معضل اجتماعی که به گفته بسیاری در طول زمان به دلیل افزایش مهاجرت‌ها به شهرهای بزرگ ظهور یافته

آسیب‌های اجتماعی به راحتی قابل پنهان کردن نیستند. هرچقدر توانایی حل بحران‌های اجتماعی نزد دولت‌مردان کم‌تر باشد، آسیب‌های اجتماعی چون فقر، اعتیاد، بزهکاری و غیره بیشتر در زندگی روزمره شهروندان جاری می‌شود.

حاشیه نشینی در شهر های ایران عمدتاً به صورت شهرک نشینی در حومه ی شهرها و هم چنین آلونک نشینی دیده می شود.شهرک های حاشیه نشینان در اصل«روستای شهر»یا «شهرک های روستا گونه ی درون شهر» هستند.

در تاریخ ۹ مرداد ۱۳۹۶ وزارت راه و شهرسازی ایران تعداد حاشیه‌نشینان در ایران را ۱۹ میلیون نفر اعلام کرد. یعنی از هر چهار نفر ایرانی یک نفر در سکونت‌گاه غیررسمی سکونت دارد و حاشیه‌نشین است.

علت حاشیه نشینی چیست

نخستین علت این پدیده در سطح کلان را باید ساختاری دانست که ساز و کارهای تبعیض آمیز و فقر را بر پایه ی توزیع غیر عادلانه منابع قدرت،ثروت و درآمد رقم زده است.

استفاده از مفاهیم سرمایه یانسانی و انزوای اجتماعی برای توصیف وضعیت آن دسته از فقرای شهری که گرفتار چرخه ی فقر شده اند و فاقد سرمایه ی اجتماعی برون گروهی برای برقراری تعامل با دیگر گروه های اجتماعی با وضعیت بهتر هستند،در این سطح می گنجد.

به طور کلی عللی که در سطح خرد زمینه ساز پیدایش و شکل گیری حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی می شود، ضعف برنامه های بخشی مشخص و مؤثر برای پاسخگویی به نیاز سرپناه اقشار کم درآمد در توزیع جغرافیایی مناسب، پیش بینی نشدن فضای مسکونی کافی و مناسب برای اقشار کم درآمد در طرح های کالبدی شهری و اعمال استانداردهای خارج از استطاعت برای آن ها، دسترسی ناچیز به نظام های رسمی اعتباری و وام مسکن برای اقشار کم درآمد، به ویژه شاغلان بخش غیر رسمی، وجود گروه های نامشروع قدرت و سوداگران زمین باز به موازات اهمال و ناتوانی در نظارت و کنترل ساخت و سازها، به ویژه در فضای بینابینی شهرها، فقدان نهادسازی برای تجهیز و تجمیع منابع اقشار کم درآمد و نبود حمایت و هدایت دولت از خانه سازی خودیار 

آسیب های اجتماعی حاشیه نشینی چیست؟

امروزه یکی از معضلات جامعه ما پدیده حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ مانند تهران، مشهد، شیراز، اصفهان و تبریز است.

تحقیقات نشان می دهد که فضای ساکنان حاشیه نشین می تواند فضایی خطرناک و مستعد به آلودگی ها و بیماری های مختلف باشد. نظریه ی پنجره های شکسته عنوان می کند که شرایط حوزه ی سکونت گاهی بر رفتار اجتماعی تأثیر می گذارد و ویژگی های حوزه های فقیر سکونت گاهی بر آلودگی های اجتماعی و بیماری های مختلف شکل و ساختار می بخشد. 

مطابق این نظریه، ظاهر کالبدی حوزه ی سکونت گاهی برای ساکنان چراغ راهنمای رفتارهای اجتماعی درست و مقبول است. برای نمونه، یک محیط نامنظم و درهم ریخته نشان از این دارد که ساکنانی که با این نوع فضای درهم ریخته مدارا کرده و کنار می آیند،به سایر افراد نشان می دهند که محیط در هم ریخته هنجار اجتماعی مقبول و پذیرفته شده ای است.

عموم جامعه شناسان شهری،دست کم در نیمه ی نخست قرن 20، حاشیه نشینی را علت مسائل اجتماعی از قبیل تبهکاری، فساد اخلاقی و صورت های کژکارکردی خانوادگی می دانستند.

ناهنجاری های اجتماعی برخاسته از حاشیه ها در مقایسه با بدنه ی اصلی شهرها ابعاد گسترده تری دارد و در مواردی آسیب های اجتماعی را تعریف می کند. رشد بزه کاری، پرخاشگری،اعتیاد،دزدی،قاچاق مواد مخدر و کار کودکان از جمله آسیب های اجتماعی است که در مورد پدیده ی حاشیه نشینی می توان بر آن تأکید کرد.

متأسفانه به صنایع کوچک و زودبازده همچون بوم گردی که می‌توانند با حداقل سرمایه گذاری بیشترین درآمد را برای روستاییان ایجاد نمایند، توجه مناسبی نمی‌شود 

افزایش عبور و مرور باعث هرج مرج و کاهش کنترل خواهد شد که این مهم خود زمینه‌ساز وقوع جرم خواهد شد. به عبارت ساده تر افراد به دلیل ترس از شناخته شدن کمتر به کارهای اشتباه روی می‌آورند که البته در شهرهای بزرگ و در سایه حاشیه نشینی خود کنترلی کاهش می یابد.

نبود نظارت بر حاشیه نشینی

پدیده حاشیه  نشینی یکی از پدیده های دنیای پیشرفته است. به این معنی که ما در جهان سنتی با حاشیه نشینی مواجه نبودیم، چرا که تمام افراد در بطن جامعه بودند.

اختلاف طبقاتی در جوامع سنتی وجود داشته است، اما حاشیه نشینی با این تعبیری که ما امروز با آن مواجه هستیم، وجود نداشته است.

حاشیه نشینی بیشتر پدیده ای منحصر به کلانشهرها است، به این معنی که این پدیده در بیشتر موارد حول شهرهای شکل می گیرد که از نظر اقتصادی، فرهنگی اجتماعی یا تفریحی با مزایا و امکانات بسیاری همراه باشد که این مهم باعث می شود، بر اساس قاعده مرکز پیرامون مردم از مکان های کوچک تر به سمت مکان های بزرگ تر حرکت کنند که البته بیشتر به‌دلایل مختلف مانند اینکه نمی تواند جذب آن مکان مقصد شوند، در حقیقت وارد حاشیه  می شوند و حاشیه سازی می کنند.

دلایل هنجارشکنی در حاشیه نشینی چیست

افراد حاشیه نشینی که در شهر خود به دلیل وجود نظارت اجتماعی و شناخت افراد از یکدیگر جرمی مرتکب نمی شدند، اما با قرار گرفتن در حاشیه شهر و به دلیل جذب نشدن به مراکز اصلی شهر و همچنین ایجاد سرخوردگی های روحی، روانی و اجتماعی را دارند. از سوی دیگر نیز به لحاظ اقتصادی نیاز آنها افزایش پیدا کرده است که بنا به این دلایل حاشیه نشین ها در طی روز به داخل مراکز اصلی شهر برای کسب و کار و انجام شغل های دون پایه یا مشاغلی با دستمزد کم ورود پیدا می کنند. از این افراد به سمت باندهای غیرقانونی می روند و رفتارهای ضد اجتماعی از خود بروز می دهند.

انجام رفتارهای هنجارشکن و غیراجتماعی از سوی حاشیه نشین ها بیشتر به دلیل شناخته نشدن آنها در جوامع شهری است، چرا که در این جوامع افراد آنها را نمی‌شناسند. همچنین به دلیل ضعیف بودن نظارت اجتماعی در شهرها، بنابراین حاشیه نشین ها به راحتی اقدام به انجام رفتارهای ضد اجتماعی می‌کنند، چون افرادی که در حاشیه شهرها زندگی می کنند، به علت سواد، مهارت یا اقتصاد در جایگاه به نسبت پایینی قرار دارند و جزو افراد فرو دست جامعه محسوب می شوند، به مرور زمان در میان خود شروع به تشکیل گروه ها و دسته های غیرقانونی می کنند و از خود رفتارهای اجتماعی هنجارشکن و خلاف قانون را بروز می دهند که آسیب ها از همین  جا شروع می شود و این زنجیره مدام خود را تقویت می کند و بعد از گذشت زمان افراد رفتارهای غیرقانونی مانند قاچاق را در آن مناطق رواج می دهند.