به گزارش تیتربرتر؛ بازار بورس ایران امسال را با روندی رو به رشد و به عبارتی با چهره سبز سپری کرده است و بنا بر پیش بینی کارشناسان بازار سرمایه این روند تا مدتی از ماه های اوایل سال آینده نیز ادامه دارد.

البته نوسانات نرخ کامودیتی‌ها در جهان و رشد اقتصاد جهانی نیز در چشم انداز بازار نیز تاثیر دارد اما در شرایط کنونی مردم بورس را به‌ عنوان بهترین گزینه برای سرمایه‌گذاری برگزیده‌اند، چون در دیگر بازارها به سبب برخی محدودیت‌ها، نقد شوندگی پایین و عدم شفافیت، سرمایه‌گذاری به‌ صرفه نیست.

تاکنون برای ارتقای کارایی و کیفیت بورس ایران در مقایسه با بورس های جهانی تلاش‌هایی انجام شده است اما همواره خلا برخی از ابزارها وجود داشته است. یکی از آن موارد این‌است که در بازار سهام ایران برخلاف سایر کشورها تنها می‌توان از رشد قیمت سهام سود کرد.

به این‌صورت که پیش‌بینی می‌شود که قیمت سهمی در آینده افزایش خواهد یافت یا به عبارتی سهمی ارزنده‌تر از قیمت فعلی است. در نتیجه با خرید و در نهایت افزایش قیمت سهم سود کسب می‌شود. اما در بورس بسیاری از کشورهای جهان، به ویژه بورس‌های پیشرفته ابزاری تحت عنوان فروش استقراضی وجود دارد که در آن نزول قیمت سهم هم میتواند سود به همراه داشته باشد.

مطالب مرتبط : سرمایه سرگردان بی حرکت در بازار

حال در روزهای پایانی سال زمزمه‌های راه‌اندازی اختیار معاملات و خرید و فروش استقراضی که از سال ۱۳۹۵ وعده ان داده شده بود؛ به گوش می‌رسد و از آن زمان تاکنون نه تنها زمان راه‌اندازی آن از زبان مسئولان متغیر بوده، بلکه ماهیت آن نیز به چالش کشیده شده و در برهه‌ای از زمان مطرح شد که کمیته فقهی سازمان بورس فروش استقراضی را مشروع نمی‌داند و قرار است ابزاری با نام فروش تعهدی جایگزین فروش استقراضی شود.

راه اندازی فروش تعهدی در بورس در اسفند ماه

حالا نایب رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار  با اشاره به راه اندازی فروش تعهدی در اسفند ماه، تاثیر این ابزار مالی در بازار سرمایه را بررسی کرد.

حسن امیری با بیان اینکه فروش تعهدی یکی از ابزارهایی است که در بازارهای مختلف تحت عنوان short sell مورد استفاده قرار می‌گیرد، اظهار کرد: این ابزاری است که تا کنون در بازار سرمایه ایران به دلیل ملاحظات فقهی عملیاتی نشده بود. با توجه به مصوبه‌ای که کمیته فقهی داده است ساز و کار مربوط به این موضوع از طریق وکالت فراهم شده است و می‌توان این ساز و کار را در بازار سرمایه عملیاتی کرد.

تاثیر فروش تعهدی بر بازار سرمایه

وی درمورد تاثیر فروش تعهدی بر بازار سرمایه توضیح داد: در بازار سرمایه پیش‌بینی‌های مختلفی درمورد افزایش یا کاهش یک سهم خاص وجود دارد و افراد مختلف با نگاه‌های متفاوت می توانند موقعیت بگیرند. با راه اندازی فروش تعهدی یک سهام‌دار می‌تواند آپشن خرید را انتخاب کند، یک سهام‌دار آپشن فروش و یکی دیگر هم آپشن فروش تعهدی.

نایب رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار ادامه داد: با راه اندازی فروش تعهدی کلکسیون ابزارها کامل شد و اینکه یک نفر می‌خواهد از این ابزار استفاده کند یا خیر به خودش مربوط است. مهم این است که ساز و کار همچین ابزاری فراهم شده است.

فروش استقراضی چیست؟

در بورس‌های جهانی، یک ابزار یا روش سرمایه‌گذاری تحت عنوان فروش استقراضی (Short Selling) وجود دارد. در فروش استقراضی می‌توان از نزول قیمت سهام سود کرد.

به این‌صورت که فردی پیش‌بینی می‌کند که قیمت سهام شرکتی بیش از اندازه رشد کرده و در آینده احتمالا نزولی خواهد شد. در این حالت سرمایه‌گذار بدون آنکه سهام آن شرکت را از قبل خریداری کرده باشد، می‌تواند سهام را از مالک آن قرض کند و پس از سپری شدن یک بازه زمانی همان تعداد سهم به علاوه بهره آن را به مالک پرداخت کند.

 میزان بهره نیز از قبل مشخص می‌شود. در این‌صورت متقاضی از مابه‌تفاوت فروش سهم در قیمت بالاتر و خرید مجدد آن در ارقام پایین سود می‌کند. در این حالت بر اساس قرارداد قرض مالکیت به فروشنده منتقل می‌شود.

سازوکار فروش استقراضی چیست؟

معمولا فرآیند فروش استقراضی توسط کارگزاری‌ها انجام می‌شود. به این صورت که صاحبان سهام تعداد مشخصی از سهام خود را به متقاضیان قرض می‌دهند. برای این‌کار حتما باید درخواست ارائه سهام برای فروش استقراضی به کارگزاری داده شود تا وارد وضعیت معاملاتی استقراضی ‌شوند. کارگزاران پس از شناسایی فرد متقاضی، سهام مالک را به متقاضی قرض می‌دهند.

پس از آن متقاضی نسبت به فروش سهام مالک اقدام می‌کند، مبلغ حاصل شده از فروش نزد کارگزار خواهد ماند. متقاضی علاوه بر مبلغ کسب شده از فروش سهام، موظف است مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد کارگزار محفوظ داشته باشد تا در صورتی که متقاضی سهام مالک را بازنگرداند از وجه تضمین استفاده شود.

در مدت زمان استقراض مبلغ ماحصل از فروش سهام توسط کارگزار سرمایه‌گذاری می‌شود و سود آن به مالک پس از کسر کارمزد کارگزار پرداخت می‌شود. در صورت تمایل مالک سهام و به منظور ایجاد انگیزش برای متقاضیان مبلغی از سود نیز به متقاضی تعلق پیدا می‌کند. پس از آن اگر پیش‌بینی متقاضی محقق شود و قیمت سهام کاهش پیدا کند همان تعداد سهم را مجدد خریداری و تحویل مالک می‌دهد و در نتیجه مابه تفاوت آن سودی برای متقاضی است. اما اگر قیمت سهم افزایش پیدا کند، متقاضی باید همان تعداد سهم را در قیمتی بالاتر بخرد و تحویل مالک دهد، پس در این‌صورت زیان می‌کند.

‎ لازم به ذکر است در مدت زمان فروش استقراضی کلیه حق و حقوق مالک سهام به جز حق رای محفوظ خواهد ماند.

فروش تعهدی چیست؟

با توجه به این‌که دریافت بهره در دین اسلام حرام است، به دلیل ربوی بودن فروش استقراضی و مشکلات شرعی ایجاد شده، تغییراتی در سازوکار فروش استقراضی ایجاد شده است. این تغییرات در قالب عقد وکالتنامه فی مابین مالک سهام و متقاضی است.

به این صورت که سرمایه‌گذار به وکالت از مالک سهام و با نام مالک، نسبت به فروش سهام مالک اقدام می‌کند. به این روش فروش تعهدی گفته می‌شود.

 سازوکار فروش تعهدی چیست؟

در این روش همانند فروش استقراضی سهامدار تصمیم می‌گیرد تا کل یا بخشی از سهام خود را جهت انجام معاملات فروش تعهدی در اختیار افراد متقاضی قرار دهد. پس از مراجعه به کارگزاری و عقد قرارداد با کارگزار، نوع و تعداد سهام، نرخ تشویقی و دروه تنفس توسط مالک در سامانه تامین ثبت می‌شود.

 متقاضیان پس از مراجعه به کارگزاری و عقد قرارداد با کارگزار، در سامانه معاملات بر خط سهام مد نظر را انتخاب کرده و پس از واریز وجه تضمین به حساب کارگزار، نسبت به فروش تعهدی سهم اقدام می‌کند.

در این روش نیز همانند فروش استقراضی در طی مدت پول ماحصل از فروش سهم نزد مالک محفوظ می‌شود و مالک حق برداشت پول را ندارد و باید در روشی از پیش تعیین شده مانند سپرده‌های بانکی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سود ثابت و یا اوراق با درآمد ثابت و... سرمایه‌گذاری و از سود دریافتی آن استفاده کند. البته اگر مالک تمایل داشته باشد می‌تواند مبلغی از سود خود را به مالک به عنوان مبلغ تشویقی پرداخت کند.

پس از سررسید زمان و یا خواست خود متقاضی یا مالک، متقاضی باید همان تعداد سهام را به مالک باز گرداند. البته اگر مالک پیش از موعد درخواست سهام خود را داشته باشد، پس از سپری شدن دوره تنفس که در ابتدا مشخص شده است، سهام به مالک بازگردانده می‌شود.

در این روش هم مانند فروش استقراضی اگر پیش‌بینی متقاضی محقق شود و قیمت سهام در زمان سررسید کاهش یابد، متقاضی سود خواهد کرد و در غیر اینصورت زیان می‌کند.

فرآیند انجام معاملات فروش تعهدی

در معاملات فروش تعهدی، ما می‌توانیم سهم را به وکالت از مالک سهم، در قیمت بالا در بازار به فروش برسانیم و پس از کاهش قیمت سهم، ما سهم را باقیمت پایین (به وکالت از مالک) از بازار خریداری نموده و به مالک بازگردانیم. ما از اختلاف قیمت بین این فروش و خرید، سود کسب می‌نماییم. درواقع، معاملات فروش تعهدی بین مالک سهم و متقاضی (که انتظار کاهش سهم را دارد) صورت می‌گیرد.

مالک: مالک سهم که به متقاضی وکالت می‌دهد تا سهمش را در بازار به فروش برساند.

متقاضی: کسی که سهم را به وکالت از مالک، به فروش می‌رساند و سپس سهم را به وکالت از مالک، از بازار خریده و به مالک بازمی‌گرداند.

به‌طور ساده، فرآیند انجام معاملات فروش تعهدی به شرح زیر است:

گام اول: متقاضی به وکالت از مالک (و به نام مالک) سهم را در بازار به فروش می‌رساند.

گام دوم: متقاضی منتظر می‌ماند تا سهم کاهش یابد.

گام سوم: متقاضی سهم را به وکالت از مالک (و به نام مالک) از بازار خریداری می‌کند.

گام چهارم: پس از بازگرداندن سهم به مالک، مابه‌التفاوت بین قیمت خرید و فروش به‌عنوان سود متقاضی به متقاضی داده می‌شود.

متقاضیان با چه هدفی وارد قرارداد فروش تعهدی می شوند؟

کسانی که پیش‌بینی کاهش قیمت سهم خاصی را دارند (حتی کسانی که آن سهم را ندارند)، می‌توانند از طریق قرارداد فروش تعهدی اقدام به فروش آن سهم نموده و پس از کاهش قیمت سهم، آن را در قیمت پایین‌تر خریداری کرده و از این تفاوت قیمت سود کسب نمایند. درواقع متقاضیان بدون داشتن سهم، می‌توانند از کاهش قیمت سهام، کسب سود کنند.

از طرفی متقاضی برای فروش تعهدی، تنها ملزم به پرداخت وجه تضمین است. وجه تضمین، درصدی از کل ارزش قرارداد است. درواقع متقاضی با پرداخت بخشی از ارزش قرارداد از سود حاصل از اختلاف قیمت بین فروش و خرید منتفع می‌شود.

مالکان جهت تشویق متقاضیان به فروش تعهدی، هنگام ثبت درخواست خود در سامانه تأمین، نرخ تشویقی نیز تعیین می‌نمایند. در سررسید قرارداد یا هنگام تسویه قرارداد فروش تعهدی، مالک به میزان نرخ تشویقی، از سود حاصل از فروش سهام تعهدی که در سپرده بانکی یا صندوق های قابل معامله با درآمد ثابت، سرمایه‌گذاری شده است، به متقاضی پرداخت می‌کند. درواقع متقاضی علاوه بر سود حاصل از کاهش قیمت، از سود ناشی از نرخ تشویقی نیز بهره‌مند می‌شود.

 لازم به ذکر است معاملات فروش تعهدی صرفاً از طریق سامانه آنلاین قابل انجام است و کسانی که دسترسی آنلاین ندارند امکان انجام چنین معاملاتی را ندارند.

معاملات فروش تعهدی را از چه طریق می‌توان انجام داد؟

معاملات فروش تعهدی، از طریق سامانه آنلاین سهام قابل انجام است. درواقع کسانی که کد بورسی (سهام) از کارگزاری مجاز دارند، می‌توانند اقدام به فروش تعهدی نمایند. برای فعال شدن دسترسی افراد جهت فروش تعهدی، متقاضیان و مالکان می‌بایست قرارداد مربوط به فروش تعهدی را امضا کنند.

پس از امضای قرارداد، دسترسی فروش تعهدی برای متقاضیان از طریق سامانه آنلاین سهام فعال خواهد شد. درنتیجه برای انجام معاملات فروش تعهدی نیاز به کد بورسی جدید نیست.

مالکان چگونه وارد سامانه تأمین می شوند؟

پس از امضای قرارداد فروش تعهدی توسط مالکان، در سامانه آنلاین آساتریدرآگاه، تب سامانه تأمین فعال می‌شود. مالکان پس از ورود به سامانه آنلاین آسا به آدرس (online.agah.com) از پایین صفحه سمت راست می‌توانند با انتخاب سامانه، وارد آن بشوند.مالکان می‌توانند در قسمت نمای بازار، نمادهای قابل معامله از طریق فروش تعهدی را ملاحظه کنند. همچنین مالکان با انتخاب نماد، می‌توانند اقدام به ثبت درخواست فروش تعهدی کرده و سهام خود را برای فروش تعهدی در اختیار متقاضیان قرار دهند.

بازپرداخت سهام به مالکان چگونه است؟

متقاضی متعهد است سهامی را که از طریق فروش تعهدی به فروش رسانده، مجدداً از بازار خریداری کرده و به مالک بازگرداند. با توجه به اینکه امکان اشتباه بودن پیش‌بینی متقاضی وجود دارد (قیمت سهم به‌جای کاهش، افزایش یابد) ممکن است متقاضی تمایلی به خرید سهم در قیمت بالا و تحویل به مالک را نداشته باشد. جهت تضمین ایفای تعهدات از سوی متقاضی، هنگام انجام فروش تعهدی متقاضی می‌بایست مبلغی را تحت عنوان وجه تضمین در حساب عملیاتی خود داشته باشد.

وجه تضمین

وجه تضمین درصدی از ارزش قرارداد است که متقاضی جهت ایفای تعهداتش می‌بایست در حساب عملیاتی خود داشته باشد. میزان وجه تضمین در مشخصات قرارداد از طریق اطلاعیه‌های بورس اعلام می‌گردد.

ازآنجایی‌که مشخص نیست قیمت سهم (موضوع فروش تعهدی) تا چه اندازه بالا خواهد رفت، بر اساس قیمت پایانی سهم موردنظر و حجم سهام فروش تعهدی که تسویه نشده است، یک “وجه تضمین لازم ” به‌صورت روزانه تعیین می‌شود. متقاضیان می‌بایست همواره درصد حداقلی از وجه تضمین لازم را در حساب خود داشته باشند.

چنانچه موجودی حساب متقاضی از حداقل وجه تضمین لازم کمتر شود به‌اصطلاح گفته می‌شود متقاضی کال مارجین شده است. متقاضی می‌بایست طی مهلت تعیین‌شده در دستورالعمل حساب خود را شارژ نماید.

تجربه بورس‌های جهانی چطور بوده است؟

در سال‌های اخیر تلاش بسیاری در راستای ارتقای بازار سهام ایران در رقابت با بورس‌های جهانی شده است.

فروش استقراضی در بورس‌های جهانی علیرغم اینکه انتقاداتی همواره به آن وارد می‌شد، موفقیت‌آمیز و بسیار به آنچه از ابتدای اجرای طرح پیش‌بینی می‌شد نزدیک است.

البته فروش استقراضی می‌تواند تشدیدکننده یکسری بحران‌ها باشد، به همین منظور پس از بحران‌های سال ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ میلادی، محدودیت‌های فروش استقراضی در بسیاری از بورس‌های دنیا افزایش پیدا کرده است.