به گزارش تیتربرتر؛ در روزهای اخیر موجی از گرد و غبار و آلودگی هوا برخی از استان‌های کشور را فراگرفت. آلودگی هوا تا جایی پیش رفت که بیش از ۶۰۰ نفر در استان خوزستان راهی بیمارستان شدند.
دیروز هم برخی مناطق شرقی و جنوب شرقی شاهد پدیده گرد و خاک بودند. سازمان هواشناسی نیز هشدار زرد برای وزش باد و گرد و خاک در کشور صادر کرد.
آلودگی هوا در برخی از شهرها به اندازه‌ای شدت گرفت که کار به تعطیلی مدارس کشید و برخی از پروازها نیز لغو شد. اما پدیده گرد و غبار تا چه زمانی ادامه دارد؟
آنطور که رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا می‌گوید ۲۱ استان روز دوشنبه و سه‌شنبه با گرد و خاک شدید مواجه می‌شوند.
صادق ضیاییان می‌گوید: «سامانه‌ای در شمال عربستان، عراق و سوریه در حال شکل‌گیری است. پیش‌بینی می‌کنیم این سامانه امروز تقویت شود و میزان گرد و خاک افزایش پیدا کند.»
ضیاییان ادامه می‌دهد: «این سامانه امروز به تدریج به سمت ایران نفوذ پیدا می‌کند. ابتدا نوار غربی کشور را فرامی‌گیرد. سامانه گرد و غبار تا اواخر امروز به مناطق مرکزی کشور کشیده می‌شود. بنابراین فردا و پس‌فردا کشور با درگیر گرد و غبار است.»
موج جدید گرد و غبار کدام استان‌ها را می‌گیرد؟
ضیاییان درباره استان‌های درگیر با گرد و خاک می‌گوید: «استان‌های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، خوزستان، کرمانشاه، ایلام، خوزستان، بوشهر، همدان، لرستان، مرکزی، زنجان، قزوین، اصفهان، قم، البرز و تهران امروز شاهد گرد و غبار شدید خواهند بود.»
او ادامه می‌دهد: «روز سه‌شنبه نیز استان‌های اصفهان، بوشهر، خوزستان، ایلام، یزد، کرمان، تهران، البرز، قم، کردستان، کرمانشاه، همدان، لرستان، مرکزی، زنجان و قزوین درگیر گرد و غبار شدید می‌شوند.»
مطالب مرتبط:
پدیده گرد و غبار در تابستان بیشتر می‌شود
خشکسالی از عوامل موثر بر پدیده گرد و خاک عنوان می‌شود. در همین حال بارندگی در اسفند سال گذشته، فروردین و اردیبهشت کمتر از حد نرمال بود. بنابراین سال آبی جاری نیز با خشکسالی شدید تمام می‌شود. اما با توجه به این وضعیت، آیا این تابستان شدت گرد و خاک‌ها در کشور بیشتر می‌شود؟
ضیاییان در این مورد می‌گوید: «سامانه‌های مختلف، شدت و ضعف متفاوتی دارند. اما می‌توان اینطور گفت به دفعات زیادی شاهد گرد و خاک خواهیم بود.»
او درباره منشأ گرد و غبار کشور می‌گوید: «خشکسالی و پدیده گرد و غبار مرز سیاسی نمی‌شناسد. گرد و خاکی که کشور ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد هم منشا داخلی دارد و هم منشا خارجی.»
آنطور که ضیاییان می‌گوید همه کانون‌های گرد و خاک در اطراف کشور فعال شدند. همچنین عمده کانون‌های خارجی گرد و خاک در عربستان، عراق و سوریه است.
او ادامه می‌دهد: «پدیده گرد و خاک به نوع سامانه و منطقه‌ای که این سامانه قرار دارد، بستگی دارد. برای مثال گرد و خاکی که دیروز سیستان‌وبلوچستان، شرق هرمزگان و استان کرمان را گرفت، صددرصد منشأ داخلی دارد.»
ضیاییان می‌گوید: «اما گرد و غبار در برخی مناطق مانند نوار غربی کشور منشا داخلی و خارجی همراه با هم دارد.»
منشاء گرد و غبار در جهان
یکی از بزرگترین منشاءهای طبیعی انتشار گرد و خاک در آفریقا واقع شده است. در کشور آفریقایی نیجر، از ماه اکتبر تا آوریل (مهر تا اردیبهشت) پدیده ریزگرد ایجاد می‌شود و در سال‌های اخیر شدت و تناوب آن بیشتر شده است. منشاء این ریزگردها از محل موسوم به «گودال بودله» در کشور چاد در فاصله حدود یک هزار کیلومتری شرق «نیامی» پایتخت نیجر است. این محل در گذشته دریاچه‌ای بوده (دریاچه چاد) که اکنون کاملا خشک شده و به بزرگترین منبع گرد و خاک روی سطح کره زمین تبدیل شده است.
ریزگرد فاجعه مشترک جهان؛ راه نجات چیست؟
پژوهشگران برآورد کرده‌اند که هر سال در حدود ۲ میلیارد تن خاک بر اثر وزش بادهای شدید وارد اتمسفر زمین می‌شود که یک چهارم از این مقدار به اقیانوس‌ها می‌رسد. نیمی از این مقدار خاک از بیابان‌های منطقه صحرای آفریقا است. یک چهارم آن از «صحرای تاکلاماکان» در چین و «صحرای گوبی» در مغولستان و نیز از منطقه خاورمیانه می‌آید. همچنین منشاءهای منطقه‌ای گرد و خاک در آمریکای شمالی و جنوبی، جنوب آفریقا و استرالیا وجود دارد.
بنابر اعلام سازمان جهانی هواشناسی (WMO) ریزگردها و توفان‌های گرد و خاک پدیده‌ای است که به شدت و به طور فزاینده بر ۱۵۱ کشور در مناطق مختلف جهان از جمله در آفریقا، آسیا، اروپا، آمریکای شمالی و استرالیا تاثیرگذار استدر مناطق دیگری از جهان نیز مانند آسیای میانه روند خشک شدن دریاچه آرال که از ۶۰ سال پیش شروع شده خطرات ناشی از ریزگرد را افزایش داده و اکنون مشکلاتی برای مردم منطقه ایجاد کرده است. خشک شدن دریاچه آرال و سدسازی‌ها نیز در افزایش گرد وخاک نقش داشته است. با تغییر و دستکاری در جریان طبیعی آب به علت نیازهای کشاورزی انسان، اکوسیستم‌ها از بین می‌روند و خاک روان و متحرک می‌شود.
به گفته «نیکلاس میدلتون» کارشناس جغرافیا در دانشگاه آکسفورد، در سال‌های اخیر، تعداد و شدت توفان‌های گرد وخاک در مناطقی از خاورمیانه و شمال شرقی آسیا افزایش یافته است.
شبیه‌سازی‌های بانک جهانی حاکی است که انتشار سالانه گرد و خاک جهانی در خاورمیانه و شمال آفریقا در یک سده گذشته به میزان ۲۵ تا ۵۰ درصد افزایش یافته است.
«کارلوس پرز گارسیا-پاندو» کارشناس مطالعه توده‌های اتمسفری در مرکز منطقه‌ای مطالعاتی بارسلونا اسپانیا می‌گوید: تناوب این توفان‌ها در برخی مناطق به علت کاهش الگوی وزش باد کاهش یافته اما در برخی مناطق دیگر وضعیت عکس آن است. تصاویر ماهواره‌ای نشان دهنده افزایش بسیار قابل ملاحظه گرد و خاک به علت خشکسالی و افزایش گرما در خاورمیانه است.
برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) پیش بینی کرده است که کشور عراق ممکن است تا سال ۲۰۲۵ هر ساله تا حد ۳۰۰ رویداد ریزگردی را تجربه کند که این دو برابر میزان یک دهه پیش است.
کاهش بارندگی نیز موجب کاهش رطوبت و افزایش گرد و خاک می‌شود همانند وضعیتی که به طور مثال در جنوب کشور برزیل ایجاد شده است. همچنین مهاجرت مردم مناطق روستایی به علت خشکسالی، مانند وضعیت کشور سوریه پیش از جنگ در آن کشور موجب فرسایش بیشتر خاک در اراضی رها شده می‌شود.
ریزگردها و توفان‌های گرد و خاک تبعات مختلف اقتصادی و اجتماعی دارد و همچنین بر سلامت مردم تاثیرات منفی خواهد داشت.
سازمان ملل برآورد کرده است که کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه هر ساله حدود ۱۳ میلیارد دلار از تولید ناخالص داخلی خود را به علت توفان‌های گرد و خاک از دست می‌دهند. اما به گفته «ابراهیم تیا» دبیر کل کنوانسیون مبارزه با بیابان‌زایی سازمان ملل (UNCCD) این رقم برآوردی کمتر از حد واقعی است. وی می‌گوید: ما تاثیر این مساله بر تولیدات کشاورزی ، از دست رفتن حاصلخیزی خاک و همچنین تبعات آن بر اقتصاد در زمان بسته شدن بنادر و فرودگاه‌ها را ارزیابی نمی‌کنیم.
راهکارهای مقابله با ریزگردها
برخورد با ریزگردها از دو بعد برخورد با منشاء ریزگردها و برخورد با تاثیرات آن قابل بررسی است. کاهش ریزگرد در منشاء، در مناطقی امکان‌پذیر است که فرسایش خاک به علت فعالیت‌های انسانی از جمله انحراف آب برای مصارف کشاورزی تشدید می‌شود. نمونه کلاسیک این مساله توفان‌های گرد و خاک شدید دهه ۱۹۳۰ میلادی در دشت‌های آمریکا است که در پی مدیریت ضعیف زمین در کنار خشکسالی مداوم ایجاد شده بود.
برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP): عراق ممکن است تا سال ۲۰۲۵ هر ساله تا حد ۳۰۰ رویداد ریزگردی را تجربه کند که این دو برابر میزان یک دهه پیش است.زمانی که گرد و خاک منشاء طبیعی دارد مثلا ناشی از یک منطقه بیابانی است، کاهش گرد و خاک در مبداء آن از طریق تثبیت سطح خاک قابل انجام است هر چند این کار در مقیاس گسترده دشوار و حتی ناممکن است.
از جنبه دوم ، اگر ما حتی قادر به جلوگیری از این توفان‌های گرد و خاک نباشیم، حداقل می‌توانیم برای کاهش تاثیرات آنها تلاش کنیم. کاهش تاثیرات ریزگردها مستلزم نظارت و پیش‌بینی است. در همین ارتباط و برای کاهش تبعات ریزگردها و توفان‌های گرد و خاک، در برخی مناطق مانند کره جنوبی و آمریکای شمالی با هماهنگی مراکز هواشناسی سامانه‌هایی برای هشدار زودهنگام مشابه سامانه‌های هشدار زمین‌لرزه نصب و راه‌اندازی می‌کنند.
آنچه دیگران میخوانند:
گردآورنده: علی اکبر رضایی
