به گزارش تیتربرتر؛ در بررسی لغت «سرانه مطالعه»، باید توجه داشت «سرانه» (per capita) مفهومی آماری است و اشاره به وضعیت یک متغیر یا شاخص نسبت به هر فرد در یک مکان خاص در یک دوره زمانی معین (به طور معمول یک سال) دارد.
نخستین کاربرد این واژه در علم اقتصاد بوده است که شاخصهایی همچون تولید سرانه، درآمد سرانه، تولید ناخالص سرانه و تولید خالص ملی سرانه از آن بهره میبردند. چنین شاخصهایی حاصل کسری است که صورت آن جمع کل متغیر مورد بررسی و مخرج آن جمعیت ساکن در یک محل خاص است.
سرانه مطالعه ایرانیان، میزان مطالعه مردم در طول یک سالِ معین است. این میزان میتواند بر حسب زمان یا تعداد عناوین کتاب مطالعه شده، باشد. همچنین مخرج کسر جمعیت ایران (یا در برخی موارد جمعیت باسواد) در سال مورد بررسی قرار می گیرد.
آمار مطالعه در ایران در سال ١٣٩٩ برای افراد ۱۵ ساله و بیشترِ با سواد در ماه به طور متوسط ٨ ساعت و ١٨ دقیقه برآورد شد که به عبارت دیگر ۱۶ دقیقه و ۳۶ ثانیه در روز بوده است. استانهای یزد با ۱۵ ساعت و ۱۶ دقیقه، قم با ۱۵ ساعت و ١٢ دقیقه و قزوین با ١٢ ساعت و ۵۸ دقیقه در ماه بیشترین و استانهای کرمانشاه با ٣ ساعت و ۴۰ دقیقه، کهگیلویه و بویر احمد با ٣ ساعت و ٢٢ دقیقه و بوشهر با ٢ ساعت و ۴۰ دقیقه در ماه کمترین سرانه مطالعه را در سال ١٣٩٩ داشتهاند.
آمارزدگی موجب عدم موفقیت در تحقق اهداف میشود
یکی ازروسای شورای فرهنگ عمومی و صاحبنظر در این حیطه می گوید: میزان و سنجش قابل اطمینانی در خصوص سرانه مطالعه در سطح کشور و استان وجود ندارد و معیارهای کنونی به صورت کامل قابل استناد نیست.
وی ادامه می دهد: برگزاری جشنواره کتاب و کتابخوانی به عنوان انگیزهای مناسب به منظور توسعه و گسترش فرهنگ توجه به کتاب و مطالعه است. باید تلاش کرد تا کتاب به عنوان یک کالای فرهنگی در سبد خانوارهای ایرانی و هم استانی قرار گیرد. آمارزدگی و توجه صرف به عدد و آمار موجب عدم موفقیت در تحقق اهداف و برنامههای حوزه فرهنگ خواهد شد.
مطالب مرتبط:
- کتابخانهها منعکسکننده جامعه هستند
- دلایل مطالعه برای رسیدن به موفقیت بیشتر در زندگی
شاخص های ارزیابی سرانه مطالعه کدامند؟
گزارههای سرانه مطالعه خیلی دقیق نیست
کتابخانهها نقش مهمی در دسترسپذیر کردن کتاب برای مردم و در نتیجه بالا بردن سرانه کتابخوانی دارند. معاون توسعه کتابخانهها و ترویج کتابخوانی نهاد کتابخانههای عمومی کشور و حال سرپرست نهاد کتابخانههای عمومی کشور شده در سال 1400 در برنامه صبحگاهی شبکه پنج سیما در پاسخ به پرسشی درباره پایین بودن سرانه مطالعه در ایران، گفت: گزارههای سرانه مطالعه و پیمایشهای این حوزه خیلی دقیق نیست. در دنیا این مساله توسط پارامتر و معیارهای ثابت بررسی میشود اما آمار دستگاههای مختلف مرتبط با این حوزه در کشور متفاوت است.
وی افزود: تعداد تیراژ و تجدید چاپهای امروزی نشان میدهد در ایران کتاب مصرف میشود اما میزان مطالعه آن باید دقیقتر بررسی شود. ممکن است بسیاری از ما گمان کنیم که غربیها کتابخوان هستند، در صورتی که هند بیشترین سرانه مطالعه را در سطح جهان دارد. در کشور ما کتابهای کمک آموزشی، کودک و نوجوان و ادبیات عمومی بهصورت فصلی به فروش میرسند.
فرمول یکسان کشورها در محاسبه سرانه مطالعه
در بیشتر کشورها، مقایسه آماری شاخص مطالعه و تیراژ کتاب، یکی از پارامترهای اصلی تعیین میزان فرهنگ در جوامع است. در ایران نیز با توجه به قبول داشتن این موضوع از سوی سیاستگذاران فرهنگی کشور، سرانه مطالعه بهعنوان شاخصی مهم برای بررسی میزان فرهنگ در جامعه ایران در نظر گرفته میشود.
این در حالی است که به گفته یکی از اساتید دانشگاه و پژوهشگر، تنوع شاخصها در حوزه بررسی میزان سرانه مطالعه در کشور ممکن است علل متفاوتی داشته باشد که یکی از آنها میتواند تعدد و تنوع نهادهای متولی در امر کتاب در کشور باشد. اگرچه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نقش محوری و مرکزی در امر کتاب و ارائه آمارهای مربوط به آن را عهدهدار است اما نهادهای دیگری نیز مانند کتابخانه عمومی یا انجمن ناشران به ارائه آمارهایی در این زمینه میپردازند که هریک مبنای متفاوتی نسبت به یکدیگر دارند.
به گفته او، برای مثال انجمن ناشران سرانه مطالعه در کشور را بر مبنای تعداد کتاب منتشرشده یا کتب فروختهشده، اعلام میکند و نهاد کتابخانه عمومی کشور براساس تعداد کتابهایی که به امانت میدهد، این آمار را اعلام میکند.
این درحالی است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که متولی اصلی این امر است هنوز توجه لازم را به بررسی میزان سرانه مطالعه در کشور نشان نداده است. در یکی از دولتهای گذشته، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت دراینباره کمیسیونی را تشکیل داد اما باز هم آنچه انتظار آن میرفت بهصورت تمام و کمال پیش نرفت تا جایی که هنوز هم سرگردانی در ارائه آمار وجود دارد.
وی ادامه داد: علت دیگر این است که در کشور ما تحقیقات در حوزه کتاب و مطالعه کتاب بهصورت مستقل انجام نمیشود؛ در حقیقت این تحقیقات معمولا در ذیل تحقیقات اصلی دیگری انجام میشود؛ به همین دلیل ارائه آمار بهصورت دقیق از سرانه مطالعه در کشور برای آنها اهمیت ویژه نداشته است.
احساس بینیازی به مطالعه کتاب در کشور
شاید در بررسی اجتماعی عادت به کتابخوانی، بتوان به این نتیجه رسید، به اقداماتی برای اینکه افراد از سنین پایین و در دوران کودکی عادت به کتابخوانی کنند، کمتر توجه شده است. مدارس پایگاههای مهمی برای پرورش افراد کتابخوان است. در مقایسه سرانه مطالعه ایران و کشورهای دیگر، احساس بینیازی ایرانیها به مطالعه کتاب، نسبت به مردم دیگر کشورها اعلام شده است. همچنین فعالیت در فضای مجازی و وقتگذرانی در آن به عنوان عامل مهم دیگر کاهش سرانه مطالعه اعلام شده است.
آنچه دیگران می خوانند: