دکتر غلامرضا معصومی- متخصص طب اورژانس -  با بیان اینکه گرمازدگی از جمله حوادثی است که کاملا قابل پیشگیری است، اظهارکرد: در صورت ‌بی‌توجهی به علایم گرمازدگی و عدم درمان آن، فرد ممکن است به سمت مرگ سوق پیدا کند.

وی با اشاره به اینکه گرمازدگی بر اساس علایم، نشانه‌ها و نحوه درمان به سه دسته تقسیم می‌شود، گفت: این سه دسته عبارتند از گرفتگی عضلات ناشی از گرما، خستگی ناشی از گرما و سکته گرمایی. باید توجه کرد که این تقسیم‌بندی عملا سیر علایم و مشکلات ناشی از گرمازدگی را نشان می‌دهد که در صورت عدم درمان از هر مرحله به مرحله بعد ادامه می‌یابد.

عوامل موثر در شروع گرمازدگی را بشناسیم

معصومی با بیان اینکه اگر به عوامل گرمازدگی توجه و آن‌ها را کنترل کنیم، از گرمازدگی و پیشرفت کردن آنها جلوگیری می‌شود، اظهارکرد: این عوامل شامل مواردی می‌شوند که باعث بالا رفتن دما و از دست رفتن آب بدن می‌شوند. باید توجه کرد که کودکان به خصوص در سنین زیر چهار سال و سالخوردگان به‌ویژه افراد بالای ۶۵ سال در معرض گرمازدگی قرار دارند.

این متخصص طب اورژانس تاکید کرد: قرار گرفتن کودکان در محیط‌های گرم مانند داخل ماشین، پوشیدن لباس‌های تیره در فصل گرم، مصرف نکردن مایعات به میزان لازم در گرما، وارد شدن ناگهانی در محیط گرمی که بدن فرد هنوز به آن عادت نکرده است، ‌ قرار گرفتن در زیر آفتاب، قرار گرفتن در محیط گرم با رطوبت بالا، عواملی که باعث از دست رفتن آب بدن می‌شوند مانند مصرف قرص‌های ادرار آور و الکل و چاقی از جمله عوامل بروز گرمازدگی محسوب می‌شوند.
این متخصص طب اورژانس با بیان اینکه گرفتگی عضلانی مشخص‌ترین علامت گرمازدگی است، اظهارکرد: یکی از شایع‌ترین مثال‌های گرمازدگی، گرفتگی عضلانی است که به طور مکرر در میادین ورزشی به‌خصوص فوتبال دیده می‌شود. باید توجه کرد که درمان در این مرحله راحت و در صحنه خواهد بود و نیازی به انتقال بیمار به مرکز درمانی نیست. بر طرف کردن گرفتگی با کشش در جهت مخالف عضلات انجام می‌شود و نوشیدن مایعات فراوان و البته نوشیدنی‌های ورزشی جلوی اتفاق مجدد را خواهد گرفت. اگر بیمار را به محل خنک منتقل کنیم، قطعا سیر بهبود علایم سریع‌تر خواهد شد.

خستگی گرمایی

معصومی افزود: اگر در مرحله گرفتگی عضلانی اقدام مناسبی انجام نشود، به خصوص در کودکان و افراد مسن، فرد وارد مرحله خستگی گرمایی خواهد شد که به صورت تعریق شدید و ضربان قلب بالا همراه با گیجی و خواب آلودگی، احساس ضعف، کرامپ عضلانی، تهوع و سردرد همراه با افت فشار خون مشخص خواهد شد. معمولا در هوایی که رطوبت بالا دارد، وضعیت وخیم‌تر می‌شود.

وی با بیان اینکه توصیه می‌شود در این مرحله تمام فعالیت‌ها قطع و فرد به مکانی خنک منتقل شود و مایعات بنوشد،اظهارکرد: اگر علایم بیمار ظرف مدت یک ساعت بهبود نیابد و یا دمای اولیه بالای ۴۰ درجه سانتی‌گراد باشد، باید سریعا فرد را به بیمارستان منتقل کرد.

این متخصص طب اورژانس با اشاره به اقداماتی که باید قبل و حین انتقال فرد به بیمارستان انجام دهیم، گفت: بیمار را سریعا از محیط گرم خارج کنید، لباس‌هایش را در بیاورید، سریعا بیمار را خنک کنید یکی از بهترین این روش‌ها این است که بدن بیمار را خیس کرده و در معرض باد قرار دهید و در صورت تحمل، مایعات خنک به بیمار بنوشانید.

سکته گرمایی چیست؟

وی درباره سومین مرحله گرمازدگی یعنی سکته گرمایی نیز گفت: در ادامه سیر گرمازدگی، اگر در مرحله قبل نیز اقدام موثری انجام نگیرد، بیمار وارد فاز سکته گرمایی می‌شود. علایم ورود به این فاز عبارتند از عدم تمرکز، کم شدن تعریق، بر افروختگی پوست، ضربان قلب بالا همچنین تنفس‌های تند، گیجی و منگی و نهایتا بیهوشی و مرگ.

معصومی همچنین اظهار کرد: در این فاز معمولا اقدام خاصی در بیرون از بیمارستان قابل انجام نیست. بیمار باید بلافاصله به بیمارستان منتقل و اقدامات لازم مایع درمانی و کاهش دمای بدن برایش انجام شود البته اگر در این شرایط امکانات درمانی در دسترس نیست یا رسیدن به این امکانات زمان‌بر است، می‌توان فرد را در آب سرد خواباند سپس بدن خیسش را در مقابل باد قرار داد. گذاشتن یخ در کنار بدن بیمار و زیر بغل و کشاله های ران نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.

رفع گرمازدگی

نوشیدن شربت سکنجبین منافع بسیاری دارد. یکی از منافع سکنجبین این است که چون آن را با یخ خنک کرده و می‌نوشند، صفرا را می‌برد و از التهاب حرارت معده می‌کاهد و آن چه بلغم در معده و روده‌ها باشد، خارج می‌کند. 

اگر سکنجبین را با ریشه و تخم کاسنی مخلوط کرده و کمی گلاب به آن اضافه کنند، نوشابه‌ای پر سود و شگفت‌آور می‌شود، به خصوص برای کسانی که جگر و معده‌ای گرم داشته یا دچار گرفتگی معده شده‌اند و نیز برای کسانی که مبتلا به نفخ هستند منافع زیادی دارد، اما برای مبتلایان به زخم معده و روده، مضر است.

عناب و شکر

برای رفع گرمازدگی بهتر است عناب را در آب جوشانده و با کمی شکر به صورت خنک میل کنید. همچنین خوردنی‌های سرد و تر مانند گل بنفشه، خاکشیر، هندوانه و تخم خیارین (خیار، کدو، هندوانه و خربزه) نیز توصیه می‌شود. البته بهترین دارو برای رفع گرمازدگی دم کرده عناب و زرشک است که همراه با مقداری شکر میل می‌شود.

خاکشیر یخ زده و شربت آب‌لیمو

استفاده از خاکشیر یخ‌زده و شربت آب‌لیمو برای جلوگیری از گرمازدگی موثر است. برای جلوگیری از اسهال و تأثیر خنکی، خاکشیر باید به شکل یخ‌زده یا همراه خرده یخ مصرف شود، در غیر این صورت ملین و اسهال‌آور است.

مقاله مرتبط: ۳ روش طبیعی برای سلامت و تقویت مو

با توجه به گرمی و آلودگی هوا، مصرف آب‌لیمو نیز به دلیل داشتن ویتامین C که دارای خاصیت ضدعفونی‌کننده است، توصیه می‌شود و نیاز است هر دو روز یک بار، یک عدد لیمو در آب مصرفی استفاده شود.

تـخـم شـربـت

تخم شربت در حقیقت دانه گیاه ریحان است که به علت داشتن ترکیبات لعاب‌دار به صورت محلول در آب (شربت) استفاده می‌شود. لعاب این دانه‌ها پس از جذب آب، به صورت ژله‌ای درمی‌آید که می‌تواند برای رفع عطش مورد استفاده قرار گیرد. تخم شربتی در طب سنتی ایران به عنوان رفع کننده التهابات دستگاه تناسلی و مجاری ادرار کاربرد بسیار داشته است.

بـه‌لیــمــو

به‌لیمو گیاهی به صورت درختچه است که از برگ آن استفاده می‌شود. این گیاه از قدیم در طب سنتی ایران به عنوان آرام‌بخش، ضد تشنج، ادرارآور، رفع کننده‌ سرگیجه و تپش قلب مورد استفاده بوده و در حال حاضر نیز از آن استفاده می‌شود.

هندوانه

هندوانه یک میوه تابستانی لطیف، آبدار، خنک کننده، آرام بخش و مسکن التهابات درونی است که اصولا برای رفع عطش در اوج گرمای تابستان مصرف می‌شود و مورد پسند بسیاری از مردم است. طبیعت هندوانه سرد و تر است و برای افراد گرم مزاج بسیار مطلوب است. مربای پوست هندوانه برای رفع حرارت بدن، رفع تشنگی و گرمازدگی بسیار مفید است.

گلاب

بنابر اعلام دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران، برای معالجه اشخاص گرمازده، بهترین راه خوراندن گلاب همراه با مقداری یخ است، به قدری که باعث استفراغ شده و صفرا را خارج کند. نوشیدن گلاب خنک، گرمی درون را از بین می‌برد و بدن را تقویت می‌کند. بوییدن گلاب برای تقویت قلب و رفع بیهوشی و تقویت حواس باطنی مفید است.

چند نکته مهم

- هنگام گرمازدگی از گرفتن دوش آب سرد به جهت ایجاد شوک، از قرار گرفتن در معرض باد مستقیم کولر به دلیل ایجاد عفونت‌های تنفسی و از نوشیدن سریع مایعات بسیار سرد به جهت به هم خوردن وضعیت سیستم ایمنی و گوارشی بدن خودداری کنید.

- با استفاده از حوله خنک در بدن فرد گرمازده، وی را به حالت طبیعی بازگردانید.

- میوه‌هایی مانند آلبالو، خیار و هندوانه نقش بسزایی در تنظیم درجه حرارت بدن دارند.

- از آنجا که فرد گرمازده اشتهای زیادی برای خوردن آب سرد و یخ دارد، باید وی را تشویق کرد تا به تدریج و آهسته مایعات را بنوشد تا معده وی دچار تحریک و درد نشود.