پریسا نوری: در بسیاری از فرهنگ‌ها، موسیقی بخش مهمی از شیوه زندگی مردم است و به تعبیری در جای جای زندگی آنها رخنه کرده است. از این دست آثار که با گذر زمان از آنها به یادگاری‌های تاریخی این هنر تعبیر می‌شود، در تهران هم کم نیست؛ یادبودهایی که در نقاط مختلف شهر جاخوش کرده‌اند و بازدید از آنها تجربه متفاوتی است.
کاخ سعدآباد
- نشانی: میدان تجریش، خیابان دربند
- نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس: میدان تجریش
- نزدیک‌ترین ایستگاه مترو: میدان تجریش
- سال تاسیس: ۱۳۸۲
- بهای بلیت: ۵ هزار تومان ورودی مجموعه سعدآباد و ۴ هزار تومان ورودی موزه
- روزها و ساعات فعالیت: هر روز از ساعت ۹ تا ۱۹
معرفی: ادوات موسیقی سراسر جهان در موزه برادران امیدوار به نمایش درآمده است؛ موزه‌ای که در بنایی ساده و زیبا درست روبه‌روی کاخ سبز مجموعه سعدآباد دایر است.
رهاورد سفر جهانگردان
بخش موسیقی این مجموعه، رهاورد شگرفی از سفر برادران امیدوار به ۵ قاره جهان است. در بخشی از این موزه طیف گسترده و مجموعه متنوعی از سازها و وسایل موسیقی که در بردارنده سبک‌های گوناگونی از موسیقی فولکلور، بومی، سنتی و تلفیقی از سراسر جهان است، نگهداری می‌شود.
سازهای کم‌نظیر جهان
در بخش موسیقایی موزه برادران امیدوار، آلبومی از موسیقی آیینی ملل و ادوات موسیقی از مناطق مختلف دنیا که نظیرش را در کمتر مجموعه‌ای می‌توانید پیدا کنید، انتظار شما را می‌کشند. بخشی از این سازها هنوز در کشورهای مختلف دنیا مرسوم و بخشی دیگر به فراموشی سپرده شده‌اند. «قیچک» (که خاستگاهش بلوچستان و بخش‌هایی از شبه‌قاره هند است)، «بوریم بااو» از موزامبیک، «چوب باران» از آمریکای جنوبی، «موت» و «کانگارارو» از آفریقا و ده‌ها ساز دیگر از اقصی‌نقاط جهان را می‌توانید در این موزه ببینید.
کوشک احمدشاهی
- نشانی: خیابان شهید باهنر(نیاوران)، ضلع شمالی میدان نیاوران، داخل مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران
- نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس: باهنر
- نزدیک‌ترین ایستگاه مترو: میدان نوبنیاد
- سال تاسیس: ۱۳۷۹
- بهای بلیت: ۵ هزار تومان ورودی مجموعه نیاوران و ۴ هزار تومان ورودی موزه
- روزها و ساعات فعالیت: هر روز از ساعت ۸ تا ۱۷
معرفی: کوشک احمدشاهی یک بنای آجری ۲ طبقه به جا مانده از دوره قاجار است که به درخواست احمدشاه در طبقه بالای آن اتاق موسیقی ایجاد شده است.
نمایش سازهای اهدایی
بخش موسیقی کوشک از یک سالن مرکزی و ایوان سراسری ۴ طرفه تشکیل شده که از سالن مرکزی این طبقه به‌عنوان اتاق موسیقی استفاده می‌شد و در ۴ طرف آن قفسه‌های چوبی ویترین‌دار دیده می‌شود که در آنها سازهای اهدایی شرکت‌های متعدد خارجی به نمایش درآمده است.
شیرجه در قرن ۱۲
نسل اول ارگ‌های الکترونیک که در اواخر دهه ۶۰ میلادی ساخته شده، «اتوهارپ» که نوعی ساز زهی است و در آمریکا ساخته شده، «جنبش» ساز ترکی که در اواخر قرن ۱۲ توسط علی زین‌العابدین اختراع شده و هنوز هم در ترکیه رایج است، «درامزست» ساز ساخته شده در دهه ۷۰ میلادی، «راتل» ساز بومی سرخپوستان آمریکا و کانادا که در مراسم و رقص‌های آیینی و قبیله‌ای خود از آن استفاده می‌کنند، «کورا» ساز زهی بومیان غرب آفریقا و... ازجمله آثاری است که در این مجموعه نگهداری می‌شود.
کاخ گلستان
- نشانی: خیابان پانزده خرداد، ضلع شمالی میدان ارگ
- نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس: گلوبندک
- نزدیک‌ترین ایستگاه مترو: پانزده خرداد
- بهای بلیت: ۴۶ هزار تومان
- روزها و ساعت فعالیت: هر روز از ساعت ۹ تا ۱۹
معرفی: کاشی‌های پرنقش و نگار که در و دیوار کاخ گلستان را مزین کرده‌اند، هر کدام پرده‌ای از یک نمایش هستند. در این میان تصویر موزیک‌چی‌ها در کاشی‌های این کاخ معرف تاریخ تصویری موسیقی نظامی است.
نقش موزیک‌چی‌های نظامی
بنا بر اسناد تاریخی، در گذشته‌های دور نوازندگان در زمان جنگ ابزارهای سنگین موسیقی خود را پشت شتر می‌بستند و نواهای مهیج را در میدان‌های جنگ به صدا درمی‌آوردند تا باعث تقویت شجاعت سربازان شوند. مصداق این سند، بخشی از کاشی‌کاری‌های کاخ گلستان است که در آنها نمایی از صف موزیک‌چی‌های نظامی با سازهایی چون کوس، دهل، کرنا، شیپور و سرنا دیده می‌شود که همگی آن زمان جزو ابزار موسیقی جنگی بوده‌اند.
نوروزخوانی در گلستان
علاوه بر نقش دیوارها، چند سالی است که نام کاخ گلستان با «نوروزخوانی» این آیین کهن باستانی که علاوه بر بشارت نوروز، داستان‌های گوناگون اساطیری، حماسی، تاریخی و دینی را روایت می‌کند، هم گره خورده است. این آیین در روز اول فروردین با اجرای عروسک‌هایی با تن‌پوش اقوام مختلف در محوطه این مجموعه تاریخی گردشگری اجرا می‌شود.
خانه‌موزه بتهوون
- نشانی: خیابان میرزای شیرازی، نبش خیابان یازدهم
- نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس: سنائی
- نزدیک‌ترین ایستگاه مترو: جهاد
- سال تاسیس: ۱۳۳۲
- بهای بلیت: رایگان
- روزها و ساعت فعالیت: هر روز از ساعت ۹ تا ۲۱
معرفی: یکی از قدیمی‌ترین نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های موسیقی در ایران است و از آنجا که توسط برادران چمن‌آرا تاسیس شده، به نام آنها هم شهرت یافته است.
بنای ۷۰ ساله
ساختمان ۳ طبقه‌ای با معماری دوران پهلوی که همیشه در حوالی‌اش صدای موزیک ملایم و دلچسب به گوش می‌رسد، قدیمی‌ترین مؤسسه موسیقی و نشر موسیقی زنده ایرانی است. این خانه ۷۰ سال پیش فعالیتش را با فروش ابزارآلات موسیقی و نخستین صفحه‌های سنگی که از کشورهای هند، گرجستان و اردن وارد ایران می‌شد، آغاز کرد.
پاتوق اهالی موسیقی
دیوارهای خانه‌موزه بتهوون با اسناد و دست‌نوشته‌های بزرگان موسیقی و صفحه‌های قدیمی پوشیده شده است. در این خانه هر سال رویدادهای فرهنگی و هنری مختلفی مثل بزرگداشت استادان این زمینه، رونمایی از آثار ادبی و موسیقی و... با حضور علاقه‌مندان موسیقی برگزار می‌شود. گشت‌وگذار در این خانه برای افرادی به غیراز علاقه‌مندان موسیقی هم جذابیت‌های خاص خودش را دارد.
خانه‌موزه استاد جاهد
- نشانی: خیابان پیروزی، میدان چهارصددستگاه، انتهای خیابان بایزید بسطامی
- نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس: دودیان
- نزدیک‌ترین ایستگاه مترو: ابن‌سینا
- سال تاسیس: ۱۳۹۵
- بهای بلیت: رایگان
- روزها و ساعت فعالیت: شنبه تا پنجشنبه از ساعت ۱۰ تا ۱۸
معرفی: این خانه‌موزه متعلق به شاعر، تصنیف‌ساز، موسیقیدان بزرگ معاصری است که با منزل دامادش دکتر محمد معین و خالق فرهنگ معین ادغام و به موزه‌ای تماشایی تبدیل شده است. اینجا به‌عنوان نخستین و تخصصی‌ترین مرکز موسیقی و ادبیات شناخته می‌شود.
تصاویر بزرگان موسیقی
خانه استاد جاهد در ضلع غربی حیاط مشترک با خانه استاد معین قرار دارد و تمام دیوارهای آن از انواع سازها، تابلوهای استادان موسیقی و زندگی‌نامه این هنرمندان پوشیده شده است. همچنین عکس‌های بی‌شماری از بزرگان موسیقی و ادبیات که به موزه آمده‌اند، با ظرافتی خاص روی تابلوی بزرگ در جای‌جای خانه در کنار هم نصب شده‌اند.
دورهمی اسطوره‌ها
اتاق‌های خانه به بخش‌های مختلفی برای تعلیم و تربیت هنرمندان در زمینه‌های مختلف تقسیم شده و پشت همه درهای بسته چوبی، صدای انواع سازهای موسیقی، فضا را پر کرده است. در حیاط خانه هم به مناسبت‌های مختلف مراسم بزرگداشت هنرمندان و اسطوره‌های ادبیات و موسیقی با حضور علاقه‌مندان برگزار می‌شود. همچنین کارگاه تارسازی که در بخشی از حیاط تعبیه شده، به دیدنی‌های این خانه‌موزه افزوده است.
خانه ابوالحسن صبا
- نشانی: میدان بهارستان، خیابان ظهیرالاسلام
- نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس: ظهیرالاسلام
- نزدیک‌ترین ایستگاه مترو: بهارستان
- سال تاسیس: ۱۳۵۳
- بهای بلیت: رایگان
- روزها و ساعت فعالیت: هر روز از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۵:۳۰
معرفی: این خانه یادآور مردی است که موسیقی اصیل ایرانی وامدار خدمات ارزنده اوست. این مرکز با وسعت ۲۳۰ مترمربع روزگاری خانه مسکونی و اجدادی استاد ابوالحسن صبا بوده که باتوجه به وصیتش به موزه تبدیل شده است.
کلاس درس استاد
معماری موزه به سبک خانه‌های قدیمی ایرانی است. در ورودی موزه، حوض فیروزه‌ای پر آبی وسط حیاط دیده می‌شود که جلوه خاصی به این خانه بخشیده است. با عبور از دالان سمت راست وارد بخش داخلی موزه می‌شوید. طبقه زیر همکف که به حوض خانه‌های قدیمی شباهت دارد در گذشته اتاق تدریس استاد صبا بوده و روزگاری بزرگانی چون غلامحسین بنان، علی‌اکبر شهنازی، فرامرز پایور، علی تجویدی، احمد عبادی، علی‌اصغر بهاری و... اینجا در کلاس درس استاد می‌نشستند.
وسایل شخصی و سازها
پس از تبدیل خانه به موزه، همسر و فرزندان صبا، اشیا و لوازم متعلق به استاد را جمع‌آوری و به موزه اهدا کردند. وسایل جانمایی شده در این موزه را می‌توان به ۲ بخش تقسیم کرد؛ بخش اول شامل سازها، لوازم شخصی و آثار استاد ازجمله ردیف‌های موسیقی است و بخش دوم به کارهای دستی بانو صبا، همسر استاد اختصاص دارد. این آثار شامل مجموعه تندیس‌های مومی و لباس‌های محلی و سنتی مردم ایران قدیم است.
موزه فرهاد مهراد
- نشانی: خیابان ولیعصر(عج)، نرسیده به میدان تجریش، کوچه بخشایش، مجموعه باغ فردوس
- نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس: باغ فردوس
- نزدیک‌ترین ایستگاه مترو: تجریش
- سال تاسیس: ۱۳۹۱
- بهای بلیت: ۳ هزار تومان
- روزها و ساعات فعالیت: هر روز از ساعت ۹ تا ۱۷
معرفی: در یکی از اتاق‌های موزه سینما، خانه فرهاد مهراد قرار دارد؛ هنرمندی که سبک خاصی از موسیقی ایران را پایه‌گذاری کرد. در این خانه ۳ اتاقه که به همت همسر این هنرمند دایر شده، وسایل زندگی و ابزارهای موسیقی فرهاد مهراد نگهداری می‌شود.
یادبودهای شخصی
در یکی از اتاق‌های موزه دست‌نوشته‌ها و وسایل شخصی فرهاد ازجمله ساعت مچی و تسبیح این هنرمند و همچنین شال‌گردن مشکی رنگ و مورد علاقه او با دقت چیده شده است. در گوشه اتاق قرآن شخصی و عبای شکلاتی‌رنگ فرهاد و در اتاق کناری ابزارآلات موسیقی ازجمله پیانو و گیتار شخصی هم دیده می‌شود.
کاست‌های فرهاد اینجاست
لابه‌لای نوارکاست‌های قدیمی این خواننده که در موزه چشم‌فریبی می‌کنند، آثاری از باروک و بتهوون، خوانندگان مورد علاقه فرهاد هم پیدا می‌شود. خانه فرهاد یک حیاط قدیمی هم دارد که ترکیب حوض آبی و گل‌های شمعدانی و یاس‌های سفید آن، مجموعه تماشایی را مقابل چشم شما قرار می‌دهد.
