اتفاقی که در حال رقم خوردن است و سبب شده موضوع جنبه رسمی تری به خود بگیرد این است که از مقطعی به بعد به جای پرداخت پول از سفارتخانهها به شکل مخفی قرار بر این شده تا با اتخاذ رویکرد پولشویی ماجرا جنبه رسمی تری به خود بگیرد و پولهای مشکوک به شکلی ساختارمندتر به سینما تزریق شود. در واقع این سیستم است که پولها را به خود جذب میکند. درباره مسئله پولشویی در سینما هرازگاهی برخی چهرهها از میان سینماگران نیز واکنشهایی منطقی بروز میدهند.
در تازهترین مورد سیاوش طهمورث بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون کشورمان با گلایه از ورود پولهای اشتباه و ناروا به هنر تئاتر، سینما و حتی تلویزیون، خاطرنشان کرد: «ما اگر نتوانستیم در تئاتر، سینما و تلویزیون به یک مفهوم درست مبنایی دست پیدا کنیم به خاطر این است که هدف تفکر ما مشخص نیست. همه این مشکلات و معضلات هم به سرمایهگذاریهای غلط و برخورد تجاری با هنر برمیگردد. واقعاً گلایه دارم که جای یک نوع پول درآوردنهایی در هنر ما نیست. اگر میخواهید پولشویی کنید راه دیگری انتخاب کنید، به هنر چه کار دارید؟ برخی میآیند و به یک باره روی هشت فیلم سرمایهگذاری میکنند و اصلاً به پژوهش و دانش هنری اعتقادی ندارند یا پایشان را به تئاتر میگذارند و پایهگذار یک بدعت غلط در این هنر غنی و ارزشمند، میشوند.»
به تازگی یکی از رسانهها نیز پرسشهایی پیرامون حضور یک «سرمایه گذار هشت فیلمه» به سینما مطرح کرده بود؛ فردی که گفته میشود نه پله پله و تدریجی که در بازهای چندماهه سرمایه تولید هشت فیلم را تأمین کرده است. یک تهیه کننده با اشاره به سرمایه گذار هشت فیلمه میگوید: اخیراً فردی وارد سینما شده که همزمان در هشت پروژه نامش به عنوان سرمایهگذار یا مجری طرح آمده و سینما را به شدت گران کرده! چرا ارشاد درباره ریشههای سرمایه این افراد مضر به حال سینما تحقیق نمیکند؟ همین جماعت باعث افزایش غیرمنطقی دستمزدها شدهاند و نتیجه آن شده که بازیگران سوار محصولاتند و مابقی پیاده، البته پدیده بازیگرسالاری و دستمزدهای نجومی برخی چهرهها هم در این موضوع دخیل است.
حسن توکلنیا تهیه کنندهای که سابقه تولید آثاری همچون «کاغذ بیخط» و «دستهای آلوده» را در کارنامه خود دارد در اظهاراتی با اشاره به سختیهای تولید مستقل در سینمای ایران میافزاید: زمانی نه چندان دور کافی بود یک کارگردان سرشناس در کنار پروژهای سینمایی یا تلویزیونی قرار گیرد تا مشهورترین بازیگران با دستمزدهای معقول جذب کار شوند، اما این روزها بازیگران کاری با نام کارگردان ندارند و هر که پشت کار باشد آنها فقط رقم دستمزدشان را میخواهند! بازیگری را میشناسم که سال قبل دستمزد ۳۵۰ میلیونی میگرفت ولی بعد از بالا کشیدن دلار دستمزدش سه برابر شد و نزدیک به یک میلیارد میخواهد تا در کاری بازی کند. آخر یکی به ما توضیح دهد قیمت دلار چه ربطی دارد به دستمزد بازیگر؟ مگر بازیگر هم وارداتی است که رقمش با نرخ دلار بالا میرود، البته این تهیه کننده یک راه حل هم برای کنترل این مسئله ارائه میدهد: «پیشنهاد من برای حل مشکل دستمزدهای نجومی بازیگران پرمدعا، تکیه بر فیلمنامههای قوی است که هر بازیگری را راغب کند به بازی یا اینکه از کارگردانان مطرح بیشتر و بیشتر استفاده کنیم یا اینکه چهرههای جدید را وارد تولیدات سینمایی و تلویزیونی کنیم.»
صاحبان پولهای کثیف سینما را از آن خود کردهاند
کاظم راست گفتار تهیهکننده و کارگردان سینما با اشاره به شرایط این روزهای سینمای ایران گفت: متأسفانه سینما نیز در کنار دیگر بخشهای کشور دچار بحران اقتصادی شده است که این مساله خود سبب شده بحث تولید در سینما با مشکلاتی همراه شود.
وی با اشاره به اینکه بخش خصوصی در حوزه سینما توان تولید ندارد، بیان کرد: به عنوان مثال مدتها است که پروانه ساخت فیلم سینمایی «مستقیم جهنم» را دریافت کردهام، این فیلم آماده تولید است اما به دلیل نبود سرمایهگذار نمیتوانیم در این زمینه ورود پیدا کنیم.
این کارگردان تاکید کرد: در واقع افزایش فزاینده تورم و بیثبات بودن بازار اقتصاد، شرایط را برای بخش خصوصی سخت کرده است به گونهای که ساخت یک فیلم سینمایی نسبت به قبل بسیار پرهزینه تمام میشود. البته یکی از علتهای افزایش هزینه ساخت فیلم در سینما، حضور سرمایهگذارانی است که پولهایی را وارد سینما کردند تا بتوانند برای خود در سینما اعتبار کسب کنند.
وی توضیح داد: این کسب اعتبار در سینما با افزایش غیرمتعارف دستمزد به برخی از بازیگران همراه شد و در نهایت سینما و سوپراستارها را در انحصار خود قرار دادند. نباید فراموش کرد که مردم برای دیدن بازیگر به سینما میروند و اگر فیلمی بازیگری شناختهشده نداشته باشد آن فیلم معمولاً فروش نمیکند و افزایش دستمزد این بازیگران شناختهشده سبب شده تا بسیاری از کارگردانان و تهیه کنندگان نتوانند از بازیگران سرشناس برای فیلمهای خود استفاده کنند.
کارگردان فیلم «زنان ونوسی، مردان مریخی» ادامه داد: متأسفانه دولت هم باوجود اینکه بارها گفته حامی فرهنگ و هنر است، هیچ کاری در این زمینه انجام نداده است و هیچ حمایتی از فرهنگ و هنر در ایران نمیشود. شاید یک سری آدمهای خاص که بضاعت فرهنگی خاصی نیز ندارند مورد حمایت قرار گیرند، اما حمایت از فرهنگ و هنر اولویت مدیران دولتی نبوده است.
راست گفتار در پایان گفت: در چنین شرایطی است که افرادی به سینما راه پیدا میکنند که با استفاده از پولهای کثیف سینما را از آن خود میکنند و دولت هم هیچ نظارتی در این زمینه ندارد. در چنین شرایطی فضایی پیش میآید که بسیاری از کسانی که کارشان سینما است نمیتوانند کار کنند.
نقد برنامه هفت
با مطرح شدن بحث «ورود پولهای مشکوک در سینما» میزگرد نقد برنامه هفت با حضور محمد حسین لطیفی مجری برنامه، اکبر نبوی منتقد و کارشناس سینما و مهدی صباغ زاده تهیه کننده و کارگردان سینما به گفتگو نشست.
نبوی به عنوان آغازگر بحث گفت: من مطلقا با حضور بخش خصوصی در سینما مشکل ندارم بلکه حضور بخش خصوصی به طور کلی در فرهنگ و هنر مغتنم است. یک عده از سرمایه گذران عاشق سینما هستند که حتی اگر سینما را درک کامل و درستی نکرده باشند آن را دوست دارند و به اعتبار این دوست داشتن مفرط میخواهند پولی در سینما بدست آورند.
گروه دوم گروهی هستند که می خواهند سرمایه خود را از طرقی ولو سینما شسشو دهند و به تعبیر اصطلاح رایج پولشویی کنند. گروه سوم گروهی هستند که نه مانند دو گروه قبل عاشق سینما هستند و یا می خواهند پول خود را در سینما شستشو دهند بلکه برای اعتبار و پیشرفت اقتصادی خود به عکس یادگاری با سینما نیاز دارند. گروه چهارم گروهی است که واقعا دغدغه فرهنگی و هنری دارد و میخواهند به سینما با آوردن سرمایه خود کمک کنند. این گروه آخر گروه بسیار خوبی است و هرچقدر در سینما باشند بهتر است و وجود آنان مغتنمتر. گروه اول هم به نظر من قابل احترام هستند و وجود آنان در سینما مغتنم است.
مهدی صباغ زاده دیگر کارشناس این میزگرد گفت: من با ورود سرمایه مشکلی ندارم و موافق هستم. من با اینکه این پول ها از کجا میآید مشکلی ندارم و به این تعبیر پول های کثیف هم اعتقادی ندارم. این تهیه کننده است که زمانی که در کنار سرمایه گذار قرار می گیرد باید مراعات کند و جوانب کار را بسنجد. یعنی اینکه نحوه استفاده از این پول مهم است شاید بتوانیم با درست استفاده کردن از پول آن را برای چندتا فیلم استفاده کنیم. نباید همه آن را بین همه عوامل تقسیم کنیم.
در ادامه نبوی از صباغزاده سوال می کند که آیا برای ما نباید سوال باشد که این پول از کجا میآید؟ خصوصا مبالغ و ارقام بسیار بالا جای سوال و شک دارد! اما صباغ زاده در پاسخ به این کارشناس سینما گفت که ما از منبع آنان هیچ وقت مطلع نیستیم و جایگاه ما جایکاه دستگاه امنیتی و قضایی نیست که مطلع بشویم. امکان دارد سرمایه گذار وابسته به دولت یا دارای یک نهاد خصوصی باشد و من خیلی به این تعابیر که پول های کثیف و بد دارد وارد سینمای ایران می شود موافق نیستم. شاید در سال دو یا سه نفر باشند که در سال وارد این حوزه شوند و به دلیل اینکه در کار خود وار نیستند حتی دچار ضرر و زیان هم بشوند.
نبوی این بار در مقام منتقد سخنان صباغ زاده از وی سوال می کند که الان دو یا سه نفر از همان افراد در زندان هستند پس این بحث خیلی جدی است. صباغ زاده در پاسخ گفت: ما نمی توانیم بپرسیم و کاری نداریم که پول ها از کجا آمده است که نبوی بار دیگر در پاسخ گفت ولی باید نسبت به آن حساس شویم. اما صباغ زاده ضمن تکرار سخن پیشین خود گفت که ما الان متوجه این مساله می شویم و همانطور که گفتم ما در مقام دستگاه امنیتی نیستیم که از حقیقت آن بپرسیم.
لطیفی مجری برنامه برای توضیح بیشتر در این لحظه وارد بحث میشود و میگوید زمانی که تهیه کننده و یا کارگردان به سرمایه گذار از میزان هزینه های بالای فیلم میگویند و او تمام هزینه ها را میپذیرد و مشکلی برای خود نمیبیند باید به سرمایه گذار و سرمایه او شک کرد. حتی در مواردی مشاهده شده است که سرمایه گذار با خود بازیگران در اتاق خود به رقم مشخصی رسیده است و حتی آن را به تهیه کننده هم نگفته است.
صباغ زاده در جواب به لطیفی می گوید که اکثر این تهیه کنندگان افرادی هستند که خیلی با فضای سینما آشنا نیستند وممکن است برای بهتر وارد شدن بخواهند چنین عمل کنند یا پشت تهیه کننده پنهان شوند. لطیفی اما در پاسخ به او گفت تعداد زیادی از این آثار که ساخته شده است آثاری است که تهیه کنندگان آن افراد متعبر این حوزه هستند. مثل این سرمایه گذاران مثل کسی است که امروز میآید در خانهای و به صاحب خانه میگوید که بگذار همه چیز به عهده من باشد و بعد از چند روز که تمام قواعد خانه را بدست گرفت یکباره میرود و حال صاحب خانه با مشکلات جامانده از بعد رفتن او باید چه کار کند؟ منظور من این است که قواعد سینما توسط این افراد به هم خورده میشود و برای سینما مشکل ایجاد میکند.
نبوی با توجه به سخنان صباغزاده گفت: در هر حالتی باید برای ما سوال شود و ما نمی توانیم بی تفاوت باشیم که چرا یک آقا و یا خانمی آمده اند و در این حوزه دارند سرمایه گذاری میکنند؟ حداقل یک سوال برای ما ایجاد میشود بدون توجه به تجربه چندین ساله یعنی حتی اگر تازه کار هم باشیم باز نسبت به این موضوع باید حساس باشیم.
در بخش دوم میز گفتگو و نقد بحث پول های مشکوک در سینما اکبر نبوی گفت: پول های نامناسب که وارد سینما میشود به راحتی خرج و اسراف میشود در حالی که اگر پول با زحمت به دست بیاید به راحتی اینگونه بذل و بخشش نمیکنند. منطقا نمیتوانیم ادعا کنیم که تماما میتوانیم ورود را قطع کنیم، اما میتوان جلوی آن کمیگرفت. وقتی در یک حوزه ای دارد خلاف های متعددی رخ میدهد باید حواسمان را جمع کنیم. در ارشاد ما سازمان نظارت نداریم که خیلی بد است و باید با حضور آن بتوانیم نظارت کامل بر همه چیز خصوصا سرمایههای مشکوک بکنیم.
صباغ زاده نیز در ادامه با تغییر کوتاهی نسبت به بحثش در بخش قبلی بیان کرد: قبل از اینکه ما وارد عمل شویم این موارد باعث ضربه زدن به سینما میشود. ما خودمان را وابسته به چند نفر از بازیگران کردیم. باید خودمان انقلاب را آغاز کنیم. باید به بازیگران متوسط و جدید هم بها بدهیم. شرایط را بد کردهایم تمام این عوامل باعث شده است نهادهای پشت پرده بیهدف پولهایی را وارد میکنند تا به قول خودشان فیلمشان بفروشد.
او در پایان سخنانش گفت: اگر دونفر پول آلوده وارد کردند نباید کل سینما را زیر سوال برد در حالیکه ما مدام با بحث پولهای کثیف داریم آن را زیر سوال میبریم. ما باید مراقب ورود آدمهای ضعیف به سینما باشیم و اگر نه آنان در مقابل پول های کثیف سر خمکنند. همینطور نباید اجازه بدهیم که بازیگران وارد این میدان شوند و باید کار در مسیر مشخص و درست خود قرار بگیرد.
هشدار کانون کارگردانان درباره پولهای مشکوک در سینما
در بخشی از بیانیه این نهاد سینمایی آمده است: «در شرایط کنونی اقتصادی کشور و در حالی که بسیاری از فعالیتهای فرهنگی و هنری موثر و موجه و به خصوص آثار سینمایی به دلیل مشکلات مالی تعطیل میشوند و یا به سرانجام مطلوب نمیرسند، اهالی زحمتکش سینمای ایران ناظر ورود پولهای کلانی از منابع نامشخص و بعضا دارای شبهه به حیطه پاک اقتصاد سینمای ایران هستند.
نتیجه مستقیم و مخرب حضور این منابع مادی بیحد و مرز، به ارتقای بیمنطق و کنترل نشده بودجههای ساخت فیلمها و به خصوص بودجه ساخت مجموعههای داستانی در قالب شبکههای نمایش خانگی منجر شده است و متاسفانه باید اذعان کنیم که دستمزدهای نجومی بازیگران این آثار، بخش اصلی این ریخت و پاشهای غیرضروری را تشکیل میدهد.
در حال حاضر، بسیاری از کارگردانان و تهیه کنندگان صاحب نام سینمای ایران که قصد تولید آثار تازهشان را دارند، به دلیل همین پرداختهای غیرمنطقی قادر به پرداخت دستمزدهای ادعایی بازیگران مورد نظرشان نیستند.
این شورا که یکی از رسالتهای خود را نظارت آگاهانه و دلسوزانه بر جریانهای مختلف تولید و توزیع و نمایش در ایران میداند، بدین وسیله هشدار میدهد که این آفت و آسیب نابودکننده در حال گسترش بیمحابا و لجام گسیختهای است که اگر به موقع و در مقطع حساس فعلی فکری به حال آن نشود، بزودی این غول تورمی طومار سینمای مردمی ایران را در هم خواهد پیچید.»پیش از این منابع مالی شبههدار سریال شهرزاد و دستمزدهای نجومی برخی بازیگران اصلی آن خبرساز شده بود.