حذف برنامه ۹۰ به تهیه‌کنندگی «عادل فردوسی‌پور» به عنوان پربیننده‌ترین برنامه صداوسیما یکی از خبرسازترین اتفاقات بهار ۱۳۹۸ است. رسانه‌های بسیاری در این میان سعی کردند تا نگاه ویژه‌ای به اختلافات تهیه‌کننده و مجری برنامه ۹۰ با مدیر جوان شبکه سوم سیما داشته باشند و از سوی دیگر شهروندان زیادی هم تلاش کردند تا با اعلام نظرات خود در شبکه‌های اجتماعی و محکومیت صداوسیما برای تحت فشار گذاشتن فردوسی‌پور، مدیران صداوسیما و تصمیمات‌شان را زیر ذره‌بین نقد قرار دهند.
اما فارغ از بحث‌هایی مانند «میثاقی در برابر فردوسی‌پور» یا «فروغی در برابر فردوسی‌پور»، باید به یک سوال کلیدی دیگر توجه کنیم: آیا برنامه‌ای در حد و اندازه ۹۰ که صرفاً چند میلیون مشارکت کننده پیامکی دارد و تعداد بینندگانش فراتر از ۱۰ میلیون نفر هستند، می‌تواند در محیطی خارج از رسانه ملی به کارش ادامه دهد؟ مشخصاً درباره محیطی صحبت می‌کنیم که این روزها تحت عنوان «فضای مجازی» شناخته می‌شود.
تجربه جهانی
فارغ از کلیپ‌های یک دقیقه‌ای اینستاگرامی یا چند ثانیه‌ای تلگرامی، به شکل تئوری ۹۰ می‌تواند در پلتفرم‌های اشتراک گذاری ویدیو ایرانی مانند آپارات، نماشا، آنتن یا تلوبیون کار خود را ادامه دهد. وقتی به تجربه‌های جهانی نیز نگاه می‌کنیم می‌بینیم که اکنون برنامه‌های تقریباً پرهزینه و متنوعی در سرویس اشتراکی یوتوب در حال پخش هستند و یا نمونه‌ای که در چند سال اخیر سر و صدای بسیاری به پا کرده است، مهاجرت برنامه‌سازان Top Gear به آمازون و شروع برنامه‌ای جدید با فرمتی مشابه تحت عنوان «The Grand Tour» است.
آنطور که «تلگراف» در سال ۲۰۱۷ گزارش داد، هزینه ساخت هر قسمت از Top Gear به ۶۵۰ هزار پوند می‌رسید در حالی که آمازون بودجه‌ای ۴.۵ میلیون پوندی را برای ساخت هر قسمت از The Grand Tour کنار گذاشته بود؛ رقمی حدود ۱۶۰ میلیون پوند برای ۳ فصل. این در حالیست که اگرچه آمازون رسماً میزان نمایش The Grand Tour را اعلام نمی‌کند اما به نظر می‌رسد حضور این برنامه‌سازان در سرویس Prime Video، رکورد افزایش اشتراک را شکسته است.
تجربه ایرانی
با این حال شاید بتوان گفت که فضای رسانه‌ای ایران محدود‌تر از کشورهایی مانند انگلیس و آمریکاست و باید به دنبال یک مثال داخلی بود، چراکه مخاطب عادت دارد محتوا را هرچقدر هم که سرگرم‌کننده باشد، رایگان دریافت کند. این در اصل مزیت اصلی رسانه ملی است؛ هم به سادگی در دسترس است و هم رایگان.
اما در تابستان ۹۴، یک اتفاق عجیب در پلتفرم‌های اشتراک گذاری ویدیویی ایرانی و افتاد و «رضا رشیدپور» تصمیم گرفت در پلتفرم «آپارات» برنامه‌ای موسوم به «دید در شب» را بسازد که فارع از سنجش اندازه موفقیتش، یک تجربه کاملاً جدید برای آپارات و اکوسیستم سایت‌های پخش ویدیو بود.
عمر دید در شب البته چندان هم زیاد نبود و ۲۶ قسمت از «هارد تاک»های رضا رشیدپور با افراد صاحب نام ساخته شد که البته یک قسمت مربوط به «علی اکبر جوانفکر»، مشاور رسانه‌ای «محمود احمدی‌نژاد» اساساً به دلایل نامشخص پخش نشد.
با این همه، برنامه دید در شب که اولین قسمتش در پایان شهریور ۹۴ پخش شد در ۹۴ بعد از پخش ۲۵ قسمت به کار خود پایان داد. بر اساس آماری که در خود آپارات هم قابل مشاهده است، ۲۵ قسمت دید در شب در مجموع ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار بازدید داشته است. رقمی که اگرچه برای اولین تجربه‌ی ساخت یک برنامه حرفه‌ای با مهمان‌های شناخته شده قابل قبول است اما در برابر آمارهای رسانه ملی آنچنان هم که باید، به چشم نمی‌آید. پس از آن هم رضا رشیدپور به خانه اولش یعنی تلویزیون ملی بازگشت.
پلتفرم‌های ایرانی امادگی دارند؟
پس از نگاهی به تجربه‌های خارجی و داخلی، حالا به این سوال می‌رسیم که آیا اساساً پلتفرم‌های اینترنتی ایرانی به دنبال ربودن عادل فردوسی‌پور که به نظر می‌رسد دیگر سازگاری خاصی با صداوسیما ندارد، هستند و آیا می‌خواهند و می‌توانند ۹۰ را به شکل اینترنتی در اختیار مخاطبانش قرار دهند؟
از سوی دیگر، اگرچه آپارات چنین محدودیتی ندارد اما مشخص نیست تمایلی به هزینه کردن برای ساخت چنین برنامه‌هایی دارد یا خیر. به نظر می‌رسد علاقه آپارات بیشتر در حد آماده‌سازی یک بستر نمایش از طریق آوردن محتوای خاص به صفحه اول سایتش است.
از سوی دیگر ولی پلتفرم «نماشا» پیشتر اعلام کرده است که برای میزبانی از ۹۰ آمادگی کامل دارد. «مسعود چنگیزی»، مدیرعامل نماشا در گفتگویی دلایل این علاقه را اینطور توضیح می‌دهد:
«با گرایشی که کاربران به فضای مجازی دارند آمدن چنین برنامه‌هایی به فضای وب در نهایت رخ می‌دهد. مخصوصاً از این جهت که دسترسی‌ها به اینترنت هم بسیار راحت‌تر از گذشته شده و کاربر می‌تواند با هر دستگاهی محتوای مورد نظرش را ببیند. اما برای تماشای رسانه ملی باید در محل خاصی باشید و تلویزیون ببینید. از طرف دیگر، قیمت پهنای باند به شدت در سال‌های اخیر کاهش داشته و بسیاری از سرویس‌ها همین امروز با پهنای باند رایگان ارائه می‌شوند و بحث قیمت اینترنت برای تماشای محتوا هم در حال حل شدن است.»
امروز ایران حدود ۶۰ میلیون کاربر آنلاین دارد
تغییر علاقه مخاطب و افزایش توجه‌اش به محتوای چندرسانه‌ای در اینترنت زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که نگاهی به تعداد کاربران اینترنت در ایران داشته باشیم. بر اساس آماری که سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در هر فصل منتشر می‌کند، اکنون در کشور حدود ۱۰ میلیون و ۴۰۰ هزار ارتباطات پهن‌باند ثابت وجود دارد در حالی که تعداد کاربران موبایل که از اینترنت پهن باند سیار استفاده می‌کنند رقمی حدود ۵۵ میلیون و ۸۰۰ هزار کاربر است. اگرچه جمع این آمار ما را به حدود ۶۶ میلیون کاربر اینترنت می‌رساند اما طبیعتاً عده زیادی از افرادی که از اینترنت موبایل استفاده می‌کنند، اینترنت ثابت هم دارند.
