت بصورت دائم و مستمر صورت می‌پذیرد.

ماکنعلی با یادآوری این نکته که در سطح گاوداری ۳ نوع مدیریت وجود دارد، آنها را چنین برشمرد: یکی از مدیریتهای بسیار مهم در یک گاوداری مدیریت بهداشت تغذیه است که در این مدیریت سختگیرانه‌ترین استانداردها برای کنترل میران آفلاتوکسین صورت می‌پذیرد. استاندارد میزان آفلاتوکسین در ذرت دامی در کشور ما برابر با ۵ در میلیارد است و این در حالی است که استاندارد اتحادیه اروپا برای آفلاتوکسین ۴ برابر(۲۰ ppb ) استاندارد ملی ایران است.

بیشتر بخوانید: بستنی ایرانی با طعم چربی خوک

تشویش اذهان مردم در یک برنامه زنده و بدون معیارهای کارشناسی

بنابراین گزارش در این برنامه زنده تلویزیونی بهادر حاجی‌محمدی که به عنوان بازرس انجمن بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران معرفی شده است، مدعی شد: شیرهای پاستوریزه‌ای که از سوپرمارکت‌ها عرضه می‌شود مقدار زیادی آلودگی به سم آفلاتوکسین دارند. سمی که به منجر به سرطان کبد می‌شود!

وی در این برنامه پس از اظهارنظر درباره برخی صنوف مرتبط با عرضه غذاهای آماده، به پیشینه بعضی چالش‌های بهداشتی در صنعت لبنیات اشاره کرد و گفت: جای آن که نگران استفاده از روغن پالم و وایتکس در لبنیات باشیم، افکار عمومی و مسئولان باید به مسائل مهم‌تری مانند وجود سموم دیگر در لبنیات توجه داشته باشند.

او به عنوان مثال به ورود ذرت‌های آلوده استناد کرد و گفت که مصرف این ذرت‌های آلوده به آفلاتوکسین، سبب تولید شیرهای آلوده به این سم شده است.

حاجی محمدی در این گفت‌وگوی تلویزیونی، آماری را که به گفته خودش از پژوهش‌های تعدادی از اساتید دانشگاه استخراج شده درباره میزان آلودگی شیرهای پاستوریزه در شهرهای مختلف کشور اعلام کرد و گفت: طبق این آمارها ۳۳ درصد نمونه‌های شیر پاستوریزه آلوده به این سم بودند. شیرهای پاستوریزه آزمایش شده در تبریز ۶۲ درصد، ساری ۶۰، مشهد ۵ درصد، شیراز ۱۷ درصد و اردبیل ۳۳ درصد به سم آفلاتوکسین آلوده هستند.

اعلام شتابزده و بدون مستندات رسمی آمارها و ادعاها و همچنین پرسش های تاکیدی و غیرکارشناسی مجری این برنامه تلویزیونی مبنی بر این که «چطور می‌شود که یک هفته شیر نخریم!؟» بلافاصله در شبکه‌های اجتماعی همرسانی شد و مورد توجه اقشار مختلف و کاربران فضای مجازی در سراسر کشور قرار گرفت.

با ادعای جنجالی بازرس انجمن علمی بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران مبنی بر آلوده بودن حدود ۳۳ درصد شیرهای پاستوریزه در کشور و حتی ادعای آمار ۶۰ درصدی برای مرکز استانی به مانند مازندران، احتمالا موج دیگری از فاصله گرفتن خانوارها از محصولات لبنی کنترل شده بهداشتی کشور و آثار وحشتناک بیماری‌های ناشی از کمبود کلسیم و تشدید بروز بیماری مرگ خاموش در سالهای آینده را به همراه خواهد آورد.

گفتنی است طی روزهای اخیر در یک برنامه تلویزیونی فردی که بعنوان بازرس انجمن بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران معرفی شد ، در سخنانی درباره آلودگی شیرهای پاستوریزه به سم افلاتوکسین اظهاراتی را مطرح کرد که با واکنش مسئولان دستگاه‌های مختلف مواجه شد.