بهتر است اول بیاییم اعتیاد را تعریف کنیم سپس ریشه یابی کنیم و بهترین داروهایی که می توان برای تسکین درد ترک اعتیاد مصرف کرد را بگوییم.
اعتیاد (همچنین:خوگری) حالتی، که در آن شخص به علت روانی یا مصرف مواد شیمیایی، طبیعی دچار ضعف اراده درکنترل تکرار اعمال خود میشود هرچند ضعف اراده فی نفسه بیماری نیست ولی به علت عوارضی که بر سیستم عصب مرکزی شخص ایجاد شده به عنوان بیماری فرض میشود و این بیماری با ایجاد اختلال در کنترل بر سیستم رفتار-پاداش، باعث تکرار آن رفتار میگردد.
بررسی اعتیاد به عنوان عارضهای روانی، اجتماعی و اقتصادی از دیدگاه علوم پزشکی، روانشناسی و جامعهشناسی و همینطور از دیدگاههای فلسفه، قانون، اخلاق و مذهب صورت میگیرد. از سال ۱۹۶۴ میلادی، سازمان بهداشت جهانی استفاده از عبارت وابستگی دارویی یا وابستگی به دارو را به جای اصطلاح اعتیاد توصیه نمودهاست.
معرفی انواع اعتیاد
اعتیاد جسمی:پاسخ فیزیولوژیک بدن نسبت به ورود و تأثیر مواد جدید به بدن میباشد که معمولاً با پدیده تطبیق پذیری(Tolerance) بروز میکند یعنی به دلیل افزایش تعداد گیرندههای عصبی و کاهش میانجیهای عصبی موجود در سیستم عصبی مرکزی نیاز فرد مصرفکننده هر روز بیشتر میشود. ترک اعتیاد جسمی همراه با درد، بیخوابی، پرخوابی و … (خماری) همراه است. طول دوره ترک اعتیاد جسمی بسیار کوتاهتر از اعتیاد روانی است.
اعتیاد روانی: ناشی از لذت و سرخوشی مصرف مواد مخدر میباشد. دقیقاً به واسطه برهم ریختن نظم ترشح میانجیهای عصبی فرد دچار آسیبها یا تناقضات روحی میشود. به عنوان مثال ماده مخدر مت آمفتامین (مخدر شیشه) باعث افزایش ترشح دوپامین در مغز میشود و باعث ایجاد حالت تحریکی، سرخوشی، تمرکز و… میشود. حال پس از قطع مصرف با کاهش سطح دوپامین فرد خواب آلود، افسرده، بی تمرکز و… میشود. طول دوره بازگشت این میانجیهای عصبی به حالت طبیعی بسیار طولانیتر و حتی برخی معتقدند بازگشت ندارند. در نتیجه اعتیاد روانی بسیار مهلک تر میباشد. اعتیاد روانی باعث لغزش بسیاری از مصرفکنندگان سابق حتی با طول دورههای چندین سال میشود.
اما متأسفانه افراد سود جو برای تبلیغ مواد مخدر ادعای عدم اعتیاد آوری آن را میکنند ولی در واقع تمامی مواد مخدر اعتیاد روانی دارند ولی برخی اعتیاد جسمی ندارند.
انواع مواد اعتیاد
راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی در آخرین ویرایش خود (DSM-5 2013) مواد مخدر را در ۱۰ رده به شرح ذیل طبقهبندی کردهاست:
۳۰۳–۹۰ وابستگی به الکل
۳۰۵–۹۰ مسمومیت با کافئین
۳۰۴–۳۰ وابستگی به کانابیس (مشتقات گیاه شاهدانه شامل شبهحشیشهایی مانند حشیش، گراس، و کانابیس صنعتی)
۳۰۴–۵۰ وابستگی به مواد توهمزا
۳۰۴–۶۰ وابستگی به مواد استنشاقی (مانند چسب، بنزین و غیره)
۳۰۴–۰۰ وابستگی به مواد افیونی (شامل تریاک، هروئین، تمجیزک غیره..)
۳۰۴–۱۰ وابستگی به مواد آرام بخش (شامل مواد آرام بخش، خوابآور یا ضد اضطراب، بنزودیازپینها)
۳۰۴–۹۰ وابستگی به مواد محرک (موادی مانند آمفتامین، شیشه، کوکائین)
۳۰۵–۱ وابستگی به تنباکو
۳۰۴–۹۰ وابستگی به مواد دیگر
در نوعی دیگر از تقسیمبندی مواد مخدر بر حسب نوع تأثیرشان بر سیستم عصبی مرکزی به سه گروه تقسیم میشوند:
تحریککنندههای سیستم عصبی مانند آمفتامین، شیشه، کوکائین، کافئین، نیکوتین، اکستازی
کندکنندههای سیستم عصبی همچون الکل، باربیتوراتها، مشتقات شاهدانه (حشیش، ماریجوانا)، مشتقات افیون (تریاک، هروئین، کراک)، مواد استنشاقی (چسب)
مواد توهمزا شامل مسکالین، الاسدی، پسیلوسیبین، پیسیپی، اکستازی
درمان ترک و خماری مواد مخدر با دارو
چنانچه یک فرد معتاد مواد مخدری را که بدن یا ذهن به آنها وابسته شده است، مصرف نکند، دچار خماری میشود. نوع، شدت و مدت زمان علائم خماری در تمام مصرف کنندگان یکسان نیست، اما درهر حال تحمل این علائم بسیار دشوار و جانکاه است. چنانچه بیمار به سرعت تحت درمان قرار نگیرد، محرومیت از بعضی مواد، مانند الکل یا بنزودیازپین، میتواند کشنده باشد. ترک اعتیاد در محیطی امن و تحت نظر پزشک راحتتر و موثرتر از زمانی است که بیمار به روش غیرعلمی و به تنهایی اقدام به ترک میکند و سعی میکند بر علائم خماری غلبه کند.
بنزودیازپینها
بنزودیازپینها یا بنزونها دستهای از داروها هستند که برای مقابله با اضطراب، رفع گرفتگی و اسپاسم عضلانی و پیشگیری از تشنج مصرف میشوند. والیوم، زاناکس و آتیوان متداولترین آرامبخشهایی هستند که برای بیماران تجویز میشود. چنانچه این داروها تحت نظر پزشک و مطابق دستور وی مصرف شود، هنگامی که بیمار دارو را قطع کند، معمولاً علائم خماری کشندهای تولید نمیشود. اما اگر بیمار بنزودیازپینها را بدون نسخه و در مقدار بالاتر از حد مجاز مصرف کند، ترک آنی باعث تشنج و صرع خواهد شد. علائم روانی قطع مصرف داروهای آرامبخش شامل اضطراب، حمله عصبی (پنیک اتک)، اختلالات خواب و توهم میشود. از علائم جسمی قطع مصرف این داروها نیز میتوان به سردرد، گرفتگی عضلانی، درد استخوانی، تپش قلب، بیحسی و گزگز دست و پا اشاره کرد. بیمارانی که بنزودیازپین را خودسرانه برای رفع اضطراب مصرف میکنند، متوجه میشوند که اضطرابشان پس از قطع مصرف دارو بیشتر شده است. قطع مصرف ناگهانی داروهای آرامبخش عوارض شدیدی برای سلامت ذهنی ـ روانی دارد و افسردگی و تمایل به خودکشی را در بیمار القاء میکند. احتمال وابستگی به بنزودیازپینها و سوءمصرف آنها بسیار بالا است. بنابراین اگر به این داروهای قوی وابسته شدهاید، درمان تحت نظر پزشک، ایمنترین راه برای ترک آنها است.
مطالب مرتبط : جیب و تینا محرک هایی جدید و اعتیادآور
هروئین
بسیاری از مصرف کنندگان هروئین وابستگی جسمی به این مخدر پیدا میکنند که احساس سرخوشی و نشئگی قدرتمندی را تولید میکند. شدت علائم خماری هروئین یکی از دلایلی است که ترک این ماده مخرب را دشوار میکند. محرومیت از هروئین میل شدیدی را به مصرف این مخدر در بیمار ایجاد میکند که با تعریق، لرز، سیخ شدن موهای بدن، حالت تهوع، استفراغ، دل پیچه، گرفتگی و اسپاسم عضلاتی، ریزش اشک از چشمها و گرفتگی بینی همراه است. علائم خماری هروئین پس از پشت سرگذاشتن مرحله اول ترک متوقف نمیشود. افرادی که در گذشته هروئین مصرف کردهاند، پس از چند هفته یا حتی چند ماه پس از ترک هروئین با بیقراری، اضطراب و تحریکپذیری دست و پنجه نرم میکنند. خماری هروئین به ندرت کشنده است، اما عوارض جسمی و روانی محرومیت از این گونه مواد مخدر قوی بسیار آزاردهنده است.
مت آمفتامین
مت آمفتامین یا مت (شیشه) محرکی روانگردان است که زندگی را روی دور تند قرار میدهد. مصرف کننده مت به دلیل آزاد شدن دوپامین، موجی از شادی و سرخوشی را تجربه میکند. این ماده مصرف کننده را هوشیارتر و آگاهتر میکند، به کاهش وزن کمک میکند و حتی قوای جنسی را تقویت میکند. مت وابستگی روانی نیز ایجاد میکند و بنابراین مصرف کننده حس میکند که بدون این ماده نمیتواند عملکرد مطلوبی ارائه دهد. بیمار پس از ترک شیشه، احساس خستگی، گرسنگی و افسردگی میکند. ازآنجایی که مغز سعی میکند تا خود را وجود نداشتن مت وفق دهد، خماری شیشه غالباً عوارض روانی را به دنبال دارد. برخی مصرف کنندگان با اضطراب شدید و میل به خودکشی در دوران ترک مت دست و پنجه نرم میکنند. میل به مصرف شیشه در دوران خماری آنقدر شدید است که خطر بازگشت به اعتیاد را به شدت افزایش میدهد. ترک اعتیاد به مت آمفتامین باید در یک مرکز ترک اعتیاد بستری و تحت نظر متخصص انجام شود تا بیمار فرصت و زمان کافی را برای ترک اعتیاد موفق داشته باشد.
ترک اعتیاد به کمک دارو
ترک اعتیاد به کمک دارو روشی درازمدت برای ترک اعتیاد به به اوپیاتها است. بیماران در این روش هر روز، مقدار ثابتی از داروهایی مانند متادون یا سابوکسون را دریافت میکنند که علائم خماری و میل به مصرف مواد را تسکین میدهد و خطر بازگشت به اعتیاد را کاهش میدهد. داروهای ترک اعتیاد عملکرد بیمار را در جنبههای متعدد زندگی بهبود میدهد و مانع از آن میشود که بیماریهای مختلف از راه استفاده مداوم از سرنگ مشترک آلوده منتقل شود.
داروهای ترک مواد مخدر
پزشک با توجه به نوع موادی که بیمار به آن معتاد شده است، داروی مناسب را تجویز میکند.
الکل
برای درمان الکلیسم از داروهای مختلفی استفاده می شود که عبارت اند از:
- دی سولفیرام (آنتابوس): در صورت نوشیدن حتی مقدار کمی الکل، واکنشی بسیار ناراحت کننده (استفراغ شدید) را ایجاد میکند، بنابراین تجویز این دارو نوعی درمان اجتنابی است. بیمار باید دی سولفیرام را هر روز مصرف کند تا در نهایت قوه خودداری دائمی وی تثبیت شود.
- نالترکسون (Revia): معمولاً برای معکوس کردن اوردوز اوپیات به صورت درون وریدی تجویز میشود، البته نوع خوراکی نالترکسون میل به نوشیدن الکل را کاهش میدهد. حالت تهوع و دل درد مهمترین عوارض مصرف نالترکسون محسوب میشود.
- آکامپروسات (کامپرال): این دارو نیز میل به نوشیدن الکل را کاهش میدهد. سالها است که آکامپروسات در اروپا مصرف میشود و سودمندی آن در سرکوب میل به مواد به اثبات رسیده است. به علاوه عوارض جانبی این دارو حداقل است.
نیکوتین
درمان های دارویی اعتیاد به نیکوتین عبارتند از:
- درمان جایگزینی نیکوتین (NRS) درمان متداولی است که در آن از پچ، آدامس، اسپری دهان و قرصی استفاده میشود. این فراوردهها حاوی نیکوتین هستند و علائم ترک را به حداقل میرسانند. میتوان از این روش در کنار درمانهای دیگر، در دوران بارداری، برای نوجوانان 17 ـ 12 سال و بیماران مبتلا به ناراحتی قلبی استفاده کرد.
- بوپروپیون (Zyban) در ابتدا به عنوان یک داروی ضدافسردگی ابداع شد، اما میل به مصرف مواد و ناراحتی ناشی از محرومیت از مواد را نیز تاحدی تسکین میدهد. بوپروپیون را میتوان همزمان با درمان جایگزینی نیکوتین مصرف کرد.
مصرف بوپروپیون به تنهایی یا همراه با درمان جایگزینی هورمون درصد موفقیت درمان ترک سیگار را افزایش میدهد. چنانچه به جای بوپروپیون و یا درمان جایگزینی هورمون، وارنیکلین به تنهایی مصرف شود، احتمال موفقیت ترک سیگار چهار برابر بیشتر میشود.
اوپیاتها
اوپیاتها داروهایی هستند که درد را تسکین میدهند و البته برای برخی اعتیادآوراند. اوپیاتها نشئگی سرخوشیآوری را ایجاد میکنند. این مواد یا از مشتقات دانههای خشخاش تریاکاند یا به صورت مصنوعی تولید میشوند. گروه اوپیات شامل دو نوع تجویزی (دیلائودید، مورفین، اکسی کودون) و مخدرهای خیابانی (هروئین) میشود. تمام اوپیاتها اعتیادآوراند و اگر پزشک آنها را تجویز کند، باید فقط طبق دستور مصرف شوند. داروهای ترک اوپیات عبارتند از:
- متادون نوعی اوپیات است که سودمندی آن برای درمان اعتیاد به اوپیات در خلال سه دهه گذشته به اثبات رسیده است. متادون واکنشی شیمیایی با گیرندههای اوپیاتها در مغز میدهد. متادون این گیرندهها را اشغال میکند و به این ترتیب نیاز به مصرف مخدر را کاهش میدهد. عادت کردن به متادون تغییری را در رفتار، حواس یا افکار ایجاد نمیکند. متادون از نظر روانی نشئگیآور نیست اما مصرف آن وابستگی جسمی ایجاد میکند.
- بوپرنورفین (سابوکسون) نوعی اوپیات با اثر شبیه متادون است، که البته تفاوتهایی با آن دارد. سابوکسون ترکیبی از بوپرنورفین و نالوکسون است که تزریق آن اثر ضددردی اوپیاتها را سرکوب میکند. سابوکسون دارویی بسیار ایمن است که احتمال اوردوز آن نیز بسیار پایین است. دوز بهینه دارو ظرف مدتی بسیار کوتاه به دست میآید؛ تعیین دوز سابوکسون معمولاً کمتر از یک هفته طول میکشد، حال آن که دوز متادون باید به تدریج و با احتیاط ظرف مدتی طولانی افزایش داده شود. البته اگر بیمار دوزهای بالاتری از اوپیات را مصرف کرده باشد، سابوکسون کمکی به درمان اعتیاد نخواهد کرد، چون سابوکسون بیشتر از یک دوز خاص دیگر اثری ندارد. سابوکسون با توجه به دوز تعیین شده، باید هر دو یا سه روز یکبار مصرف شود.
به خاطر داشته باشید که اعتیاد به مواد مخدر غالباً همراه با ناراحتیهای روانی است و این بیماریها نیز باید با تجویز داروهای مناسبی، همچون داروهای ضدافسردگی، ضداضطراب و داروهای مخصوص اسکیزوفرنی، اختلال قطبی و بیماریهای دیگر درمان شود. مزایای درمان دارویی ترکیبی را دستکم نگیرید، درمان دارویی در کنار مشاوره و پشتیبانی مداوم، وضعیت روحی و روانی بیمار را بهبود میبخشد. البته شایان ذکر است که این داروهای جدید جایگزینی برای درمانهای موجود و اثبات شده اعتیاد، مانند گروههای مشاوره و ترک اعتیاد دوازده قدم، نیستند. داروهای ترک اعتیاد ابزارهایی جانبیاند که فرد را برای جنگ با اعتیاد مجهزتر میکنند.