به گزارش تیتربرتر؛ انتخابات همیشه یکی از عرصههای نشان دادن اراده مردم در تحقق مطالباتشان است. مشارکت سیاسی شکل گرفته در این راستا به عنوان یکی از مهمترین سرمایههای اجتماعی جامعه به شمار میآید. با این وصف و با توجه به فضای سیاسی موجود، این دغدغه وجود دارد که فضای رقابتی و مشارکتی جامعه ایرانی در انتخابات 1400 شور و هیجان گذشته را نداشته باشد.
تردیدی نیست که حضور مردم پای صندوقهای رای از یک سو به عنوان یک امتیاز برای نظام مردمسالار به حساب میآید و از سویی نشان میدهد که افراد جامعه نسبت به تعیین سرنوشت سیاسی خود حساسند و میخواهند در نحوه اداره کشور سهیم باشند.
میزان مشارکت مردم در انتخابات ریاست جمهوری
بررسی آمارهای انتخاباتی اعم از پارلمانی و ریاست جمهوری در عرصه بینالمللی حاکی از این است که مشارکت عمومی در ایران از معدل و رده خوبی به نسبت بسیاری از کشورهای منطقه و غربی برخوردار است. در طول چهار دهه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران بارها انتخابات در ادوار مختلف و با محوریت مجلس، ریاست جمهوری، شوراهای شهر و روستا و خبرگان را تجربه کرده است. در همه این ادوار مشارکت مردم عمدتا بالای 50 و فرد یا افراد برگزیده حائز اکثریت آرا بود.
بنابر گزارش جام جم؛ ایرانیان در ادوار مختلف انتخابات ریاست جمهوری با حضور خود پای صندوقهای رای در دوره اول 69/86 درصد، دوره دوم 64/24 درصد ، دوره سوم 74/26 درصد، دوره چهارم 54/78 درصد، دوره پنجم 54/59 درصد، دوره ششم 50/66 درصد، دوره هفتم 79/92 درصد، دوره هشتم 67/77 درصد، دوره نهم 62/66درصد، دوره دهم 85 درصد، دوره یازدهم 72/7 درصد و دوره دوازدهم 73/07 درصد مشارکت خود را به ثبت رساندند.
حضور حداقل ۵۰/۶۶ درصدی و حداکثر ۸۵ درصدی در انتخابات ریاست جمهوری بیانگر مشارکت بالای 50 درصدی مردم ایران در انتخابات است.
احتمال کاهش مشارکت مردم در انتخابات ریاست جمهوری 1400
اما شواهد و قرائن و آمارهای برخی نظرسنجیها حاکی از آن است که احتمال مشارکت مردم در انتخابات ریاست جمهوری 1400 مثل گذشته نیست و شاید شاهد مشارکت پایینتر از تراز موردنظر جمهوری اسلامی باشیم.
اگرچه نظرسنجیها به مثابه ابزاری برای ارائه تحلیل براساس حدس و گمان براساس دادههای آماری است اما به هر صورت، با توجه به نتیجه مشترکی که این نظرسنجیها مبتنی بر احتمال کم رونقی فضای انتخاباتی به آن رسیدهاند این ضرورت را ایجاب میکند که همه ارکان حاکمیت و جامعه برای ایجاد فضای پرنشاط و شور و هیجان انتخاباتی تلاش کنند.
رصد اخبار انتخاباتی بیانگر این موضوع است که مردم چنان که باید و شاید هنوز در فضای انتخاباتی قرار نگرفتند و از سوی دیگر تجربه مشارکت زیر 50 درصد انتخابات 1400 باعث بروز این نگرانی است که شاید این بار هم مثل انتخابات مجلس یازدهم مردم مثل ادوار پیشین حضور گستردهتری پای صندوقهای رای نداشته باشند.
مرکز افکارسنجی ایسپا در ادامه روند نظرسنجیهای انتخاباتی که به منظور سنجش نگرش مردم ایران درباره انتخابات ریاستجمهوری سال ۱۴۰۰ انجام شد، در فروردین ماه سال جاری یک نظرسنجی در مقیاس ملی انجام داده و در آن از شهروندان پرسیده است «برای شرکت در انتخابات ریاستجمهوری چه تصمیمی گرفتهاید؟» که نتایج آن بدین ترتیب است: ۳/۴۳درصد از پاسخگویان گفتهاند که در انتخابات ریاست جمهوری شرکت خواهند کرد، 4/7درصد به احتمال زیاد شرکت خواهند کرد، 20/8درصد هنوز تصمیم نگرفتهاند، 5/8 درصد احتمال کمی دارد شرکت کنند و 25/3 درصد به هیچ وجه شرکت نخواهند کرد.
مطالب مرتبط:
دلایل عدم مشارکت مردم در انتخابات
در نظرسنجی دیگری که هفته اول اردیبهشت ماه توسط مرکز پژوهش و سنجش افکار صدا و سیما انجام شده است ۳۲ درصد از مردم برای حضور در صندوقهای رای اعلام آمادگی کردهاند.
تمام این نظرسنجیها در یک موضوع واحد با یکدیگر مشترک هستند و آن نارضایتی از وضعیت معیشتی و اقتصادی است و مهمترین فاکتور برای عدم شرکت در انتخابات است. کمرونقی فعلی فضای انتخاباتی البته دلایل و عواملی دارد که میتوان به آن در بالا اشاره کرد.
پاسخگو نبودن مسؤولان بهویژه مدیران اجرایی دولت یازدهم، یکی از دلایل مهم برای سردی انتخابات است. واقعیت آن است که عملکرد دولت روحانی در دورههای 11و12 و نابسامانی اقتصادی، اوضاع آشفته بازار ارز و افزایش قیمت کالاهای تولیدی و مصرفی، بالا رفتن قیمت مسکن، افزایش فاصله طبقاتی و گره زدن حل مشکلات کشور به برجام بیفرجام نارضایتیهای زیادی را میان طبقات مختلف اجتماعی در پی داشته و حتی باعث تنزل محبوبیت دولت بهویژه در دو سال آخر فعالیتش شده است و حتی در برخی نظرسنجیها این تنزل به زیر10 درصد رسیده است.
از سویی دیگر، بد اجرا کردن برخی مصوبات بهویژه در حوزه افزایش نرخ بنزین هم که با وقایع فتنه برانگیز آبان گره خورده، باعث شکاف بیشتر میان مردم و مسؤولان اجرایی شده است. این در حالی بود که رئیسجمهوری و معاون اول او وعده داده بودند بعد از روی کارآمدن دولت دوازدهم زمینه برای گشایشهای اقتصادی فراهم است. در صورتی که چنین اتفاقی نیفتاد و دولتمردان بیش از آنکه به بالابردن توان کشور در برابر تحریمها بهواسطه تکیه بر پتانسیل داخلی توجه داشته باشند عمده نگاه خود را معطوف به حل مساله برجام کردند.
راهکارهایی برای افزایش مشارکت مردم
تمهیدات کرونایی در شبعات اخذ رأی
ترس از ویروس کرونا تنها محدود به ایران نیست بلکه در بسیاری از کشورهای دنیا هم دولتها و ملت با این مساله درگیر شدند و در عین حال هر کدام از کشورها برای حفظ سلامت مردم تدابیری اندیشیدهاند. در برخی از کشورها همانند کره جنوبی انتخابات به تعویق افتاد. در برخی از کشورهای دیگر هم راهکاری جدید در نظر گرفته شد مثل رایگیری الکترونیک، پستی و غیابی که در برخی از ایالتهای آمریکا از آن استفاده شد.
در ایران هم برخی مسؤولان با اشاره به ضرورت حفظ جان مردم به برخی از راهکارها اشاره کردند. پیش از این در برخی از محافل سخن از تعویق انتخابات بود که با توجه به منع قانونی، امکان پرداختن به آن وجود نداشت اما درعینحال از طرحهایی مثل افزایش ساعات رایگیری، فراهم آمدن امکان انتخابات الکترونیک، افزایش شعب و صندوقهای رایگیری، امکان رایگیری در فضای باز و ... هم سخن به میان آمد.
در نظر گرفتن این تدابیر متنوع برای کاهش احتمال سرایت کرونا میتواند زمینه را برای کاستن از نگرانیهای مردم فراهم کند. با این حال باید در نظر گرفت که برای رسیدن به این اطمینان صرف ارائه راهکار در روز انتخابات شاید چندان موثر نباشد و توجه و اهتمام مردم و دست اندرکاران برگزاری انتخابات نیازمند رسیدن به آمادگی لازم در روزهای قبل از برگزاری انتخابات است.
صرفنظر از اینکه باید بسترهای فنی آن را در نظر گرفت برطرف کردن دغدغهها برای حفاظت از آرای مردم هم یکی از موضوعات مهم است. گذشته از این رسیدن به چنین مرحلهای نیازمند فرهنگسازی و آموزش است و باید توجه کرد که فرآیند آموزش ساز و کار جدید پروسهای زمانبر است.
رقابتی شدن و تنوع و تعدد کاندیداهای ریاستجمهوری
در بخشهای حاکمیتی به طور مشخص وزارت کشور و شورای نگهبان به عنوان دستاندرکاران اصلی انتخابات به شمار میروند. وزارت کشور به عنوان دستگاه اجتماعی امکان ثبتنام نامزدها و همچنین مراحل برگزاری انتخابات را فراهم میکند و شورای نگهبان هم برابر با قانوناساسی وظیفه و تکلیف بررسی صلاحیت نامزدها و همچنین نظارت بر حسن اجرای برگزاری انتخابات و بررسی شکایات نامزدها و اعلام صحت انتخابات را به عهده دارد.
در چنین فرآیندی با توجه به اینکه بخش مربوط به بررسی صلاحیت نامزدها به عنوان یکی از مهمترین مراحل انتخاباتی به عهده شورای نگهبان است به نظر میرسد که این نهاد قانونی میتواند با فراهم کردن امکان حضور بیشتر نامزدها شرایط را برای حضور همه سلایق و نظرات سیاسی در آوردگاه انتخاباتی فراهم آورد. طرح این مساله البته به معنای نادیده گرفتن قانون اساسی و چشمپوشی شورای نگهبان از وظایف و مسؤولیتها نیست. در این زمینه به عنوان نمونه میتوان به انتخابات نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در سال 84 اشاره کرد.
تنوع و تعدد کاندیداهای ریاستجمهوری، این ذهنیت را در بین اقشار مختلف جامعه ایجاد خواهد که همه سلایق سیاسی، گروهی و جناحی و تشکیلاتی با همه ایدهها و طرحهایی که دارند، امکان رقابت را در فضای انتخاباتی پیدا خواهند کرد و جامعه رایدهندگان هم میتوانند با درک این موضوع که نامزدهایی با تنوع سلایق سیاسی، امکان شعارها و برنامه احتمالی را برای ارائه به مخاطبان خواهند داشت و مردم با فراهم شدن این امکان در جریان حرفهای نامزدها قرار گیرند و به داوطلب موردنظر خود رای دهند.
دعوت جریانهای سیاسی برای حضور در انتخابات
گروههای سیاسی نقش بسیار مهمی در بالابردن مشارکت سیاسی در ایام انتخابات دارند و فعالیت پویای آنها یکی از نشانههای مردمسالاری دینی در نظام جمهوری اسلامی است.
طبعا نوع نگاه متفاوت هر کدام این گروهها به حوزههای مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی فضا را برای تضارب آرا و نقد برنامهها فراهم میآورد طبیعی است که فضای سیاسی عرصه رقابت است و هر کدام از گروهها با ارائه دیدگاههای خود تلاش می کنند با جلب مخاطب طرحها و برنامههای خود را اجرایی کنند.
رویکردهای انتخاباتی دو جریان اصلی اصولگرا و اصلاحطلب طی سالهای اخیر متفاوت بود. اصولگرایان این سالها همواره بر حضور در انتخابات تاکید داشتند و بر همین اساس تلاش میکردند که مردم را نسبت به رای دادن به نامزد یا نامزدهای موردنظرشان تشویق کنند.
نوع رفتار اصلاحطلبان اما فراز و نشیب داشت. گوناگونی ذائقههای سیاسی در میان این طیف باعث شده به طور معمول هر کدام از گروههای منتسب به این جریان رفتار مختلفی از خود نشان دهد.
از این رو شاهد رویکردهای متفاوتی مثل سکوت، تحریم و واکنش فعالانه بودیم و حتی در برخی مواقع براساس تصمیمات حزبی و تشکیلاتی سیاست تشویق و ترغیب هواداران نسبت به رای دادن به نامزدهای غیر همسو نیز از سوی زعمای این جریان دنبال میشد.
در این دوره از انتخابات تکاپوهای سیاسی گروهها البته دستخوش تغییر و تحولاتی شد و ما کمتر شاهد شور و هیجان انتخاباتی بودیم. در روزهای اخیر هم گرچه تحرکاتی از سوی گروهها در عرصه رسانهای دیده شد اما این تقلاها عمدتا معطوف به ارزیابی پیرامون نامزدهای موجود و امکان و امتناع ائتلاف و حضور یا عدم حضور نامزدهای پوششی بود تا درگیر شدن در بحث جدی تشویق و ترغیت مردم به مشارکت گسترده در انتخابات.
گروههای سیاسی در روزهای باقیمانده به رای گیری باید تلاش بیشتری کنند تا بدنه اجتماعی خود را نسبت به حضور حداکثری در انتخابات1400 ترغیب و تشویق کنند.
آنچه دیگران می خوانند:
گردآورنده: الهام خلیلی خو