فاطمه قربانی رضوان؛ سریال «سرزمین کهن» از تولیدات الف ویژه تلویزیون در سال ۸۷ به کارگردانی کمال تبریزی جلوی دوربین رفت. این سریال از ۵ دی ماه سال ۹۲ به شکل هفتگی روانه آنتن شبکه سه شد. اما بعد از پخش چند قسمت به دلیل اعتراض بختیاری‌ها پخش آن متوقف شد.
«به چه چیز خودتان افتخار می‌کنید؟ به کدام اصل و نسب؟ به سر پا گرفتن سگ‌های انگلیسی و کاسه‌لیسی کنسول انگلیس؟ می‌خواهید فردا سر کلاس برای بچه‌ها قصه‌ی اینکه بختیاری‌ها چطور بختیاری (اشاره به واژه بختیاری) شدند و ..» پس از پخش این دیالوگ کاراکتری وابسته به حزب دموکرات آذربایجان خطاب به یک خانواده‌ی بختیاری در یکی از قسمت‌های سریال «سرزمین مادری» بود که مهر توقیف روی سریال زده شد.
دلایل بسیاری منجر به توقیف فیلم و سریال‌ها هستند، اما توهین به یک قوم در دیالوگ این سریال سرگذشتی جز توقیف ده ساله نداشت. فراز و نشیب‌های بسیاری در همان سال ۹۲ طی شد تا بزرگان قوم بختیاری راضی به اصلاح و پخش مجدد فیلم شوند، اما اعتراضات گسترده‌تر از آنچه پیشبینی میشد بود.
نمایندگان مجلس و بزرگان قوم بختیاری دلایل بسیاری را برای توقیف این فیلم بیان کردند از جمله آنکه:
- نقش یک خانواده سلطنت طلب و وابسته به سفارت انگلیس به خانواده بختیاری داده شده است که در مقابل خانواده روشنفکر و وطن پرست اردکانی اقدام به آزار و اذیت و زورگویی می‌کنند.
- خانواده اردکانی الفاظ رکیک، خارج از نزاکت و تندی به خانواده بختیاری نسبت می‌دهد و بدتر از این که نام خانوادگی بختیاری جای خود را به «بختیاری» و «بختیاری‌ها» به عنوان یک جمعیت می‌دهد.
- واژه بختیاری به عنوان نام خانوادگی انتخاب شده است و همین انتخاب باعث تعمیم تمامی اخلاق و رفتار این خانواده به قوم بختیاری برداشت می‌شود.
- دلیلی برای تکرار چندباره عنوان بختیاری‌ها در دیالوگ‌های تند و زننده وجود ندارد. این تکرار مدام تنها اقدامی برای شاد کردن دشمنان در جهت از بین بردن وحدت قومی است.
- تصویری که این سریال مختص کاراکتر‌های خانواده بختیاری تعریف می‌کند به نوعی است که به کل قوم بختیاری تعمیم داده می‌شود.
- نام خانوادگی نشان دهنده هویت و ساختار یک قوم است و هر فرد هویت و اصالت خود را با این نام بیان می‌کند. استفاده از نام خانوادگی بختیاری برای خانواده‌ای که زورگو و کاملا منفی هستند پسندیده نیست. به چه دلیلی نام این خانواده بختیاری انتخاب شوده است؟!
- نقشی که تصاویر و صحنه‌های یک اثر نمایشی بر ناخودآگاه مردم یک جامعه می‌گذارد قابل توجه است. در این شرایط باید حساسیت بالای چگونگی معرفی یک قوم در سطح رسانه ملی را بیش از هر رسانه‌ای در نظر گرفت. احساسات مردم بختیاری پس از پخش این دیالوگ جریحه دار شده و توقیف و اصلاح این فیلم خواسته‌ی به جای آن‌ها است.
دیالوگ جنجالی کاراکتری که امیرآقایی نقش آن را ایفا می‌کرد باعث شد اعتراضات گسترده بختیاری‌ها به کوچه و خیابان‌ها برسد و نمایندگان بختیاری در مجلس و ائمه جمعه نسبت به آن واکنش نشان دهند. این حجم از اعتراضات راهی جز توقیف پخش این فیلم به همراه نداشت.
در همان سال ۹۶ گزارشی مبنی بر پیشنهادات شورای علمی بازبینی به صدا و سیما تنظیم و ارائه شد که به شرح زیر است:
۱. پخش نشدن این سریال، کم هزینه‌ترین اقدام از نظر فرهنگی و اجتماعی است و هنوز هم یک پیشنهاد جدی از سوی شورای بازبینی است؛ منتها به شرط لحاظ اصلاحات و اضافاتی که در بند‌های دیگر می‌آید، پخش آن می‌تواند مورد موافقت مشروط قرار گیرد. این پیشنهاد‌ها معطوف است به بازگرداندن اعتماد جامعه بختیاری به سازندگان این سریال و باور ایشان به حسن نیت و حسن عمل آنان؛ حسن نیت و حسن عملی که ان شاء الله به اصلاح این سریال محدود نگردد و شاهد اقدامات بعدی برای تقویت روح برادری باشیم.
۲. شورای بازبینی تأکید دارد که به منظور ایجاد باور به حسن نیت و تفاهم و همدلی هرچه بیشتر و حسن اعتماد مخاطبان و از بین بردن زمینۀ واکنش‌های اجتماعی قبلی، نام سریال تغییر یابد که در این خصوص عنوان «شکوه ماندگار» یا عناوین دیگر پیشنهاد می‌گردد.
۳. در کلیه قسمت‌های این سریال نام «بختیاری» از شخصیت منفی سریال حذف شود که البته در بازبینی نسخه اصلاح شده سریال مشاهده شد که این توصیه در کلیه قسمت‌ها به جز قسمت سیزدهم تاکنون اعمال شده است.
۴. از آنجا که در چهار قسمت پخش شده سریال در سال ۹۲ ظلمی در حق سردار اسعد بختیاری روا داشته شده است باید به نوعی از این سردار ملی اعاده حیثیت گردد و جبران مافات شود؛ لذا مقرر دارید سه سکانس به سریال اضافه گردد.۱- در بیان جنایات رضاشاه فقط به قتل دکتر ارانی اکتفا نشود بلکه در قالب دیالوگ یکی از شخصیت‌های محبوب و مثبت سریال (مثلا دایه اردکانی) گفته شود که: «اعتراضات مردمی در مسجد گوهرشاد مشهد به خاک و خون کشیده شد و پیشگامان مشروطه مثل فرزند سردار اسعد بختیاری در همین زندان قصر تهران کشته شدند». ۲- در سکانسی یک شخصیت مثبت و محبوب مثلاٌ حکیم السلطنه به رهی بگوید: «کمال الملک یک تابلو معروف دارد به نام پرتره سردار اسعد بختیاری که جزو پنج اثر ماندگار اوست. کمال الملک عکس هرکسی را نمی‌کشید. این تابلو را تمرین کن که هم کار کمال الملک را یاد بگیری هم اخلاقش را». ۳- در سکانسی که رهی در کنار خیابان نقاشی‌های خود را می‌فروشد، پرتره سردار اسعد اثر کمال الملک هم با جلوه‌های کامپیوتری اضافه گردد.
۵. در این سریال تنها ظلم رضاشاه را قتل دکتر ارانی در زندان عنوان می¬کند در حالی که در دوره پهلوی اول شاهد قیام¬های مردمی در مناطق مختلف از جمله قیام عمومی بختیاری‌ها در سال ۱۳۰۸ ش با شعار لا اله الا الله هستیم که در بیانات مورخ ۲۶ اسفند ۹۲ مقام معظم رهبری نیز به این قیام و رشادت علیمردان خان بختیاری اشاره صریح صورت گرفت. جا دارد اولاً یک سکانس به فیلم اضافه شود و در ردیف جنایات رضاشاه به قیام بختیاری‌ها در سال ۱۳۰۸ ش و دستگیری و اعدام سران بختیاری از جمله علیمردان خان اشاره شود. ثانیاً موضوع ساخت سریال علیمردان خان که از سوی مسئولان صداوسیما وعده داده شده، تسریع و روند تخصیص بودجه آن مشخص گردد و وضعیت پیشرفت پروژه به اطلاع افکارعمومی رسانده شود.
۶. در نسخه اصلاح شده که مورد بازبینی این شورا قرار گرفت، به جای «بختیاری» از عنوان «بهادری» برای خانواده شخصیت منفی سریال استفاده شده است. این نام به دلایل مختلف یادآور بخشی از هویت جامعه بختیاری است. اگر از شباهت آوایی واژگان بهادروند و بهادری و بهداروند با واژه بختیاری که مورد اشاره مینورسکی و... بوده و لقب «سردار بهادر» که به دو تن از سرداران بختیاری عصر مشروطه تعلق دارد بگذریم، شباهت این نام با نام طایفه بهادری در طایفه شهنیِ هفت لنگ در مسجد سلیمان و نیز فامیل بهادری در طایفه چهارلنگ الیگودرز نیز مزید بر علت در مخالفت با این امر است؛ لذا پیشنهاد می‌شود از نام دیگری به جای بهادری استفاده شود که تناظری با نام طوایف بختیاری نداشته باشد.
۷. قبل از پخش سریال، طی نشست‌های رسانه‌ای با حضور اعضای همین شورا یا چند صاحب نظر فرهنگ و تاریخ بختیاری، موارد اصلاح شده در سریال تذکر داده شود و نیز بخش‌هایی از نقش بختیاری‌ها در صیانت از ایران و جانفشانی آنان برای ایران برای هموطنان مطرح گردد.
۸. با توجه به موارد پیش آمده و جریحه دار شدن افکارعمومی منطقه بختیاری و به منظور حفظ اتحاد ملی و انسجام اسلامی، هرچه زودتر فرصت‌های تلویزیونی به بختیاری‌ها داده شود تا آنان نیز بتواند مظاهر، جلوه‌ها و شاخص‌های فرهنگی و هنری و تاریخی خود را که همواره در خدمت مملکت بوده، از طریق صداوسیما منعکس نمایند.
۹. هرچه زودتر نام شبکه استانی «جهان بین» که نام تپه ماهوری کوچک در حوالی شهرکرد است به «زردکوه» که مرتفع‌ترین قلۀ سلسله جبال زاگرس و سرچشمه دو رودخانه بزرگ کارون و زاینده رود است و دارای نقش مهم و کلیدی در فرهنگ و اقتصاد و تاریخ استان بوده و هست، تغییر یابد.
تبریزی: چرا از اول نگفتند؟!
آن سال کمال تبریزی کارگردان سریال «سرزمین کهن» اتفاقات تلخی که بر سریال گذشت را بازگو و عنوان کرد: «فیلمنامه ما به تصویب سازمان صدا و سیما رسید و ما هم بر اساس همین فیلمنامه تصویب شده، فیلمبرداری را شروع کردیم و فیلمبرداری دو فاز هم به پایان رسید، اما در اواسط فیلمبرداری فاز دوم بود که اعضای شورای طرح و برنامه سازمان تغییر کردند و دیدگاه‌شان نیز عوض شد. در آن زمان این مسئله مطرح شد که فیلمنامه باید اصلاح شود.»
به گفته وی این اصلاحات جزئی نبود بلکه جدی و مفصل بودند؛ یعنی یکسری نکات باید به متن اضافه میشد و فاز یک و دو را اصلاح می‌کردند.
تبریزی گفته بود: «اصلاحاتی که به سریال ما وارد شده، اصلاحاتی هستند که اگر از ابتدا می‌گفتند، انجام می‌دادیم. اشکال کار در این است که در نیمه راه مجبور شدیم این کار را انجام دهیم. به علاوه تغییرات طوری نیست که ساختار را عوض کنیم بلکه تمایل بر این است که نکاتی را در تاریخ اضافه کنیم که اگر از اول می‌دانستیم، نویسنده این کار را انجام می‌داد، ولی چون اواسط کار است، کمی دشوار می‌شود.»
وقتی خبر از پخش سریال هست، اما اثری نه!
مهرماه سال ۹۶ اصلاحات مجدد برای این سریال اعمال شد و تیزر‌های سریال با قید زمانی به زودی روی آنتن رفت. اما باز هم صدای اعتراض بختیاری‌ها بلند و مجددا از پخش این سریال جلوگیری شد. در دوره ریاست عبدالعلی علی عسکری تلاش‌هایی جهت از سرگیری پخش سریال صورت گرفت، اما علارغم تمام تلاش‌ها و جلسات که میان چهره‌های فرهنگی و نمایندگان قوم بختیاری صورت گرفت باز هم از پخش آن جلوگیری شد. درواقع نمایندگان حوزه‌های بختیارنشین در جلساتی که با معاون وقت سیما و قائم مقام سازمان صداوسیما داشته اند از دغدغه خود نسبت به ضرورت حفظ وحدت ملی و احترام به همه اقوام صحبت می‌کنند و باز هم مقرر می‌شود که بازپخش سریال «سرزمین کهن» متوقف شود. بعد از این دیدار بود که رسانه ملی دیگر تلاشی برای پخش این اثر نکرد. اما این بار پس از ده سال توقیف یک سریال الف ویژه تلویزیون سراغ «سرزمین کهن» رفته و با نام جدید «سرزمین مادری» تصمیم به پخش اختصاصی سریال از تلوبیون را گرفته است.
سریال «سرزمین مادری» در سه فصل به روایت داستان «رهی» قهرمان داستان در سه مقطع کودکی، جوانی و میانسالی می‌پردازد. علی شادمان نقش کودکی، شهاب حسینی نقش جوانی و آرش مجیدی نقش میانسالی این کاراکتر را بازی کرده‌اند. بازیگرانی که حالا پس از ده سال می‌توانند سریالی که در نوجوانی و جوانی بازی کرده بودند را تماشا کنند. این سریال یکی از پر ستاره‌ترین سریال‌های تولیدی رسانه ملی است که علاوه بر بازیگران نام برده، بازیگران سرشناسی مانند هنگامه قاضیانی، امیر آقایی، محسن تنابنده، جواد عزتی، نیکی کریمی، محمد رضا فروتن، پژمان بازغی، سعید راد، رضا کیانیان، هومن سیدی، سعید راد، بیتا فرهی، حسین محجوب، امیر حسین آرمان و… در آن به ایفای نقش پرداخته‌اند.
اسامی نام آشنایی که در ماه‌های اخیر به دلیل جهت گیری‌های سیاسی مهاجرت یا از دنیای بازیگری خداحافظی کردند. هنگامه قاضیانی یکی از این چهره هاست که در جریان اعتراضات اخیر کشف حجاب کرد و خود را در لیست بازیگرانی قرار داد که معترض سیاست‌های کلی حاکمیت هستند.
سریال سرزمین کهن در ۶۶ قسمت ۵۰ دقیقه‌ای در مرکز سیما فیلم تهیه و تولید شد. این سریال در کنار مجموعه‌های «قصه‌های رودخانه»، «دوران سرکشی»، «لیلی با من است» و «شهریار» پنجمین سریال تلویزیونی کمال تبریزی است.
