تب خونریزی دهندهی ویروسی کریمه کنگو (CCHF)، یک بیماری مشترک بین انسان و حیوانات به شمار میرود. این بیماری در اصل مخصوص حیوانات است؛ طیف گوناگونی از حیوانات شامل حیوانات وحشی و اهلی مثل گوسفند، بز و گربه قابلیت میزبانی ویروس تب کریمه را دارند. بیماری CCHF در بیشتر مواقع توسط کنه منتقل میشود که همهگیری بالایی هم دارد. شش ماه اول سال و در طول گرمای هوا، شرایط مناسبی برای رشد این ویروس بهحساب میآید. خوشبختانه با تشخیص بهموقع این ویروس میتوان فرد مبتلا را بهطور کامل درمان کرد و تمام داروهای آن در کشور موجود است.
تاریخچه بیماری
بیماری توسط جرجانی پزشک و دانشمند معروف ایرانی در کتاب گنجینه خوارزمشاه حدود سال ۱۱۱۰ میلادی بعنوان اولین سند مکتوب که به زبان فارسی نوشته شده به تفصیل توصیف شده است. در این کتاب شرح یک بیماری خونریزی دهنده در تاجیکستان فعلی آمده است، علائم بیماری شامل خون درادرار، خونریزی از مقعد، استفراغ خونی، خلط خونی، خونریزی در حفره شکم و خونریزی از لثهها بوده و ذکر شده است که بندپای کوچکی احتمالاً شپش یا کنه ناقل بیماری میباشد که بطور طبیعی انگل پرندگان است.
اولین مورد توصیف شده بیماری در منطقه کریمه در سال ۱۹۴۲ یعنی دو سال قبل از اپیدمی کریمه رخ داده است. در سال ۱۹۴۴ در خلال جنگ جهانی دوم بیماری در شبه جزیره کریمه شایع و باعث مرگ بیش از ۲۰۰ نفر از روستائیان و سربازان گردید.
بیماری و خصوصیات بالینی و نحوه ابتلا افراد، برای نخستین بار توسط شوماکوف روسی تشریح گردید. در سال ۱۹۴۶، ۷ مورد که ۵ مورد آن از طریق انتقال در بیمارستان بوده است در ترکمنستان گزارش شده است. در سال ۱۹۵۶ بیماری در منطقه کنگو (زئیر) شایع گردید و ویروس عامل بیماری از افراد مبتلا جداسازی شد و بعنوان ویروس کنگو نامگذاری گردید. در سال ۱۹۶۹ مشخص شد که عامل ایجادکننده تب خونریزی دهنده کریمه مشابه عامل بیماری است که در سال ۱۹۵۶ در کنگو شناخته شده است و با ادغام نام دو محل یک نام واحد کریمه کنگو برای بیماری ویروسی بدست آمد.
راه انتقال بیماری تب کریمه کنگو
مهمترین راه آلودگی کنه، خونخواری کنه Hyalomma نابالغ از مهره داران کوچک میباشد یک بار آلودگی موجب میشود کنه در تمام طول مراحل تکامل آلوده باقی بماند و کنه بالغ ممکن است عفونت رابه مهره داران بزرگ مثل دامها منتقل کند، ویروس یا آنتی بادی آن، در کنه Hyalomma در مناطق وسیعدنیا پیدا شده است و عفونت در انسان پس از گزش کنه آلوده یا له کردن آن روی پوست نیز ایجاد میشود. بیماری بوسیله خرگوش صحرائی، جوجه تیغی، گوسفند و گاو به نقاط مختلف توسعه مییابد.
علائم تب کریمه کنگو
علائم اولیه بیماری تب کریمه کنگو بسیار شبیه سرماخوردگی و آنفلوآنزاست و شامل تب، لرز، سردرد، بدن درد، درد عضلات، درد چشم و ترس از نور است.با توجه به اینکه این بیماری بسیار شبیه ویروسهایی از جمله سرماخوردگی بوده پس تشخیص اولیه بیماری ممکن است با تأخیر صورت گیرد، همچنین مهمترین نکته کلیدی برای رسیدن به تشخیص بیماری گرفتن یک شرح حال دقیق مبتنی بر تماس فرد با دام آلوده و محصولات دامی است.
علائم بالینی چهار مرحله دارد:
۱. دوره کمون: بستگی به راه ورود ویروس دارد. پس از گزش کنه، دوره کمون معمولاً یک تا سه روز است و حداکثر به ۹ روز میرسد. دوره کمون بدنبال تماس با بافتها یا خون آلوده معمولاً پنج تا شش روز است و حداکثر زمان ثابت شده ۱۳ روز بوده است.
۲. قبل از خونریزی: شروع علائم ناگهانی حدود ۱ تا ۷ روزطول میکشد) متوسط ۳ روز (بیمار دچار سردرد شدید، تب، لرز، درد عضلانی) بخصوص در پشت و پاها (گیجی، درد و سفتی گردن، درد چشم، ترس از نور) حساسیت به نور میگردد. ممکن است حالت تهوع، استفراغ بدون ارتباط با غذاخوردن و گلودرد و احتقان ملتحمه در اوایل بیماری وجود داشته باشد که گاهی با اسهال و درد شکم و کاهش اشتها همراه میشود. تب معمولاً بین ۳ تا ۱۶ روز طول میکشد. تورم و قرمزی صورت، گردن و قفسه سینه، پرخونی خفیف حلق و ضایعات نقطهای در کام نرم و سخت شایع هستند. تغییرات قلبی عروقی شامل کاهش ضربان قلب و کاهش فشارخون مشاهده میشود. لکوپنی، ترمبوسیتوپنی و بخصوص ترمبوسیتوپنی شدید نیز در این مرحله معمولاً مشاهده میگردد.
۳. مرحله خونریزی دهنده: مرحله کوتاهی است که به سرعت ایجاد میشود و معمولا در روز ۳ تا ۵ بیماری شروع میشود و ۱ تا ۱۰ روز) بطور متوسط ۴ روز (طول میکشد. خونریزی در مخاطها و پتشی در پوست بخصوص در قسمت بالای بدن و در طول خط زیربغلی و زیر پستان در خانمها دیده میشود و در محلهای تزریق و تحت فشار) محل بستن تورنیکه و ... ممکن است ایجاد شود. بدنبال پتشی ممکن است هماتوم در همان محلها و سایر پدیده های خونریزی دهنده مثل ملنا، هماتوری و خونریزی از بینی، لثه و خونریزی از رحم ایجاد شود و گاهی خلط خونی، خونریزی در ملتحمه و گوشها نیز دیده میشود.
برخی موارد خونریزی از بینی، استفراغ خونی، ملنا و خونریزی رحم آنقدر شدید است که بیمار نیاز به تزریق خون دارد. در برخی از بیماران فقط پتشی ظاهر میشود (حدود ۱۵ %) مشکلات دستگاه تنفسی بدلیل پنومونی خونریزی دهنده در حدود ۱۰ % بیماران ایجاد میشود. بدلیل درگیری سیستم رتیکولوآندوتلیال با ویروس، ابتلاء وسیع سلولهای کبدی شایع است که موجب هپاتیت ایکتریک میگردد. کبد و طحال در یک سوم بیماران بزرگ میشود) معمولا بین روزهای ۶ تا ۱۴ بیماری آزمایشات اعمال کبدی تستهای کبدی غیرطبیعی هستند، بخصوص aspartate aminotransferase و اغلب در مرحله پایانی بیماری سطح بیلی روبین سرم بالا میرود.
بیمارانی که سرنوشتشان به مرگ منتهی میشود معمولاً علائم آنها بطور سریع حتی در روزهای اول بیماری تغییر میکند و همچنین لکوسیتوز بیشتر از لکوپنی وجود دارد. ترمبوسیتوپنی در مراحل اولیه بیماری نشان دهنده پیش آگهی بدی میباشد. مرگ بدلیل از دست دادن خون، خونریزی مغزی، کمبود مایعات بدلیل اسهال، یا ادم ریوی ممکن است ایجاد شود. در اتوپسی بیماران فوت شده، معمولاً خونریزی به شدتهای مختلف در همه اعضاء و بافتها وداخل معده و رودهها دیده میشود.
بهترین راه پیشگیری از بیماری
بهترین راه پیشگیری عدم تماس با دام آلوده و محصولات دامیست و مردم باید از خرید گوشت، جیگر و دیگر محصولات دامی از مراکز غیرمعتبر خود داری کنند.
نگه داشتن گوشت در فریزر به مدت ۴۸ ساعت باعث غیر فعال شدن ویروس میشود همچنین استفاده از دستکش هنگام پاک کردن محصولات دامی کمک کننده است.ویروس بیماری تب کریمه کنگو در جگر دام حدود ۴۰ روز باقی میماند بنابراین توصیه میشود افراد از خوردن جگر نیمپخته و خام جدا خودداری کنند.با تشخیص زود هنگام و شروع درمان احتمال نجات بیمار وجود دارد.