چند سالی است که رجب‌طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه در سخنرانی‌های خود بارها تکرار کرده که برای آنکارا داعش و کردهای سوریه فرقی ندارد و هر دو گروه تروریستی و تهدیدی هستند برای امنیت ملی ترکیه. حالا ترکیه از شانزدهم مهرماه عملیات نظامی جدیدی را در مناطق کردنشین سوریه شروع کرده است، اقدامی که به گفته برخی از تحلیل‌گران عرصه بین‌الملل روابط اقلیم کردستان عراق را هم با ترکیه تحت تاثیر قرار داده است. 

تحکیم دوباره روابط اقتصادی ایران با عراق

به گفته آنها شاید این اتفاق‌ها مسیر جدیدی باشد در تحکیم دوباره روابط اقتصاد ایران و اقلیم کردستان عراق. آنها می‌گویند در این شرایط اقتصاد ایران باید بتواند در ادامه دوستی خود با عراق و اقلیم کردستان جایگاه محکم‌ و طولانی‌مدت‌تری در بازار اقلیم کردستان برای خود پیدا کند. اما کیوان کاشفی تحلیل دیگری از شرایط دارد.

کیوان کاشفی، عضو هیات رئیسه اتاق ایران می‌گوید: ترکیه در تمام اقدام سیاسی خود، جنبه اقتصادی را هم بررسی می‌کند و در نهایت کاری نمی‌کند که منافع اقتصادی آنها در درازمدت آسیب ببیند.

بیشتر بخوانید: آیا مرزهای جاده‌ای ایران و عراق در ایام محرم تعطیل است؟

او به رابطه ترکیه و روسیه اشاره می‌کند و می‌گوید وقتی رابطه این دو کشور در تابستان سال 1395به دلیل سیاست ترکیه در سوریه خراب شده بود، بعد از مدتی رجب طیب اردوغان به روسیه سفر کرده و با پوتین دیدار کرد. دیداری که حتی به عذرخواهی اردوغان ار پوتین تعبیر شد.

فرصت خلاء حضور ترکیه در بازار

کاشفی می‌گوید: در شرایط حاضر خلائی در بازار کُرد سوریه و عراق به وجود آمده است و ما می توانیم از این خلا به عنوان فرصت اساسی استفاده کنیم اما این فرصت طولانی‌مدت نخواهد بود. ترکیه به سرعت این وضعیت را ترمیم خواهد کرد.

به گفته نایب‌رئیس اتاق ایران، ترکیه جایگاه خوبی در بازار اقلیم و در میان سیاست مداران آنها دارد،  مسیر دسترسی ترکیه به سایر استان‌های عراق از طریق اقلیم کردستان عراق است و برای همین ترکیه نمی‌خواهد و نمی‌تواند از این سود دو طرفه چشم‌پوشی کند. البته اقلیم کردستان هم از این مسیر ترانزیتی و ارتباطی در ارتباط ترکیه با عراق سود می‌برند.

بیشتر بخوانید: اشتغال پذیری با توسعه صنایع دستی اقتصادی

کاشفی تصریح می‌کند: سال قبل برای اولین بار آمارهای صادرات کالا غیرنفتی ایرانی به اقلیم کردستان از ترکیه بالاتر بود.

ترکیه رقیب کالای ایرانی در عراق

او دلیل این مسئله را تغییر وضعیت بازار ارز در ایران می‌داند که کالاهای ایرانی رقابت‌پذیر شده بودند؛ ولی هنوز هم رقیب اصلی کالای ایرانی در بازار اقلیم، کالای ترکیه است.

کاشفی تاکید می‌کند: حوادث پیش آمده میان ترکیه با کردهای سوریه و تاثیر آن در میان کردهای عراق مقطعی است نه درازمدت و بعدا این روابط ترمیم خواهد شد. ولی آنچه مهم است ما باید سازوکار حضور خود را در بازارهای منطقه از جمله عراق بازتعریف، اصلاح و ترمیم کنیم.

به گفته کاشفی ترکیه سالی 180 تا 200 میلیون دلار صادرات دارد که نشان از استراتژی منسجم ترکیه، ارتباط گسترده با دنیا، ارتباط بانکی خوب و شرکت های خصوصی قدرتمند است. به‌صورت مقطعی و در شرایط فعلی می‌توان از بازار اقلیم کردستان و مناطق کردنشین سوریه بهره برد ولی در دراز مدت نمی تواند این فرصت ادامه‌دار باشد؛ ترکیه به سرعت به جایگاه خود در این بازارها برخواهد گشت.

دلایل کاهش صادرات ایران به عراق

آنچه در برنامه ریزی دولت برای افزایش صادرات ذکر شده، این است که کشورهای همسایه در اولویت قرار داشته باشند. رضا رحمانی وزیر صنعت نیز گفته هرچند کشورهای آفریقایی ظرفیت خوبی برای واردات محصولات ایرانی دارند، اما صادرات به این کشورها ناچیز است و صادرات به کشورهای منطقه در اولویت قرار گرفته است. 

بازار عراق برای صادرکنندگان ایرانی، یکی از بازار‌های استراتژیک به‌شمار می‌رود. این بازار سال‌هاست جزء پنج کشور مقصد صادراتی کالا‌های ایرانی به شمار می‌رود و تولیدکنندگان صنایع مختلف. این بازار البته چند ماهی است که مثل سابق سودی ندارد.

به گفته کارشناسان صنعت سیمان؛ محدودیت‌های تعرفه‌ای و غیر تعرفه‌ای برای محصولات ایرانی، تعرفه ترجیحی بین عراق و ترکیه و کشور‌های عربی استراتژی حمایت از تولید داخل در عراق نظیر سیمان، عدم حمایت از صادرات سیمان در ایران متناسب با رقیبانی نظیر ترکیه در بازار عراق از جمله چالش‌های بازار عراق است.

میزان صادرات فولاد به عراق ماه‌هاست کاهش یافته است. میزان تعرفه‌های واردات از ایران به بالاترین حد رسیده است و ادامه صادرات به این کشور برای صادرکنندگان توجیه اقتصادی چندانی ندارد. همین اتفاق در صنایع غذایی افتاده و عراق واردات تخم مرغ را ممنوع اعلام کرد.  مدت‌ها مشابه همین اتفاق در صنعت سیمان افتاده است. 

بیشتر بخوانید: شاخص کسب و کار ایران صعود کرده یا سقوط؟!

به گفته یحیی آل اسحاق رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق، طی یکسال گذشته عراقی‌ها با این عنوان که می‌خواهند در سیمان خودکفا شوند، حتی پروژه‌های عمرانی خود را به ایرانی‌هایی که در مزایده‌ها برنده می‌شوند، نمی‌دهند.