شریفی پس از آنکه دکتری مهندسی مکانیک خود را از دانشگاه پلی تکنیک مونترآل دریافت کرد، برای سپری کردن دوران خدمت سربازی به ایران آمد و در شرکت «نوآوران روباتیک و پزشکی سینا» مشغول به‌کارشد. این شرکت همان شرکتی است که تاکنون چند روبات جراح را که معروف به «سینا» هستند تولید کرده و به اندونزی و چند کشور دیگر فروخته است. مسعود شریفی که در قالب برنامه «آی کانکت» به ایران بازگشته، به‌گفته خودش این محیط کاری را جذاب می‌بیند. او اکنون به‌عنوان معاون فنی مهندسی شرکت، به اتفاق همکارانش روبات‌هایی تولید می‌کنند که از فاصله چند صد کیلومتری بدون حضور جراح انسانی، جان انسان‌ها را نجات می‌دهند.
- «ماست سیاه» چیست؟ | دورهمی دانش بنیان ها برای مانع زدایی
حوزه روباتیک در پزشکی بسیار گسترده است. روبات جراح با هدایت انسان می‌تواند از راه دور یک جراحی را پیش ببرد و روبات‌های دیگر به‌عنوان دستیار جراح ایفای نقش کنند. دستگاه‌های روباتیک پزشکی علاوه بر جراحی، در توانبخشی و شبیه سازهای مهارت‌های پیشرفته پزشکی با استفاده از فناوری‌های حقیقت مجازی، تکمیلی و مصنوعی کاربرد دارند. شرکت روباتیک سینا برنامه اصلی خود را طراحی، ساخت و توسعه تجهیزات و فناوری‌های نوین پزشکی در حیطه‌های آموزش، تشخیص، درمان(جراحی و توانبخشی)، بازتوانی و مراقبت‌های پس از درمان با تکیه بر فناوری روباتیک در پزشکی اعلام کرده است.بدون شک حضور شریفی در تیم فنی این شرکت و موفقیت هایش بی تأثیرنبوده است. با او درهمین ارتباط و برنامه‌های آینده روباتیک ایران در عمل جراحی گفت و گو کرده ایم.
- اجازه بدهید از اینجا شروع کنیم که چه چیزی باعث شد شما وارد حوزه روباتیک پزشکی بشوید؟
من مدرک دکتری‌ام را در رشته مکانیک در کانادا گرفتم و پروژه‌ام روی یک موضوع بیومکانیکی بود. وقتی که پروژه به پایان رسید، به‌خاطر خدمت سربازی، خواستم که به ایران برگردم. در اینترنت که جست‌وجو می‌کردم، دیدم سامانه‌ای راه‌اندازی شده به نام سامانه «آی کانکت» که هدفش همکاری شرکت‌ها با متخصصان ایرانی خارج از کشور بود. از آن طریق با این سامانه بیشتر آشنا شدم. سپس در سامانه، شرکت‌هایی را دیدم که درخواست‌هایی برای جذب نیرو داده بودند و یکی از آنها، شرکت سینا بود. با توجه به اینکه حوزه کاری‌شان، حوزه جذابی بود، من هم به آن علاقه‌مند شدم و آنجا درخواستی به ثبت رساندم که بعد از طریق این درخواست وقتی به ایران آمدم، بلافاصله به شرکت سینا مراجعه کردم. زمانی که شرایط را دیدم، اینجا شروع به‌کار کردم و به‌کار علاقه‌مند شدم و همچنان هم در خدمت این مجموعه هستم.
- توصیف شما از پزشکی روباتیک چیست؟ شاید ما با روبات‌های جراح تا حدودی آشنا باشیم، ولی قاعدتا روباتیک در حوزه پزشکی خیلی گسترده است. بفرمایید روباتیک در پزشکی چه معنایی دارد و چه کارهایی می‌تواند انجام دهد؟
همانطور که اشاره کردید، روباتیک در پزشکی کاربردهای مختلفی دارد، اما خب بیشتر آن در همان بحث جراحی است. دلیلش هم به‌خاطر مباحث مختلف و امتیازاتی است که جراحی روباتیک هم برای جراح و هم برای بیمار دارد.
در بحث روباتیک ما می‌توانیم موضوع لرزش‌های دست جراح را مطرح کنیم؛ در واقع نکته‌ای اثرگذار که باعث خطا می‌شود را به صفر نزدیک کنیم. یا مثلا در هر جراحی‌ای که در اتاق عمل انجام می‌شود، به جای اینکه جراح برود بالای بستر بیمار قرار بگیرد و در معرض بیماری‌های عفونی، هپاتیت و ... باشد، می‌تواند توسط روبات‌های کنترل از راه دور این کار را انجام دهد. یعنی جراح از اتاق عمل خارج شود یا در یک ناحیه کاملا ایمن، عمل جراحی را انجام دهد. بحث بعدی بحث شرایط جراحی است.
- مزدا با این موتور خاص تولید می‌شود | موتور برقی در آیکونیک اس‌پی مزدا
در خیلی از جراحی‌ها، مثل جراحی لاپاراسکوپی جراح در شرایط خیلی بدی از نظر ایستادن قرار دارد و جراحی را انجام می‌دهد و با خستگی خیلی زیادی در جراحی روبه‌رو می‌شود. اما با کمک جراحی روباتیک او می‌تواند بنشیند و در یک محیط کاملا راحت، جراحی را انجام دهد. به‌خاطر این دلایلی که عرض کردم، استفاده از روبات‌ها در جراحی خیلی زیاد است.
- شرکت شما چند محصول تولید کرده است؟ شنیده‌ایم که قرار است با ازبکستان هم در زمینه صادرات محصولات همکاری داشته باشید. درباره این موضوع هم توضیح می‌فرمایید؟
شرکت سینا تا همین الان دو دستگاه سامانه جراحی روباتیک را به کشور اندونزی صادر کرده است و با قرارداد جدیدی که امضاشده، دستگاه‌های دیگری هم تا ۶ماه آینده طبق برنامه‌ریزی ارسال خواهد شد.
در پاسخ به پرسش شما هم باید بگویم که بله، حتی کشورهای دیگری هم هستند که خواهان خرید روبات‌ها شده‌اند؛ ازجمله روسیه و ازبکستان یا حتی کشورهای همسایه خودمان مانند عراق و پاکستان به‌دنبال این موضوع هستند. در کنار بحث روبات‌های جراح، ما دستگاه‌های شبیه‌ساز جراحی روباتیک و شبیه‌ساز جراحی لاپاراسکوپی‌مان هم صادر شده‌اند و پتانسیل صادرات خوبی هم دارند.
- آیا در جراحی‌های روباتیک داشتن اینترنت پرسرعت یک اصل مهم است؟
جراحی روباتیک مخصوصا جراحی‌هایی به‌صورت سامانه‌های راهبر و پیرو مثل روبات ما، درست است که می‌تواند به‌صورت راه دور و در بستر اینترنت جراحی انجام دهد، اما مزیت اصلی‌اش این نیست. به‌عنوان مثال باید عرض کنم که اکنون در کشور آمریکا، تمام جراحی‌های پروستات به‌وسیله روبات جراح داوینچی انجام می‌شود که هیچ‌کدام به آن معنی، از راه دور نیست. درست است که جراح دیگر وارد اتاق عمل نمی‌شود اما کنسول جراحی می‌آید با یک فاصله‌ای قرار می‌گیرد. در مورد روبات داوینچی یا روبات ما، جراح می‌تواند در اتاق کناری مستقر شود و در واقع در حوالی ناحیه عمل است. اصلا ارتباط، ارتباط بر بستر اینترنت نیست و همانطور که خدمت‌تان عرض کردم، در دنیا هم الان جراحی در بستر اینترنت خیلی مرسوم نیست.
- خیبرشکن؛ کابوس سامانه‌های پدافندی | کلاهک خیبرشکن سامانه‌های پدافندی را سردرگم می کند
اما به هرحال باید بگویم که روبات سینا این قابلیت را دارد که توسط اینترنت از راه دور هم جراحی‌هایی را انجام دهد. نکته دیگر اینجاست که حتما برای ارتباط نیاز به داشتن اینترنت هم نیست و یک خط ارتباطی نقطه به نقطه نیز می‌تواند بین جراح و بیمار برقرار شود.
- جراحی از راه بسیاردور هم با روبات سینا داشته‌اید؟
بله. در اندونزی یک جراحی از راه دور داشتیم. از یک جزیره به یک جزیره‌ای دیگر که بیش از ۵۰۰کیلومتر فاصله آنها بود. آن جراحی هم بر بستر اینترنت بود. البته اینترنت آنچنان هم نیاز نیست که بخواهیم وابسته به آن باشیم. همین الان در ایران، یکی از اپراتورهای تلفن همراه برای ما زحمت کشیده و بین بیمارستان امام خمینی(ره) و بیمارستان سینا یک خط فراهم کرده است تا ما بتوانیم بر بستر ۵G عمل جراحی را انجام دهیم.
تأخیر ما در جراحی‌های داخلی که درحالت عادی انجام می‌دهیم زیر ۱۰میلی‌ثانیه است. در جراحی‌های راه دور اما داده‌هایمان را طوری برنامه‌ریزی کرده‌ایم که حداقل پهنای باند را بخواهد. این را هم باید بگویم که اگر بخواهد بستر ارتباطی ما در جراحی، تأخیری بیش از ۳۰میلی‌ثانیه ایجاد کند، اصلا اجازه نمی‌دهیم آن جراحی انجام شود اما امکانی که آن شرکت اپراتور برای ما ایجاد کرده این امکان را به ما می‌دهد که تأخیر حتی زیر ۲۰میلی‌ثانیه باشد.
- آیا هوش مصنوعی هم در جراحی‌های روباتیک کاربرد دارد؟
بله. حتما کاربرد دارد. اتفاقا ما پروژه‌ای در این خصوص داریم که در واقع هوش مصنوعی را تاحدودی به‌کار گرفته‌ایم و می‌خواهیم آن را ارتقا دهیم. همانطور که می‌دانید، روبات در اصل یک دستیار برای جراح محسوب می‌شود و هیچ روباتی خودش جراحی را انجام نمی‌دهد. حالا با به‌کار گرفتن هوش مصنوعی می‌شود وظیفه جراح را کمتر کرد. در روبات سینا، چیزهایی که ما می‌توانیم به‌کار بگیریم، شناسایی ابزارها به کمک پردازش دستی و هوش مصنوعی است. ما می‌توانیم با کمک AI نوک ابزارها را شناسایی کنیم و آن موقع بافت را تشخیص بدهیم و اجازه ندهیم که این ابزارها داخل بافت فرو بروند. همچنین وقتی درحال دریافت تصاویر ارگان‌های داخلی بدن با لاپاراسکوپی هستیم، می‌توانیم با کمک هوش مصنوعی آنها را تقسیم‌بندی کنیم. در مرحله اول بافت چربی را از بافت عضله شناسایی کرده و به جراح در پیدا کردن رگ‌های اصلی از رگ‌های فرعی که قرار است ببُرند، کمک می‌کنیم. چون جراح‌ها، گاهی در این امر دچار مشکل می‌شوند.
- سند هوش مصنوعی، نیازمند پژوهش | نظرسنجی از عموم مردم و استفاده از تجربه دیگر کشورها
همچنین در استفاده از ابزار الکتروسرجری (استفاده از الکتریسیته در جراحی) می‌توانیم از AI کمک بگیریم. در الکتروسرجری نکته‌ای که وجود دارد، این است که وقتی از جریان الکتریکی برای برش استفاده می‌شود، میزان برق واردشده به عضلات و بافت‌ها باید نه زیاد باشد که بافت بسوزد و نه کم که دستگاه کار نکند.
ما حتی ابزاری داریم که می‌تواند الکتروسرجری را به‌صورت هوشمند مورد استفاده قرار دهد. به‌طور کلی، استفاده از هوش مصنوعی در پزشکی روباتیک می‌تواند نتایج مؤثری در پی داشته باشد.
- با توجه به موفقیت‌ها و علاقه‌تان به‌کار در این حوزه در ایران، دیگر قصد ندارید برای زندگی به کانادا برگردید؟
درحال حاضر با توجه به جذابیت‌های کار و اینکه به اعتقاد من کار بسیار مفید و فوق‌العاده و به‌روزی است و از انجام آن لذت می‌برم، برنامه‌ای برای بازگشت به کانادا ندارم.
روبات جراح سینا
سامانه روباتیک سینا، روبات جراحی است که عمل لاپاراسکوپی را می‌توان با آن انجام داد. از سال۱۳۸۵ کار تحقیقات روی سامانه جراحی از راه دور سینا شروع شد. این روبات حاصل زحمات ۱۵ساله پژوهشگران حوزه طراحی روباتیک و مکاترونیک در مرکز تحقیقات دانشگاه علوم‌پزشکی تهران است که از مدل نخست آن در سال۱۳۹۴ به‌عنوان یک پروژه ملی در نمایشگاه تجهیزات پزشکی رونمایی شد. این سامانه جراح از ۲ بخش اصلی تشکیل شده است. بخش نخست عبارت است از یک کنسول کنترل فرایند جراحی که در اختیار جراح قرار دارد و فرامین حرکتی را از دستان جراح و فرمان‌های کنترلی را از انگشتان و پاهای جراح را دریافت می‌کند و به‌صورت تصویری، زمان حقیقی از موضع جراحی را در اختیار جراح قرار می‌دهد.
بخش دیگر مجموعه، تخت جراحی و روبات‌های جراح و تصویربردار بر بالین بیمار است که حرکات دریافت‌شده از کنسول جراحی را به‌صورت زمان حقیقی روی بدن بیمار و در موضع عمل جراحی اعمال می‌کند. ارتباط این ۲ بخش اصلی از دستگاه یا از طریق اینترنت و خط مستقیم از راه دور و یا در محل جراحی امکان‌پذیر است؛ به این ترتیب جراح می‌تواند از هر جایی، عمل جراحی را انجام دهد.
جراحی لاپاراسکوپی چیست؟
لاپاراسکوپی یک نوع جراحی اکتشافی با کمک لاپاراسکوپ است که طی آن جراح حفره‌های شکمی و یا لگنی را از طریق یک یا ۲ برش سوراخ بررسی می‌کند. این روش جراحی، کم‌تهاجمی، با بهبود سریع‌تر و نتایج بهتر برای بیمار همراه است. در این روش جراحی، از یک لاپاراسکوپ (میله تلسکوپی نازک با یک دوربین در انتهای آن) برای دیدن داخل بدن، بدون باز کردن کامل آن استفاده می‌شود. در این عمل جراحی، به‌جای برش ۱۰تا ۱۸سانتیمتری که در جراحی‌های باز شکمی انجام می‌گیرد، ۲تا ۴برش کوچک ۱.۵سانتی یا کمتر ایجاد می‌شود که یکی برای دوربین و سایر برش‌ها برای تعبیه ابزار به‌کار می‌رود. جراح متخصص، در عمل لاپاراسکوپی که معمولا برای اهداف تشخیصی انجام می‌گیرد، به‌دنبال مشکلاتی می‌گردد که آزمایش‌های تصویربرداری قادر به شناسایی آنها نبوده‌اند و ممکن است در طول معاینه، نمونه‌های بافتی لازم برای نمونه‌برداری جمع‌آوری شود. همچنین طی این عمل جراحی مشکلات جزئی همچون ضایعات یا انسدادهایی که ممکن است در طول معاینه مشاهده شود، برطرف می‌شوند.
گفت و گو: عمادالدین قاسمی پناه
