نحوه مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم در دادگاه وقوع برخی جرایم، علاوه بر، برهم زدن نظم عمومی جامعه ممکن است به اشخاص نیز به طور مستقیم خساراتی وارد کند. در چنین شرایطی، شخص زیان دیده از جرم بعد از آن که به عنوان شاکی خصوصی، شکایت خود را در مراجع قضایی طرح کرد، حق دارد برای جبران خسارت و وقوع برخی جرایم، علاوه بر، برهم زدن نظم عمومی جامعه ممکن است به اشخاص نیز به طور مستقیم خساراتی وارد کند.
در چنین شرایطی، شخص زیان دیده از جرم بعد از آن که به عنوان شاکی خصوصی، شکایت خود را در مراجع قضایی طرح دعوا کرد، حق دارد برای جبران
خسارت و صدماتی که به طور مستقیم به واسطه ارتکاب جرم به او وارد شده است، از مقام قضایی، جبران خسارت را درخواست کند.
اگر ضرر و زیان نشی از جرم مادی باشد شاکی می تواند برای مطالبه ی آن دادخواستی تنظیم و تقدیم دادگاه نماید.
خسارت ناشی از جرم
خسارت ناشی از جرم یعنی هنگامی که جرمی واقع می شود و مجنی علیه (شخصی که جرمی علیه وی شکل گرفته است) متحمل خساراتی می شود.
خسارات ناشی از جرم به این معنا است که جرمی به وقوع پیوسته و مجنی علیه (کسی که جرم علیه وی شکل گرفته است) متحمل خسارتی شده است.
انواع خسارات ناشی از جرم
• زیان‌های مادی (خسارت به جان و مال)
• معنوی (ضرر به حیثیت و آبرو)
• عدم‌النفع
خسارت عدم النفع چه زمانی متصور است؟
این خسارت زمانی متصور است که مجنی علیه (شاکی) می تواند از طریق مشروع درآمدی به دست آورد، اما وقوع جرم از جانب مجرم (متهم ) باعث می شود تا وی در آمد یا نفع مزبور را از دست بدهد و از این رو متحمل خساراتی شود.این موضوع زمانی قابل مطالبه است که منافع ممکن الحصول ( بانظر کارشناس به وسیله تامین دلیل ) باشند .
مطالبه عدم‌النفع
به طور معمول در دادگاه ها، باوجود صدور رای به جبران خسارات مادی و گاه معنوی، در مورد عدم النفع رأیی صادر نمی شود. چرا که بسیاری از دادگاه ها اعتقاد دارند که عدم النفع، خسارتی قابل مطالبه نیست.
در واقع آنها با تفسیر تبصره ۲ ماده ۵۱۵ قانون آیین رسیدگی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ به این نتیجه رسیده اند که این دسته از خسارات ناشی از جرم قابلیت مطالبه را ندارد.
منافع ممکنالحصول
بر اساس قانون تنها آن دسته از خسارات قابلیت مطالبه دارند که بی واسطه و به طور مستقیم از جرم ناشی شده باشند. تنها عدم النفعی که حصول آن ممکن باشد، قابلیت مطالبه را دارد و عدم النفع غیرقابل حصول قابل مطالبه نیست.
اما تشخیص این دو بسیار دشوار است. مرز میان عدم النفع و منافع ممکن الحصول بسیار ظریف است تا آنجا که حتی عده ای این دو را یکی می دانند.
به این منافع که امکان تحصیل آنها وجود داشته و به دلیل عمل دیگری(مجرم) از بین رفته است، منافع ممکنالحصول گفته می‌شود.
بیشتر بخوانید: جانان وحدانی وکیل ایرانی در ترکیه
منافع ممکن الحصول را می توان اینگونه توضیح داد؛ فرض کنید آقای (الف) دارای باغی با درختان میوه است. این باغ در سالیان گذشته همواره محصول خوبی به بار داده است. امسال همسایه آقای (الف) یعنی خانم (ج) به طور ناگهانی آبی را که به باغ (الف) می آمد، قطع کرده و به این ترتیب محصولات درختان آقای (الف) را به طور کامل از بین برده است. در این حالت است که می گوییم با وجود امکان تحصیل منفعت یا همان کسب محصول برای آقای (الف)، منفعت مزبور با عمل خانم همسایه از دست رفته و نابود شده است.
همان طور که مشاهده می کنید منافع ممکن الحصول دارای معنایی نزدیک و مشابه با اصطلاح عدم النفع است؛ به نحوی که چندان تفاوتی میان دو اصطلاح فوق به نظر نمی رسد.
شرایط مطالبه خسارت
پس از صدور کیفر خواست، مطالبه خسارات ناشی از جرم در گروی ارایه دادخواست است. بر این اساس، پرونده جرم از دادسرا خارج و به دادگاه صالح (شورای حل اختلاف یا داگاه حقوقی ) ارسال می شود.
دادگاه علاوه بر تکلیف رسیدگی به اتهام مطروحه وظیفه دارد در صورت درخواست مجنی‌علیه مبنی بر جبران خسارات وارده به آن تقاضا نیز رسیدگی کند. درخواست زیان‌دیده در خصوص جبران خسارات باید در قالب ارایه دادخواست صورت بگیرد؛ به این معنا که مجنی‌علیه باید با ارابه دادخواستی به دادگاه رسیدگی‌کننده به جرم، جبران خسارات ناشی از جرم را مطالبه کند.
نکته ای که در اینجا وجود دارد، این است که اگر مجنی علیه نتوانست یا اینکه نخواست در حین رسیدگی به اتهام اصلی، دادخواست جبران خسارت را ارایه کند، می تواند پس از صدور حکم دادگاه کیفری حسب مورد به شورای حل اختلاف یا دادگاه حقوقی صالح مراجعه و با استناد به حکم صادره، دادخواست جبران خسارت خود را تقدیم کند.
نکته دیگری که باید در این خصوص مورد توجه قرار داد، این است که دادخواست جبران را چنانچه خسارت وارده کمتر از پنج میلیون تومان باشد باید به شورای حل اختلاف و اگر بیشتر از پنج میلیون تومان باشد باید به دادگاه حقوقی محل اقامت خوانده تقدیم کرد.
مستندات لازم برای دادخواست مطالبه خسارت
- رای صادر شده از دادگاه جزایی مبنی بر مجرمیت
- تامین دلیل (گزارش کارشناس رسمی دادگستری مبنی بر تعیین میزان ریالی خسارات)
- کپی کارت ملی
- ثنا
چه کسانی می توانند اقدام به ارایه دادخواست کنند؟
- اهلیت شاکی (محجور نباشد)
- ذینفع
- وکیل – قیم – وصی
شرایط مطرح کننده دعوا
برای اینکه متضرر از جرم بتواند دعوای ضرر و زیان خود را در مقابل دادگاه اقامه کند، باید علاوه بر دارا بودن اهلیت، در طرح دعوا نیز ذینفع باشد.
