در حالی که مسئولان نفتی، سوخت را عامل آلودگی هوا ندانسته و کیفیت خودروها را در این مسئله بیتقصیر نمیدانند، سازمانهایی هستند که انگشت اتهام خود را به سمت وزارت نفت نشانه گرفتهاند.
عوامل آلودگی هوا در ایران
آلاینده های اصلی هوا میتوانند توسط منابع اولیه یا منابع ثانویه به وجود بیایند. آلاینده هایی که نتیجه مستقیم این فرآیند هستند می توانند آلوده کننده های اولیه باشند
در پایش سوخت بنزین، سه فاکتور اصلی بنزن، آروماتیک و گوگرد بررسی میشود؛ میزان بنزن و آروماتیک در سوخت بنزین طی سالهای گذشته بسیار فراتر از حد مجاز بود اما خوشبختانه درحالحاضر تقریبا در محدوده مجاز قرار گرفته است.
سوخت های فسیلی
مطالب مرتبط : نقش موتور سیکلت ها در آلودگی هوا
دی اکسید گوگردی که از احتراق سوخت های فسیلی مثل زغال سنگ، نفت و سایر انتشار می شود یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا است. آلایندههای ناشی از وسایل نقلیه شامل کامیون، اتومبیل، قطار، هواپیما باعث ایجاد آلودگی زیادی می شود. این سوخت ها همیشه مضر هستند اما ما از آن ها استفاده می کنیم تا نیازهای اساسی حمل و نقل روزانهمان را برآورده کنیم. اما، استفاده بیش از حد آن ها برای محیط زیست بسیار مضر است زیرا گازهای خطرناک ناشی از آن ها، باعث تخریب تدریجی آن می شود. مونوکسید کربن ناشی از احتراق نامناسب یا ناقص سوختی که از وسایل نقلیه آزاد می شود یکی دیگر از آلاینده های مهم همراه با نیتروژن اکسید است که از هر دو فرآیند طبیعی و انسانی تولید می شود.
آلودگی هوا این روزها به معضلی جدی برای سلامتی شهروندان در کلانشهرهای ایران تبدیل شده است. با شروع فصل سرما، نگرانیها نسبت به آلودگی هوا تشدید میشود، چراکه پدیده «وارونگی دما» کابوسی از آلودگی هوا برای پاییز و زمستان میسازد و اخطارهای کنترل کیفیت هوا برای گروههای حساس هر روز تکرار میشود. مدارس بدلیل آن تعطیل می شود و افراد سالمند و خانم های باردار دعوت به ماندن در خانه می شوند؛ هرچند که این تصمیمات و توصیه ها بخودی خود کمترین تاثیری بر کاهش ریسک آن نمی گذارد.
در تابلوهای نمایشگر کنترل کیفیت هوا از آلایندههای متعددی نام برده میشود اما بدون شک یکی از مهمترین و خطرناکترین آنها که معضل اصلی آلودگی در فصل پاییز و زمستان به شمار میرود، ذرات معلق بسیار ریز یا همان PM 2.5 است که اثرات سوئی بر سلامت افراد جامعه دارد و آمارهای تکان دهندهایی از تلفات ناشی از آن، نه فقط در تهران و سایر شهرهای بزرگ ایران، بلکه در چین و اروپا منتشر میشود. تنفس هوای آلوده این ذرات بسیار ریز میتواند منجر به مرگ زودهنگام ناشی از بیماریهای قبلی عروقی، اختلالات تنفسی و حتی سرطان شود.
ذرات معلق
ذرات PM2.5 (ذرات معلق با اندازه کوچکتر از ۲٫۵ میکرون) غالبترین آلودگی موجود در هوا در فصول سرما هستند که بیش از هر نوع آلاینده دیگری بر سلامت افراد اثرگذار است و بخش عمده آن از احتراق سوخت در خودروها و واکنش با نور آفتاب (که متاسفانه همه عوامل آن در محیط و اقلیم ما فراوان است!) در هوای شهری ایجاد میشود. ذرات معلق بسیار ریز به راحتی به اعماق ریه و حتی جریان خون نفوذ میکند و منجر به بیماریهای قلبی و ریوی متعددی میشود. متاسفانه ارتباط مستقیمی بین افزایش غلظت ذرات معلق هوا و آمار مرگ و میر روزانه ناشی از سکته های قلبی و مغزی در فصول سرما وجود دارد.
آلودگی هوا در پاییز
در فصول سرما که شدت آلودگی افزایش مییابد، میتواند به سرعت سلامت افراد گروههای حساس (کودکان، سالمندان و بیماران تنفسی و قلبی) را تهدید کند و به همین دلیل است که در روزهای ناسالم در کلانشهرها عموما هشدارهایی به این گروه داده می شود. ولی دو نکته بسیار مهم، یکی آنکه بسیاری از بیماری های مرتبط با آلودگی هوا ماهیتی تدریجی دارد و افراد سالم در معرض آلودگی شدید و طولانی نیز به تدریج به گروه های حساس خواهند پیوست؛ دیگری آنکه آلودگی هوا PM2.5 به سهولت به فضاهای داخلی نفوذ میکند و در کنار سایر آلودگی های با منشا داخل محیط، کیفیت هوا در فضای داخل خانه را به همان سطوح ناسالم و چه بسا ناسالم تر از بیرون مبدل می سازد.
بدین ترتیب، همانطور که قبلا ذکر گردید، اقداماتی نظیر تعطیل کردن مدارس و ماندن در خانه تاثیر بسیار ناچیزی خواهد داشت. نیاز به اقدامی فراتر است و فردی ترین و سهل ترین اقدام ممکن تصفیه هوا در محیط های بسته ای است که در آن زندگی و فعالیت میکنیم.
مطالب مرتبط : تهدید اقتصادی در کمین ایران،آلودگی محیط زیست
پدیده های جدید آلودگی هوا چیست
پدیدههای هواشناسی و اقلیم شناسی نظیر خشکسالی و توفانهای گردوغباری قابلیت تبدیل به پدیدههای اجتماعی نظیر حاشیه نشینی و فقر دارند که مشابه آن را میتوان در چابهار، زاهدان و شمال استان دید.
دادههای بلند مدت نشان میدهد که دمای هوای سیستان و بلوچستان در ۳۰ سال اخیر با روند افزایشی به میزان ۰٫۱ درجه سلسیوس در هر سال همراه بوده است به طوریکه در هر دهه دمای هوا یک درجه گرمتر شده است.
امیرحسین بذلی