تیتربرتر: دولت عربستان سعودی در تلاش است تا نام این کشور را به عنوان یک مقصد جذاب برای گذراندن تعطیلات بر سر زبانها بیاندازد. یکی از اولین کارهایی که این کشور در زمینه توسعه صنعت گردشگری در عربستان سعودی انجام داده، تسهیل شرایط دریافت ویزای توریستی است.
تا همین چند سال پیش ورود به کشور عربستان و دریافت ویزای این کشور فقط در شرایط خاصی امکان پذیر بود و اغلب گردشگران خارجی این کشور مسلمانانی بودند که از سراسر جهان برای انجام اعمال حج به کشور عربستان سفر میکردند، دولت عربستان به مسلمانان هم فقط اجازه تردد به شهرهای مکه و مدینه را میداد به همین دلیل گردشگری در عربستان رونق خاصی نداشت و مرزهای این کشور به روی گردشگران غیر مسلمان به سختی باز میشد. اما در سالهای اخیر برای رونق گردشگری در عربستان سعودی بسیاری از این موانع حذف شده و شرایط سفر به عربستان روز به روز در حال آسان تر شدن است.
سازه مرموز در قلب بیابان عربستان
صخره النصله، سازهای سنگی واقع در شمال غربی بیابان عربستان است. این صخره که در جنوب شهر تیما در عربستان سعودی قرار گرفته، از دو قطعهی عظیم و کاملاً متقارن ماسهسنگی تشکیل شده است. دو قطعهی ماسهسنگی دوقلو، با شکافی مرموز از هم جدا شده و بر روی پایههای کوچکی قرار گرفتهاند.
النصله یکی از مکانهای دیدنی بیابان عربستان است، زیرا دو قطعهی ماسهسنگی توسط شکافی بسیار نازک و مرموز از هم جدا شدهاند که تقریباً به شکلی کاملاً مستقیم، صاف و صیقلی، صخرهی عظیم را به دو نیمهی کاملاً متقارن تقسیم کرده است.
سازهی النصله حدود شش متر ارتفاع و نه متر عرض دارد. دانشمندان هنوز نمیدانند که شکاف عجیب وسط این صخره چگونه به وجود آمده است، اما به نظر میرسد که منشأ به وجود آمدن آن، طبیعی باشد. محققانی که در زمینهی دلایل ایجاد این شکاف پژوهش میکنند، چندین نظریه را برای توضیح آن مطرح کردهاند. بر اساس یکی از این نظریهها، شکاف بر اثر فعالیتهای تکتونیکی منطقه ایجاد شده است.
صخرهی النصله در منطقهای دورافتاده و خشک در شمال غربی عربستان سعودی قرار گرفته که گاهی اوقات، تغییراتی را در ساختار زمینساختهای صفحهای یا تکتونیکها، تجربه میکند. محققان معتقدند که حرکت ناگهانی پوستهی زمین، ممکن است باعث جابهجایی و شکستن صخرهی النصله شده باشد. النصله از ماسهسنگ به وجود آمده که لایهلایه و نسبتاً شکننده است. اما باید دلیلی برای صاف و صیقلی شدن قطعه سنگهای دوقلو وجود داشته باشد، زیرا شکافی که بر اثر حرکت صفحات زمین ایجاد میشود، نمیتواند به این اندازه صاف و مستقیم باشد.
محققان گمان میکنند که پس از شکستن صخره، باد و آب برای هزاران سال روی دو نیمهی آن تأثیر گذاشتهاند. شکاف تازه ایجادشده، ممکن است کانالی را برای بادهای حامل شن و ذرات ساینده فراهم کرده باشد. بدین صورت، ذرات به تدریج دو طرف سنگها را ساییده و آنها را کاملاً صاف کردهاند.
نظریهی دیگری بیان میکند که شکاف، به دلیل پدیدهای ایجاد شده است که به عنوان «درزه» شناخته میشود. فرایند درزه زمانی رخ میدهد که سنگ به طور طبیعی و بدون جابهجایی و تأثیر مستقیم، شکسته شود. به گزارش مؤسسه فناوری فدرال سوئیس در زوریخ، این پدیده میتواند بر اثر فعالیتهای تکتونیکی منطقهای، از جمله فرایندهایی که باعث فشردگی پوستهی زمین و تشکیل رشتهکوهها میشوند، یا به دلیل سرد شدن و انجماد سنگ ایجاد شود. درزهها اغلب سنگها را در امتداد خطوط مستقیم میشکنند، اما همانند نظریهی قبلی، فرسایش نیز میتواند به صاف شدن شکاف کمک کرده باشد.
سومین نظریه این است که صخرهی النصله به دلیل انجماد و انبساط آب در شکافهای کوچک موجود در سنگ به دو نیمه تقسیم شده است. این شکافهای کوچک ممکن است در نهایت به هم متصل شده و شکاف مستقیمی را که امروز میبینیم، ایجاد کرده باشند. در این صورت، صخرهی النصله ممکن است هزاران یا میلیونها سال پیش و پس از پایان دورهای سرد به دو سنگ جداگانه تبدیل شده باشد، یعنی زمانی که آب درون شکافها ذوب شده است.
البته عجایب صخرهی النصله به شکاف صیقلی وسطش و تقارن سنگهای دوقلو محدود نمیشود. هرکدام از این دو قطعه سنگ، بر روی پایهی کوچکی قرار گرفتهاند که باعث میشود سازه معلق به نظر برسد. این پایهها نیز طبیعی هستند و در مناظر بیابانی به طور شگفتانگیزی رایجاند. این نوع سازهها که به «سنگهای قارچی» معروف هستند، معمولاً دراثر سرعت بالای بادهایی که نزدیک به زمین میوزند، شکل میگیرند.
بیشتر بخوانید:
قطعه سنگهای صخرهی النصله همچنین دارای سنگنگارههایی هستند که نمادها و تصاویر حکاکی شده روی سنگها را به نمایش میگذارند. محققان تاکنون حکاکیهایی از اسبهای عربی، بزهای کوهی و انسانهایی را در این محل ثبت کردهاند که هزاران سال قدمت دارند، اما زمان دقیق شکلگیری این حکاکیها نیز همچنان به صورت معما باقی مانده است.
دالان گدازهای عظیم در عربستان
وقتی انسانهای باستانی در مسیر مهاجرت خود به شبهجزیره عربستان رسیدند، با دنیایی از ماگما روبهرو شدند. باریکههای ماگما از آتشفشانها فوران کرده و چشماندازی از دهانهها و جریانهای گدازهای تثبیتشده را بر جای گذاشته بودند. بسیاری از این میدانهای آتشفشانی با ظاهر فرازمینی، با بقایای باستانشناسی (از سکونتگاههای کوچک گرفته تا سازههای عظیم حیوانی) آراسته شدهاند و قدمت برخی از آنها به هزاران سال پیش میرسد.
اطلاعات اندکی از هویت و سبک زندگی این انسانهای باستانی در دسترس است. اما مطالعهای که به تازگی در مجلهی پلاس وان منتشر شده است، برای اولین بار از شواهدی رونمایی میکند که نشان میدهد دالان گدازهای در بیابان عربی، روزی توسط انسانهای باستانی اشغال شده بود. باستانشناسان در حفاری محوطهای باستانی در دشت آتشفشانی «حره خیبر» در شمال غربی عربستان سعودی، این دالان گدازه را کشف کردند.
دالان گدازه راهرویی توخالی، باریک و زیرزمینی است که به طور طبیعی توسط جریان گدازهی آتشفشان تشکیل میشود. وقتی آتشفشانی فوران میکند، رودخانههایی از گدازه جاری میشود و هنگامی که سطح رودخانهی گدازه سرد و جامد میشود، سنگهای مذاب و داغ در زیر سطح به جریان میافتند. در نهایت، گدازهی داغ از لولهی تشکیلشده بین سطح جامد و زمین خارج میشود و تونلی را در پشت سرش به جای میگذارد.
دالان گدازهی بیابان عربستان که «ام جیرسان» نام دارد، اولین نمونهی کشفشده در عربستان سعودی است. باستانشناسان در این دالان قطعاتی از ابزار سنگی، بقایای حیوانات و استخوانهای انسانی را کشف کردند و قدیمیترین بقایای انسانی، نزدیک به هفت هزار سال قدمت دارد.
متیو استوارت، دیرینشناس از دانشگاه گریفیث استرالیا و یکی از نویسندگان مطالعه، به نیویورکتایمز گفت: «نمونهی کشفشده اولین شواهد روشنی است که نشان میدهد این غارها توسط انسان اشغال شده بود.»
حفاری در نزدیکی ورودی یکی از غارهای ام جیرسان انجام شد و تیم در این حفاری بیش از ۶۰۰ استخوان حیوان، بقایای انسانی و ۴۴ قطعه ابزار سنگی کشف کردند. قدیمیترین ابزار سنگی کشفشده حدود ده هزار سال و قدیمیترین استخوان انسان حدود هفت هزار سال قدمت دارند.
طول تونلهای ام جیرسان در مجموع حدود ۱۵۰۰ متر است و تاکنون فقط بخش کوچکی از آنها بررسی شده است. محققان معتقدند غارهای آتشفشانی به جای اینکه به عنوان زیستگاهی دائمی برای انسانهای اولیه عمل کنند، احتمالاً فقط ایستگاههای بین راهی در مسیر کوچ میان واحهها بودند. یافتههای مطالعه نشان میدهد که گلهداران برای هزاران سال از واحهای به واحهی دیگر، در مسیرهای مشابه سفر میکردند.
استوارت میگوید ام جیرسان در شرایط اقلیمی متغیر و اغلب غیرعادی بیابان، پناهگاه خیلی خوبی برای انسانها و دامهایشان بود. شواهد فسیلی نیز تأیید میکند که مردم در مسیر مهاجرت، از غارها به عنوان مکانی برای استراحت و پناه دادن به گلههای خود استفاده میکردند. چشمانداز سطح زمین در بیابان عربی، داغ، خشک و مسطح است. اما وقتی که در دالان گدازه هستید، شرایط عوض میشود و هوا بسیار خنکتر از سطح زمین است. به همین دلیل، این مکان سرپناه بسیار مناسبی برای انسانهای باستانی بود.
استوارت میافزاید در سرتاسر عربستان هزاران غار آتشفشانی مانند ام جیرسان وجود دارد، اما مطالعهی جدید با کشف بقایای باستانشناسی در این غارها، نویدبخش درک تازهای از مهاجرت انسانهای اولیه است.
شبهجزیره عربستان برای صدها هزار سال مسیر مهاجرت و محل سکونت انسانها بوده است. دانشمندان در بررسیهای گستردهی سالهای اخیر، میلیونها ساختار باستانی، مانند آتشگاههای کنار دریاچه و سازههایی مانند مقبرهها و مکانهای آیینی را شناسایی کردهاند که این انسانها از خود باقی گذاشتهاند. قدمت بسیاری از آنها به زمانی برمیگردد که استفاده از ابزارهای سنگی مرسوم بود.
البته زمان و ماهیت اشغال منطقه هنوز به خوبی درک نشده است، زیرا گرما و بادهای شدید بیابان، استخوانها و سایر مواد آلی را تخریب میکند. اما زمینشناسان عربستانی پس از نقشهبرداری جامع دالانهای گدازهی کشورشان، به وجود بقایای باستانشناسی اشاره کردند و باور داشتند که این غارها ممکن است مواد حساس را بهتر حفظ کنند.
در سال ۲۰۱۹، تیم دکتر استوارت برای صحتسنجی فرضیه به ام جیرسان سفر کرد و برای اولین بار دست به کاوش دالان گدازهای در شبهجزیره عربستان زد. مطالعهای قبلی که بر اساس همین کاوش انجام شد، نشان داد که کفتارها از دالان به عنوان لانه استفاده میکردند و بقایایی از پرندگان، خرگوش، آهو و شتر (احتمالاً طعمه) از خود به جای گذاشته بودند. دو جمجمهی انسان نیز در دالان کشف شد.
مطالعهی جدید تیم، شواهد بسیاری از اقامت انسان در نقاط دیگر غار را آشکار میکند: تکههای سنگ ابسیدین یا شیشهی آتشفشانی (سنگهای تیزی که برای ساخت ابزار به کار میروند)، بقایای انسانی دیگر و تعداد بسیار زیادی از استخوانهای حیوانات. محققان با استفاده از تکنیکهای مختلف تاریخگذاری، نشان دادند که انسانها در طول دورهای حداقل هفت هزار ساله و تا همین قرنهای اخیر، به طور متناوب در ام جیرسان سکونت داشتند.
گرداورنده: محسن کرمی
