به گزارش تیتربرتر، با توجه به انقضای چهارمین مهلت دو ماهه ایران به غرب برای تامین منافع اقتصادی تهران و همزمان با ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، دولت جمهوری اسلامی ایران با صدور بیانیهای اعلام کرد: ایران تمام محدودیتهای عملیاتی خود در توافق هستهای سال ۲۰۱۵ را کنار گذاشته است. در این راستا پنجمین گام کاهش تعهدات هستهای ایران برداشته شد. در این گام، آخرین مورد کلیدی از محدودیتهای عملیاتی ایران در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) کنار گذاشته شد.
از اواسط اردیبهشت ماه، دولت ایران در واکنش به بی عملی اروپا در جبران خسارتهای ناشی از تحریمهای گسترده آمریکا علیه ایران، روند کاهش تعهدات هستهای مندرج در برجام را آغاز کرد. تاکنون، پنج گام در قالب این روند برداشته شد.
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، گام پنجم را گام نهایی ایران خواند و در توئیتی نوشت: «همکاری کامل ایران با آژانس بینالمللی انرژی اتمی ادامه خواهد یافت.»
فعال شدن مکانیسم حل اختلاف در برجام
در راستا برداشتن گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات برجامی توسط ایران در واکنش به خروج یکجانبه آمریکا از برجام، انجام شد و اروپا نیز اعلام کرده است که مکانیسم حل اختلاف در برجام را فعال خواهد کرد.
کشورهای فرانسه، بریتانیا و آلمان تصمیم گرفتند سازوکار موسوم به مکانیسم حل اختلاف را فعال سازی کنند. این سه کشور روز سه شنبه به اتحادیه اروپا اطلاع دادند که مکانیسم حل اختلاف را فعال می کنند.
دو دیپلمات اروپایی در گفتگو با رویترز مدعی شدند که هدف از این اقدام نجات برجام است. این دیپلماتها در ادامه ادعا کردند که هدف اروپاییها این نیست که تحریم های سازمان ملل را مجددا اعمال کنند.
به نوشته رویترز، این دیپلماتها میگویند تا زمانی که گامهای کاهش تعهدات برجامی ایران از آستانه غیر قابل قبولی (خط قرمز) عبور نکند، کشورهای اروپایی نیز بهجای حرکت به سمت احیای تحریمها، روی طولانیکردن فرایند تمرکز میکنند.
بر این اساس، سه منبع دیپلماتیک ادعا میکنند که سه کشور اروپایی مخصوصا فرانسه، در حال لابیکردن با چین و روسیه هستند تا آنها را به نشان دادن اتحاد در جمع پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل مجاب کنند اما مسکو و پکن هنوز میگویند که مخالف آغاز فرایند حل اختلاف هستند.
بیشتر بخوانید: جزئیات جدید از گام پنجم کاهش تعهدات برجامی ایران
دیپلمات دیگری به رویترز گفت: «ما احساس میکنیم که دیپلماسی هنوز نمرده است».
این مکانیسم روندی است که در صورت طی کردن کامل مراحل، به بازگرداندن تحریمهای سازمان ملل علیه ایران منتهی خواهد شد.
درباره مکانیسم ماشه برجام
منظور از مکانیسم ماشه همان «ساز و کار حل اختلافات» در بندهای ۳۶ و ۳۷ در توافق هستهای برجام است که در آنها مسائل مربوط به حل و فصل اختلاف میان طرفهای برجام، در صورت بروز مناقشه مفصلاً شرح داده شدهاند. این دو بند از آنجا که رجوع به آنها میتواند به بازگشت خودکار تحریمهای بینالمللی علیه ایران منجر شود به «مکانیسم ماشه» معروف شدهاند.
طبق این دو بند، در صورتی که کشورهای اروپایی ایران را به عدم پایبندی به توافق هستهای متهم کنند و تصمیم بگیرند مسئله را به کمیسیون مشترک برجام ارجاع دهند، ایران به عنوان طرف متشاکی ۳۰ روز فرصت خواهد داشت رضایت طرف شاکی (کشورهای اروپایی) را جلب کند. در صورتی که رضایت طرف شاکی جلب نشود، پرونده پس از چند روز به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع خواهد شد.
شورای امنیت ظرف یک ماه بعد از دریافت این شکایت بایستی درباره بازگشت تحریمهای ایران رأیگیری کند، اما کشورهای غربی در مذاکرات برجام ساختار این رأیگیری را به گونهای تغییر دادهاند که امکان وتوی نظر کشورهای غربی درباره برگرداندن تحریمها علیه ایران به کل از روسیه و چین سلب شده است.
در شورای امنیت به جای رأیگیری درباره «رفع تحریمهای ایران» بر سر «ادامه رفع تحریمهای ایران» رأیگیری میشود؛ این تغییر در عبارتپردازی ابتکار عمل استفاده از حق وتو را عملاً در اختیار طرف غربی قرار میدهد، به این صورت که این طرفها میتوانند از حق وتوی خود استفاده کرده و از تصویب «ادامه لغو تحریمها» جلوگیری کنند. در این حالت، قطعنامههای تحریمی پیشین سازمان ملل متحد علیه ایران احیا خواهند شد.
آیا آمریکایی ها می توانند از مکانیسم ماشه علیه ایران استفاده کنند
سخنگوی فراکسیون نمایندگان ولایی در مجلس گفت: برداشتن گام های کاهش تعهدات هستهای جمهوری اسلامی ایران براساس بندهای (ماده ۲۶ و ۳۶) برجام بوده و آمریکاییها هیچ زمانی نمیتوانند از مکانیسم ماشه علیه ایران استفاده کنند.
سید حسین نقوی حسینی در گفتوگو با خانه ملت، با اشاره به طرح مجدد " مکانیسم ماشه" از سوی آمریکاییها علیه جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد و گفت: "مکانیسم ماشه" علیه جمهوری اسلامی ایران امکان عملیاتی شدن ندارد؛ چرا که اقدامات جمهوری اسلامی ایران کاملا مطابق با برجام است.
وی در ادامه افزود: برداشتن گام های کاهش تعهدات هستهای جمهوری اسلامی ایران براساس بندهای (ماده 26 و 36) برجام بوده؛ بنابراین ما خلاف برجام عمل نکردهایم که آنها بخواهند از مکانیسم ماشه استفاده کنند و ناگفته نماند که آمریکاییها هیچ زمانی نمیتوانند از مکانیسم ماشه علیه ایران استفاده کنند.
سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به ضعفهای برجام اشاره و تصریح کرد: برجام دارای ضعفهای بسیار زیادی بود و انتقاد ما هم بیشتر به ضعفهای محتوایی برجام بوده، خروج آمریکاییها از برجام هم به دلیل ضعف برجام است، چرا که اگر برجام استحکام لازم را میداشت و برای فسخ کننده تعهدات برجامی مجازات و اقدامات قانونی در نظر گرفته میشد و قطعا آمریکاییها از برجام خارج نمیشدند.
این نماینده مردم در مجلس دهم در ادامه افزود: آمریکاییها وقتی که از برجام خارج شدند، جمهوری اسلامی ایران هیچ بندی را در برجام پیدا نکرد که علیه آمریکا اقدام قانونی انجام دهد و در همین راستا به پیمان مودت میان آمریکا و ایران که در دهه 30 بسته شده متوسل شدند تا بتوان از آنها در دادگاه لاهه شکایت کرد.
هشدار ظریف به انگلیس و اتحادیه اروپا
محمد جواد ظریف با انتقاد و توصیه به انگلستان و اروپا در دو توئیت نوشت:
۱) اشتباه دیپلماتیک؟ انگلستان در حال تقلید رفتار ایالات متحده است و کورکورانه با ماجراجویی تروریستی او همدستی میکند. آخرین بار که انگلستان توسط ایالات متحده به مسیر بدنامی کشیده شد، جنگ عراق بود. مسأله چگونه حل و فصل میشود؟ یک مسیر شرافتمندانه تغییر را در پیش بگیرید و طبق دستور دادگاه، بدهی خود به ایرانیان را بپردازید.
۲) طی بیست ماه، سه کشور اروپایی عضو برجام - با پیروی از سیاست انگلستان در جلب رضایت ایالات متحده- به دیکتههای آمریکا تن داده است. این کار هیچ نتیجهای در بر نداشته و هرگز نخواهد داشت. تروئیکای اروپا میتواند برجام را حفظ کند، ولی نه با جلب رضایت قلدر و اعمال فشار بر ایران که به برجام پایبند بوده است. در عوض، اروپا باید شجاعت این را داشته باشد که به تعهدات خود عمل کند.
اروپاییها به جای استفاده از مکانیسم ماشه به تعهدات خود عمل کنند
عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس با تاکید بر اینکه ایران به تعهدات برجامی خود پایبند بوده و کاهش تعهدات نیز واکنش منطقی ایران به رفتار ۵+۱ بوده است، گفت: اروپاییها به جای استفاده از مکانیسم ماشه به تعهدات خود عمل کنند.
علاءالدین بروجردی در واکنش به فعالسازی مکانیسم ماشه از سوی طرفهای اروپایی برجام، به خانهملت گفت: اروپا در مورد عدم اجرای تعهدات برجامی متهم ردیف دو است. بعد از خروج آمریکا از برجام آمریکاییها با فشار به کشور اروپایی مانع از انجام تعهدات این کشورها در ارتباط با توافق هستهای هستند.
نماینده مردم بروجرد در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: این امر تخلف آشکار و نشان دهنده ضعف کشورهایی اروپایی و فشار پذیری آنها از آمریکا است بنابراین آنها باید پاسخگوی جامعه بینالمللی باشند زیرا ایران به تعهدات خود در برجام پیوسته عمل نموده است.
وی افزود: این مسیر مانند جاده دوطرفه است. به همین جهت جمهوری اسلامی ایران تصمیم به کاهش تعهدات گام به گام گرفت که کاملا منطقی است. اروپاییها اگر نگران هستند به جای استفاده از مکانیسم ماشه به تعهدات خود عمل کنند.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران قطعا در هر شرایطی بر اساس منافع ملی خود عمل میکنند و تسلیم تهدید اروپاییها نمیشود.
اثرات فعال شدن مکانیسم ماشه بعد از برجام
حسن بهشتیپور کارشناس روابط بینالملل در گفتگو با فرارو با اشاره به اینکه در توافق برجام سازوکاری وجود دارد به نام ماشه که اگر یکی از طرفین، طرف مقابل را به نقض برجام متهم کرد، این امر مورد بررسی قرارگیرد، اظهار داشت: بر اساس بندهای 36 و 37 برجام، کمیته مشترکی از اعضای برجام تشکیل میشود و این مورد را بررسی میکنند، نتیجه این کمیته به اجلاس وزرای امور خارجه برجام میرود، اگر در مورد نقض برجام توافقاتی صورت گیرد، مسئله تمام میشود، اما اگر تفاهمی صورت نگرفت، قضیه طور دیگری ادامه پیدا میکند.
وی افزود: یک کمیته سه جانبهای متشکل از دو طرف نقض کننده و شاکی و همچنین عضو بی طرفی از برجام تشکیل میشود و اگر باز هم توافقی در مورد ادامه برجام صورت نگرفت، موضوع به شورای امنیت ارجام میشود، هرچند که این پروسه خود دو ماه به طول میانجامد، در شورای امنیت نیز مراحل مختلفی طی میشود و اگر طرفین به توافق رسیدند قطعنامهای جدیدی صادر میشود و بر اساس آن برجام ادامه پیدا میکند، در غیر این صورت، اگر قطعنامه نیز وتو شود یا کلا توافقی صورت نگیرد، به صورت خودکار 6 قطعنامه علیه ایران ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد فعال خواهد شد.
این تحلیلگر با اشاره به اینکه دو حالت مفروض است یا اروپا قصد دارد در برجام بماند یا قصد خروج دارد، اظهار داشت: تجربه نشان داده است، آنها علاقه مند به حفظ برجام هستند، در غیر این صورت به مانند آمریکا از آن خارج میشدند، اما در این وسط نکته این است که نمیشود ایران به تمامی تعهدات خود عمل کند، اما طرف اروپایی تتها در حد حرف به تعهدات خود پایبند باشد.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه در این چند سال آژانس بین المللی انرژی اتمی چهارده بار بر انجام تعهدات کامل ایران در غالب برجام صحه گذاشته است، بیان داشت: اما این رویه یک طرفه قابلیت ادامه پیدا کردن ندارد، این در حالیست که ایران همواره در کاهش تعهدات خود اعلام کرده، اگر طرف اروپایی به تعهدات خود عمل کند، تمامی گام های ایران قابل بازگشت است، اما مهم این است که اروپا تاکنون ارادهای برای تسهیل تجارت و مبادلات با ایران در روشهای مختلف از خود نشان نداده است.
اروپاییها از مرگ برجام ضرر بیشتری خواهند کرد
بهشتیپور کارشناس روابط بینالملل با بیان اینکه اروپا ضرر بیشتری را از مرگ برجام خواهد برد، اضافه کرد: اروپاییها برجام برایشان خیلی مهم است زیرا که اولین بار بود که یک مسئله بینالمللی از طریق گفتگو حل میشد، دوما ممکن است با مرگ برجام منطقه نا امن شود و تبعات این قضیه دامن خود اروپا را نیز بگیرد، موضوعی که آنها به هیچ وجه خواهان آن نیستند، سوما، برجام بعد از جنگ جهانی دوم اولین سندی بود که در قبال عدم اشاعه مسئله هستهای منعقد شد.
این کارشناس روابط بینالملل ادامه داد: دست آخر نیز آنها از مواهب اقتصادی حضور در ایران بهرههای زیادی را بردند، نمیشود که ایران از این امر هیچ نفعی نبرد، از سویی بر اساس منطق نیز شما حساب کنید، برای ادامه برجام اروپاییها باید گامهای عملی بردارند تا منافع ایران نیز در قبال برجام تضمین شود، نه اینکه برجام جادهای یک طرفه فقط به نفع طرفهای دیگر باشد.