ملایر، مرکز شهرستان ملایر و یکی از شهرهای استان همدانِ که از لحاظ جغرافیایی از شمال به همدان، از شرق به اراک، از جنوب به بروجرد و از غرب به نهاوند محدود می شه.پژوهشگران اظهار داشتن که نام ملایر ترکیبی از دو واژه «مال» و «آیر» هستش. در زبان کردی و لری واژه «مال» به معنی «خانه» و واژه «آیر» معرف «آگر» هست که در زبان مادی به معنای آتش بوده و هنوز در کردستان آتش را «آگر» می گن. بنابراین نظر «مال آیر» که در تلفظ ملایر آمده به معنای "سرزمین آتش" بوده که هنوز بعد از هزاران سال بروی کوه های شهر در شب های نوروز آگر (آتش) روشن می کنن .

از لحاظ اقلیمی و آب و هوایی چون بین رشته کوه های زاگرس قرار گرفته آب و هوای معتدل کوهستانی داره. پیشینه تاریخی این شهر بر هم اساس یافته های باستان شناسان به دوران تمدن عیلامی ها برمی گرده. این شهر زبیا پر از دیدنی های تاریخی و طبیعیه که باعث میشه هر ماجراجویی جذبش بشه. 

خوراکی و سوغاتی ملایر

انواع آش مثل آش ترخینه، آش ورکواز، آش جو و گندم، آش بادمجان، آش ترش، آش رشته، آش دوغ و غذاهای دیگه مثل کوفته، آبگوشت کشک، پلته پلو و انواع دلمه از جمله غذاهای محلی ملایر هستن که اگه امتحانشون کنین، قطعا طعم دلپذیرشون تا مدت ها زیر دندونتون می مونه.

شاید توی این شهر یکی دو کافی شاپ خوب بیشتر نباشه مثل کافه قهوه تلخ ملایر و کافه دونات اما در عوضش بستنی فروشی های سنتی خیلی خوبی داره که مزه ی بستنی و فالوده های واقعی و سنتی رو میدن؛ بستنی جلالی ،بستنی و فالوده عمو سیف الله و بستنی پاپایا نمونه هایی از این بستنی فروشی ها هستن.امروزه سوغات ملایر شامل کشمش، باسلوق، مبل، منبت و شیره وانگور و عسل میشه که اکثر این سوغات رو می تونین از بازار دیدنی ملایر تهیه کنین.

گردشگری ملایر

این شهر هم مثل اکثر شهرهای ایرانی پر از جاذبه است. جاذبه های طبیعی و تاریخی زیبایی که باعث میشه مسافرهای زیادی برای بازدید بهش سفر کنن تا از نزدیک بتونن شاهدشون باشن. از جاذبه های طبیعی معروف و شناخته شده ملایر میشه به تالاب آق گل که از زیستگاه های مهم پرندگان وحشی و کوچ کننده مانند فلامینگو، قو، غاز خاکستری،اردک سرسبز، پلیکان و لک لکِ، پارک جنگلی سیفیه یا همون باغ سیف الدوله که اولین پارک ایرانِ، دریاچه کوثر که یه دریاچه مصنوعی باحال تو شهرِ، منطقه حفاظت شده لشگردر و بام ملایر که یه فضای مناسب برای اقامت خانواده ها و گردشگران داخلی و خارجی هستش اشاره کرد.

از جاذبه های تاریخی شهر هم میشه به قدیمی ترین نیایشگاه آریایی ها که به اسم ارگ نوشیجان معروفه، یخچال میرفتاح که از آثار زیبا و دیدنیه دوره قاجاریه است، برج خانقلی که از خشت و گل ساخته شده و حدود 700 سال قدمت داره، مقبره سیف الدوله، خانه لطفعلیان یا همون موزه ملایر اشاره کرد.

پارک سیفیه‌ ملایر

در سال ۱۳۰۴ هجری شمسی، در شمال شرقی ملایر و در دامنه‌ی کوهی به نام گرمه، یکی از تفرجگاه‌های قدیمی این شهرستان به همت «سیف‌الدوله» از نوادگان «فتحعلی شاه قاجار»، احداث شد. «پارک سیفیه»، نام این تفرجگاه قدیمی است که دارای مساحت تقریبی ۱۰ هکتار است. درختان کهنسال چنار، حوضچه‌ها، آب‌نماها و جنگل مصنوعی از بخش‌های پارک سیفیه است که روی تپه واقع شده است. گفته می‌شود که معماری پارک توسط مهندسان کشور ایتالیا صورت گرفته است. جز بخش‌های ذکر شده، این پارک قدیمی دارای دو استخر، یک ساختمان به منظور سکونت سیف‌الدوله و یک مسجد است. «پارک سیف‌الدوله» نام دیگر این بوستان بزرگ و زیبای جنگلی است.

مینی ورلد ملایر

مینی ورد یا جهان کوچکی مکانی است که در آن المانهای مختلفی از نمادهای ایرانی و جهانی مانند برج پیزا، حافظیه، تخت جمشید و.... وجود دارد.

بام ملایر

مجموعه بام ملایر، در 460 هکتار از اراضی شهری، هم اکنون در حال اجراست، این پروژه تفرجگاهی زیبا برای گردشگران داخلی و خارجیه. توسعه صنعت گردشگری، اکوتوریسم، افزایش مدت اقامت گردشگران، افزایش اشتغال و درآمد سرانه شهروندان از مهم ترین اهداف اجرای این مجموعه ست. مجموعه تفریحی توریستی بام ملایر، فضاهای مناسبی رو برای اقامت خانواده ها و گردشگران داخلی و خارجی با ایجاد کمربند سبز و دهکده توریستی به وجود میاره. این مجموعه، فضاهای زیادی برای تفریح و گردش گردشگرانه.

روستای گوراب

شهرستان ملایر دارای طبیعت معتدل کوهستانی با زمستان های سرد و پر برف و تابستان های معتدله. این شهر در ناحیه ای کوهستانی قرار گرفته که از دره و کوهپایه های زاگرس تشکیل شده . بنا بر آثار به جای مانده در همدان کنونی و گفته های هرودوت تاریخ نگار یونانی، شهر هگمتانه یا اکباتان - همدان کنونی- پایتخت کشور ماد بوده. بر این اساس ملایر و نواحی نزدیک به این شهر از اهمیت خاصی برخوردار بوده اند.

مقاله مرتبط:نهاوند شهر سراب های ایران

یکی از نقاط دیدنی آن روستای جورابه . این روستا یکی از روستای های قدیمی ملایره که در آن دژ تاریخی هم به همین نام وجود داره .قلعه گوراب بنایی مرتفع در جوار روستای گوراب (جوراب) است و در 5 کیلومتری جاده ملایر به اراک قرار داره. این قلعه دارای ارزش تاریخی بوده و متعلق به دوره ساسانیان و یا اشکانیانه. نام گوراب به علت حمله اعراب به ایران به جوراب تغییر یافت .

امامزاده سام و هام

امامزاه سام و هام مربوط به دوره قاجار و در شهر سامن، گلزار شهدای قدیمی سامن واقع شده و این اثر در تاریخ 18 اسفند 1387 با شمارهٔ ثبت 25114 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده. سر منشا نام سامن از سام و هام گرفته شده که به روایاتی این دو پسران حضرت نوح بوده اند که سر از سامن در آورده اند و در همین جا مدفون شده اند. اما سامن تا قبل از ورود سام و هام نامی دیگر داشته و در آن زمان به عنتاکیه مشهور بوده. حالا اینکه چرا در آن زمان به سامن عنتاکیه گفته می شده دلیل آن مشخص و پیدا نیست.

غارهای ملایر

غار دره فراخ در اطراف ملایر و در نزدیکی روستایی به نام جوزان قرار داره. دهانه غار در ارتفاع 2220 متری از سطح دریا به سمت جنوب شرقیه و ابعاد آن 80 تا 120 سانتیمتره. در زیر دهانة گلوگاه کوتاهی ست که به دهلیزی به طول 9 متر باز ی شه و باید خمیده از آن بگذریم. از سقف آن آب می چکه و کف آن پر از گِل و لغزنده ست. یکی دو حفره در کناره های دهلیز قرار داره که کف آن ها، خاکی و نسبتاً خشکه. پایان دهلیز، تنگ و راهرو ماننده و در جلوی آن تپه ای سنگی و پله ای قرار داره. این پله های طبیعی در اثر آبرفتگی های درون غار درست شدن، ولی آنقدر یکنواخت و منظم اند که به نظر می رسه ساخته دست انسان باشن.

غار قجر آب از غارهای استان همدانه که در روستایی به همین نام در 30 کیلومتری شمال شرق ملایر قرار گرفته و از جاذبه های طبیعی این منطقه ست.

غار کسب از غارهای استان همدانه که در روستای کسب در 26 کیلومتری ملایر واقع شده و از جاذبه های طبیعی استان همدانه.

 ارگ نوشیجان

قدیمی ترین نیایشگاه آریایی ها در میان مرزهای کشور ما در ملایر و روی تپه ای به ارتفاع 37 متر که قدمتش به عصر آهن و اوایل استقرار مادها در ایران برمی گردد قرار داره.
نوشیجان نه تنها ازقدیمی ترین نیایشگاه های خشتی دنیا به شمار می ره، بلکه یکی از ناشناخته ترین بناهای کشوره. این بنای تاریخی در 20 کیلومتری شمال غرب ملایر در مسیر جاده ملایر- جوکار بر روی صخره طبیعی مشرف برجلگه شورکات قرارگرفته و دارای دیدگاه وسیع وچشم اندازی زیباست که بدون شک درهزاره اول پیش از میلاد مورد توجه اقوام ماد قرار داشته . نوشیجان در لغت احتمالاً به معنی جایگاه نوش یا جایگاه انوش بوده و نوش یا انوش ظاهراً نام خانمی ست که بر این منطقه حکمرانی می کرده.

تپه نوشیجان در سال 1343 خورشیدی مورد شناسایی قرار گرفت. در سال های 1346 تا 1356 طی 6 فصل باستان شناسی توسط موسسه ی ایران شناسی بریتانیا به سرپرستی دیوید استروناخ عملیات کاووش و مرمت در تپه انجام پذیرفت. دستاورد فعالیت های این هیئت، شناسایی سه دوره ی معماری باستانی متعلق به دوران مادها، هخامنشیان و اشکانیانه.
آثار مکشوفه ی معماری مربوط به دوره ی ماد در تپه ی نوشیجان بر اساس مستندات دیوید استروناخ عبارتند از: بنای قدیمی جبهه ی غربی موسوم به اولین آتشکده، تالار ستون دار موسوم به آپادانا، معبد مرکزی یا دومین آتشگاه، اتاق ها و انبارها، تونل، حصار و دژ