از نظر تاریخی قلیان توسط بومیان در بخش محدودی از منطقه افریقا و آسیا مصرف می شد. تا اواخر قرن نوزدهم میلادی و اوایل قرن بیستم، مصرف قلیان با توتون بسیار تند و طبیعی بیشتر در بین افراد مسن و بیشتر در منطقه خاور میانه شایع بود.

 با افزودن مواد معطر به توتون قلیان در اوایل دهه ۱۹۹۰، مصرف قلیان به شدت در بین جوانان این منطقه رواج یافت و به سرعت به سایر کشورهای جهان گسترش پیدا کرد. صنایع دخانی نقش قابل توجهی در ترویج مصرف قلیان دارند. تولید تنباکوی معسل و طعم دار کلیدی ترین تاکتیک این صنایع در ایجاد جذابیت و جذب مشتری بوده است.

قلیان چگونه کار می کند؟
قلیان شامل چند قطعه اصلی از جمله یک کاسه آب در قسمت پایین، بدنه فلزی یا چوبی، کاسه زغال با حفره های در زیر آن و یک شلنگ یا لوله انعطاف پذیر با یک دهانه می باشد.

ترکیب تنباکوی قلیان با سوختن زغال هایی که در کاسه بالای قلیان قرار داده می شود گرم شده و دود حاصل از طریق آب و شلنگ به سمت دهان حرکت کند.

مهمترین عوامل گسترش مصرف قلیان در جوامع:

1.افزودن مواد معطرو اسانس برای کم کردن سختی و تندی دود توتون و ایجاد جذابیت برای مصرف کنندگان

2.استفاده خانوادگی و گروهیاز قلیان بعنوان یک وسیله برای گذران اوقات فراغت

3.باور غلط در مورد کم ضرر بودن یا بی ضرر بودن قلیان بخاطر گذشتن مسیر دود از آب و تصفیه آن (در حالی که آب فقط برای کم کردن دمای دود حاصل از ذغال گداخته بوده و به علت مقاومت ایجاد شده، شدت پک زدن و میزان عمق تنفسی و حجم دود ورودی به ریه ها را افزایش می دهد).

ترکیبات موجود در تنباکوی معسل یا میوه ای و اثرات ناگوار مصرف آن بر سلامتی:

تنباکوی معسل/ معطر حاوی ۷۰ تا ۸۰ درصد مواد افزودنی و اسانس و ترکیبات شیمیاییمی باشد که به دلیل ایجاد بو و طعم میوه ها و گیاهان پرفایده بسیاری از جوانان و افراد را با ایجاد تصور ذهنی غلط نسبت به مفید بودن مصرف آن  گمراه می کند. در بررسی های انجام شده روی این نوع تنباکوها مقادیر بسیاری مواد سمی و سرطان زای قطعی به ویژه ترکیبات بنزن و هیدروکربن های معطر چند حلقوی (PAH)، و فلزات سنگین شناسایی شده است. لازم به ذکر است مواجهه با بنزن طی سه تا ۱۵ سال باعث بروز سرطان به خصوص سرطان خون می شود و بیشترین راه جذب آن از طریق تنفس می باشد.

تبعات ناگوار، حاد و چندگانه بهداشتی مصرف و مواجهه با دود قلیان:

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت هر وعده مصرف قلیان، دودی معادل مصرف ۵ تا ۱۰ پاکت سیگار (۱۰۰ تا ۲۰۰ نخ) وارد ریه فرد می شود.

دود دست دوم:  میزان مواجهه با دود قلیان برای اطرافیان معادل ۵ تا ۱۰ سیگار برآورد شده است. تماس و مواجهه با دود دست دوم قلیان و نشستن در کنار جمع قلیان کش ها برای اطرافیان و "خصوصا کودکان" بسیار خطرناک و آسیب رسان است.

دود دست سوم: رسوب بقایای دود قلیان روی فرش، دیوارهای محل مصرف قلیان (منزل و یا رستوران و ...) و لوازم شخصی موجب انتقال سموم سرطان زا به فرزندان و اطرافیان از طریق تماس پوستی که جذب بسیار بالایی دارد می شود. لازم به ذکر است بیش از ۹۰ درصد افراد سیگاری و قلیانی مواجهه قبل از ۱۸ سالگی داشته اند.

مضرات قلیان

بررسی های سیستماتیک از نتایج تحقیقات انجام شده، ارتباط معنی داری بین مصرف قلیان و سرطان های ریه، دهان، مری، معده و مثانه، بیماری های انسدادی مزمن ریوی، قلبی عروقی، سکته مغزی ، ناباروری مردان، ریفلاکس دستگاه گوارش و اختلالات سلامت روان را  نشان می دهد.

1.میزان منو اکسید کربن ناشی از احتراق ذغال قلیان ۳۰ برابر بیشتر از اکسیژن است و این خاصیت مانع جذب آن در آب شده و به طور مستقیم به ریه فرد مصرف کننده وارد می شود.

 2. ۷۵% موارد سرطان لب و حفره دهانی ناشی از مصرف دخانیات است که دلیل اصلی آن در بر داشتن عوامل سرطان زا و تماس مستقیم مخاط دهان با آن می باشد .

3.افزایش ۴۰ تا ۸۰ درصد ابتلا به سرطان معده در افراد مصرف کننده قلیان و مواد دخانی

4. ۹۰ درصد موارد سرطان ریه را افراد مصرف کننده دخانیات تشکیل می دهد.

5. ۷۰۰۰ ماده شیمیایی که سرطان زایی حداقل ۷۰ نوع آن به اثبات رسیده است در دود قلیان و مواد دخانی وجود دارد.

6.نیکوتین قابل حل در آب نیست و سموم موجود در دود قلیان نیز محلول در آب نمی باشد بنابراین آب موجود در ابزار قلیان تاثیری بر کاهش سمیت و سرطانزایی دود حاصله از مصرف قلیان ندارد

7.ارتباط طغیان بیماری سل در منطقه مدیترانه شرقی سازمان جهانی با مصرف قلیان گزارش شده است

8.مقادیر قابل توجهی از فلزات سنگین، ترکیبات آروماتیک  و مواد سمی در دود حاصل از احتراق ذغال شناسایی شده است که علاوه بر مواد سمی و سرطان زای موجود در تنباکو، آسیب های مصرف قلیان را افزایش می دهد.

9. ۱۰۰ نوع هیدروکربن های چند حلقوی که بیشتر آن عامل ایجاد سرطان است در اثر سوخت ناقص ذغال و مواد ناخالص محتوی آن تولید می شود

10.دود دریافتی در هر وعده ۶۰ دقیقه ای مصرف  قلیان ۲۰۰ برابر بیشتر از مصرف یک نخ سیگار است و به همین ترتیب حجم نیکوتین و مواد سمی دریافتی به مراتب بیشتر می باشد.

11.نیکوتین ماده ای بسیار اعتیاد آور است که موجب وابستگی افراد مصرف کننده قلیان به سایر محصولات دخانی و مواد اعتیاد آور می شود.

وجود مواد روان گردان در تنباکوهای مورد استفاده در قلیان: استفاده از گراس و حشیش در تهیه قلیان

 برخی از سودجویان و عرضه کنندگان قلیان برای جذب مشتری و سود بیشتر، اقدام به افزودن مواد مخدر و روان گردان به توتون مصرفی و الکل در آب محتوی ابزار قلیان می نمایند. در تحقیقات و بازرسی های انجام شده توسط دانشگاه های علوم پزشکی و اداره اماکن نیروی انتظامی در زمستان ۱۳۹۴ مقادیر زیادی از انواع مواد روان گردان (گراس و حشیش ) که در این مراکز نگهداری، فرآوری و به همراه قلیان عرضه می شد، کشف، ضبط، توقیف و متخلفین بازداشت و به مراجع قضایی تحویل گردیدند.این در حالی است که برخی مخالفان برخورد با عرضه قلیان، این وسیله را مانعی برای رجوع جوانان به مواد مخدر می دانند.

ابزارهای قانونی در مورد ممنوعیت مصرف دخانیات در اماکن عمومی و عرضه قلیان در مراکز غیر مجاز:

ممنوعیت های مربوط به قلیان در جامعه

ماده ۸: ممنوعیت استعمال دخانیات در اماکن عمومی برای محافظت افراد در برابر دود دست دوم این محصولات

ماده ۱۱: جلوگیری از درج هر گونه پیام اغوا کننده روی محصولات دخانی که ایجاد تصور ذهنی غلط نسبت به کم خطر بودن این محصولات بنماید، بسته بندی محصولات دخانی از جمله وسیله قلیان با درج پیام و تصاویر هشدار دهنده بهداشتی

ماده ۱۲: آموزش و اطلاع رسانی در مورد خطرات مصرف و مواجهه با دود این محصولات

ماده ۱۳: ممنوعیت جامع تبلیغ، ترویج و حمایت از محصولات دخانی

ماده ۱۶: ممنوعیت فروش به افراد زیر سن قانونی

مواد ۹ و ۱۰: ممنوعیت افزودن عطر و طعم و الکل به مواد دخانی

ماده ۳: ممنوعیت جامع هرگونه تبلیغ، حمایت، تشویق مستقیم و غیر مستقیم و یا تحریک افراد به استعمال دخانیات

تبصره ماده ۷: توزیع فراورده های دخانی از سوی اشخاص فاقد پروانه فروش ممنوع است

ماده ۸: هرساله از طریق افزایش مالیات، قیمت محصولات دخانی به میزان ۱۰ درصد افزایش می یابد.

ماده ۹: ادغام فعالیت های پیشگیرانه، درمان و توانبخشی افراد مبتلا به مصرف مواد دخانی و خدمات مشاوره ترک دخانیات در شبکه بهداشت و درمان

ماده ۱۲: ممنوعیت فروش مواد دخانی به افراد زیر ۱۸ سال

تبصره ۱ ماده ۱۳: ممنوعیت مصرف دخانیات در اماکن عمومی

سرو قلیان در قهوه خانه ها و رستورانهای سنتی ، سلامت مردم را به خطر می اندازد

دبیر اجرایی جمعیت مبارزه با دخانیات ضمن هشدار نسبت به عوارض ناگوار مصرف مواد دخانی که بیش از چهار هزار نوع ماده سمی دارد، تاکید کرد: برای تهیه تنباکوهای قلیان از تفاله های مواد سمی سیگار که باید معدوم شود استفاده می کنند.

دکتر محمدرضا معدنی اظهارداشت: محتویات تنباکو از تفاله های مواد سمی سیگار که می بایست معدوم شود و حتی به محیط زیست هم آسیب می زند با اضافه شدن اسانسهای طعم دار تهیه می شود که استفاده از این تنباکوها به شدت برای سلامت مصرف کنندگان قلیان ضرر دارد.

وی با اشاره به ورود دود تنباکو از طریق بخار آب به درون ریه فردی که قلیان مصرف می کنند، افزود: نمونه هایی از این تنباکوها را در بیمارستان مسیح دانشوری کشت دادیم که از آنها دو نوع ماده سرطانزا و بسیار خطرناک به دست آمد.

معدنی با عنوان این مطلب که مصرف قلیان در مدت کمتر از چهار سال باعث می شود ریه فرد از بین رفته و نیازمند پیوند ریه باشد، تاکید کرد: بیش از چهار هزار نوع ماده سمی در مواد دخانی وجود دارد که انواع سرطانها و بیماریهای خطرناک را در پی دارد.

دبیر اجرایی جمعیت مبارزه با دخانیات همچنین به دیگر مضرات مصرف قلیان اشاره کرد و افزود: از طریق لوله قلیان مقداری از هوای داخل ریه به داخل لوله بر می گردد که این مسئله در انتقال بیماریهای مسری و واگیر مثل سل، هپاتیت و... نقش زیادی دارد.

مقاله مرتبط: حقایقی در مورد قلیان و اثرات ناگوار آن بر سلامت

وی با اظهار تاسف از اینکه برخی والدین به همراه فرزند خود قلیان دود می کنند، گفت: اتحادیه قهوه خانه داران اقدام به نادیده گرفتن قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات کرده است که این مسئله نقض صریح قانون است.  

معدنی تاکید کرد: سرو قلیان در قهوه خانه ها و رستورانهای سنتی و... سلامت مردم را به خطر می اندازد. چون بررسیها نشان می دهد از هر 10 نفر که سیگار و قلیان مصرف می کنند حداقل دو نفر به مواد مخدر معتاد می شوند که عواقب اعتیاد به مراتب ضرر و زیان بیشتری به دنبال دارد.

باور های غلط قلیان

یک سری باورهای نادرست و واقعیت درباره کشیدن قلیان وجود دارد که برای شما بیان می کنیم:

باور غلط 1- ازآنجا که تنباکوی قلیان از طریق آب فیلتر می‌شود، کلیه مواد مضر آن تصفیه می‌شود.

واقعیت 1- کشیدن تنباکو از طریق آب، مواد سرطان‌زای آن را تصفیه نمی‌کند. این دود می‌تواند به اندازه دود سیگار اثر مخرب بر روی ریه و قلب داشته باشد.

باور غلط 2- استنشاق دود قلیان ریه‌ها را نمی‌سوزاند، به همین دلیل مضر نیست.

واقعیت 2- دود قلیان وقتی استنشاق می‌شود، ریه‌ها را نمی‌سوزاند، زیرا از طریق آبی که در پایین آن قرار دارد خنک می‌شود. با اینکه دود خنک می‌شود، اما هنوز هم حاوی مواد سرطان‌زایی است که برای بدن مضر است.

باور غلط 3- کشیدن قلیان سالم‌تر از کشیدن سیگار است.

واقعیت 3- دود قلیان به همان اندازه دود سیگار مضر است. قلیان به طریقی متفاوت دود تولید می‌‌کند: دود سیگار از سوختن تنباکو ایجاد می‌شود، در حالی که دود قلیان از طریق گرم شدن تنباکویی که در کاسه‌ای بالای آن قرار دارد از طریق زغال تولید می‌شود. محصول نهایی آن یعنی دود، یکسان است که حاوی مواد سرطان‌زا است.

باور غلط 4- کشیدن قلیان به اندازه کشیدن سیگار اعتیادآور نیست، زیرا نیکوتین ندارد.

واقعیت 4- تنباکوی قلیان هم مثل تنباکوهای معمولی حاوی نیکوتین است. در واقع، در یک جلسه 60 دقیقه‌ای قلیان، فرد در معرض حجم دودی 100 تا 200 مرتبه بیشتر از یک سیگار قرار می‌گیرد.

باور غلط 5- تنباکوی گیاهی قلیان سالم‌تر از تنباکوی معمولی است.

واقعیت 5- این هم مثل کشیدن سیگار گیاهی یا "طبیعی"، فرد را در معرض مواد سرطان‌زا قرار می‌دهد.

تفاوت قلیان و سنگ بخار

در تنباکوهای سنتی دود در اثر سوختن برگ تنباکو ایجاد می‌شود که اصلی‌ترین ضرر تنباکو یعنی قطران را به همراه دارد.

سنگ بخار به‌گونه‌ای طراحی و تولید شده که چیزی برای سوختن وجود نداشته باشد، در این محصول سنگ‌های معدنی مخصوص در اثر حرارت زغال، گرم شده و محلول خوراکی اسانس موجود در این سنگ‌ها، بجای سوختن، تبخیر می‌شود. بنابراین در «سنگ بخار» بجای دود شکلی از بخار آب ایجاد می‌شود.

معمولاً در تنباکوها اسانس میوه در اثر حرارت مستقیم زغال می‌سوزد که علاوه بر مضرات ایجادشده شامل سردرد و …، کیفیت عطر و طعم نیز دچار افت بسزایی می‌شود.

در فناوری سنگ بخار، به لطف سنگ های معدنی ویژه، اسانس‌های خوراکی موجود در آن تبخیر غیرمستقیم می شوند که باعث ایجاد عطر و طعمی کاملاً طبیعی و به‌ مراتب بهتری شده، درنتیجه همان بوی طبیعی در هنگام استفاده، احساس می شود.محصول سنگ بخار الیان دارای تاییدیه علمی از وزارت علوم می باشد و به شماره ۸۶۲۳۵ در اداره ثبت اختراعات و مالکیت های صنعتی، ثبت اختراع گردیده است.