مجموعه «ترنم اشک» یکی از پروژه‌های مرکز موسیقی حوزه هنری در سال‌های آغازین دهه نود بود که با حال و هوای جدیدی در حوزه آثار موسیقایی مرتبط با محرم و صفر پیش روی مخاطبان قرار گرفت.
خبرگزاری مهر - گروه هنر - علیرضا سعیدی: عرصه تولید آثار موسیقایی مرتبط با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همواره جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش‌ترین عرصه‌های فرهنگی هنری کشورمان بوده است که طی سال‌های متمادی دوشادوش سایر فعالیت‌های فرهنگی هنری مرتبط با این موضوع مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است.
تولیدات این حوزه اگر چه همواره در معرض اتهام‌های فراوان از جمله «سفارشی بودن» قرار داشته‌اند اما به دلیل حس و حال موجود در آنها که برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر بسیاری از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در حوزه را با استقبال هنرمندان مواجه کرده است.
همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا بار دیگر با نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف مرتبط با قیام عاشورا در کشورمان در قالب‌های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم.
در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، صرفاً مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است که در سال‌های دور و یا نزدیک تولید و در بازار موسیقی عرضه شده‌اند. آثاری که طبیعتاً برخی از آنها از درجه کیفی ممتاز برخوردار بوده‌اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه بوده‌اند اما همه در یک وجه اشتراک دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل‌بستگان اباعبدالله (ع) است.
در سی و دومین قسمت از سلسله گزارش‌های «روایت مهر از نواهای عاشورایی» به سراغ مجموعه آلبوم‌های «ترنم اشک» رفتیم که به سال ۱۳۹۰ به مناسبت ایام سوگواری شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) توسط مرکز موسیقی حوزه هنری در قالب سه مجموعه موسیقایی پیش روی مخاطبان قرار گرفت. اثری متفاوت که دربرگیرنده فضای متفاوتی هم به لحاظ ساختاری و محتوایی بود و توانست به عنوان یکی از آثار جالب توجه مرتبط با ایام سوگواری حضرت سیدالشهدا در ماه‌های محرم و صفر سال‌های آغازین دهه ۹۰ خودنمایی کند. آنچنان که همچنان نیز به عنوان یکی از آثار ارزشمند این حوزه مورد توجه مخاطبان است.
این آلبوم موسیقایی پژوهشی که می‌تواند در ردیف یکی از متفاوت‌ترین آثار تولید شده در مرکز موسیقی حوزه هنری نیز به حساب آید، مشتمل بر گزیده‌ای از سخنرانی عالمان و اندیشمندان علوم دینی و نوحه‌سرایی ذاکران و نغمه‌خوانان آیینی بود که با همراهی نوازندگان موسیقی ردیف دستگاهی ایران، حس و حال متفاوتی را به فضای هنری این آلبوم منتقل کرده بود.
رضا مهدوی پژوهشگر، نوازنده سنتور و مدرس دانشگاه که به تازگی نیز حکم انتصاب خود به عنوان دبیر جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر را نیز دریافت کرده، در آن روزگار عهده دار سمت مدیریت مرکز موسیقی حوزه هنری بود.
وی همان سال‌ها بود که در گفتگویی با یکی از رسانه‌ها درباره مجموعه آلبوم‌های «ترنم اشک» توضیح داده بود: آلبوم ترنم اشک محصول سال ۱۳۹۰ است که در قالب سه لوح فشرده، در مدت زمان سه ساعت ویژه ایام سوگواری شهادت امام حسین (ع) تولید و منتشر شده است. این اثر به سفارش مرکز موسیقی حوزه هنری تولید شده که با استقبال خوب مخاطبان، در سال ۱۳۹۱ نیز به چاپ دوم رسید. مجموعه «ترنم اشک» دربردارنده گزیده‌ای از بهترین مداحی‌ها و بهترین سخنرانی‌ها و جمله‌های حکمت‌آمیز عالمان بزرگ کشور درباره شخصیت امام حسین (ع) و قیام عاشورا است. برای این کار عده‌ای از دوستان در مؤسسه ترنم اندیشه روشن، که عهده دار تدوین این مجموعه بود، ساعت‌ها مداحی و سخنرانی‌های گوناگون را گوش دادند تا مهمترین بخش‌های آنها را که در واقع جان مطلب و گُلِ آن روضه‌ها یا سخنرانی‌ها بوده است، انتخاب کردند تا در دسترس مخاطبان قرار گیرد.
وی درباره ساختار و محتوای این مجموعه تصریح کرد: هر یک از سه لوح فشرده این مجموعه دارای ۲۱ قطعه دو دقیقه‌ای است که قطعه‌های آن به صورت موضوعی دسته‌بندی شده و در ادامه هم قرار گرفته است. هدف ما از تدوین موضوعی این مجموعه این بوده که مخاطبان بتوانند روضه‌ها، مداحی‌ها و سخنرانی‌هایی که درباره بخش‌های گوناگون نهضت عاشورا انجام شده و با هم مرتبط است را در ادامه هم بشنوند تا از این طریق بهتر بتوانند درباره موضوع‌ها و جنبه‌های گوناگون قیام امام حسین (ع) بیاندیشند. برای نمونه اگر مخاطب بخشی از سخنرانی معروف شهید مطهری را گوش کند که آن شهید می‌گوید انسان باید شمر زمانه خود را بشناسد، می‌تواند در ادامه روضه و مداحی مرتبط با آن را نیز در این مجموعه گوش کند.
هدف از تدوین موضوعی این مجموعه این بوده که مخاطبان بتوانند روضه‌ها، مداحی‌ها و سخنرانی‌هایی که درباره بخش‌های گوناگون نهضت عاشورا انجام شده و با هم مرتبط است را در ادامه هم بشنوند تا از این طریق بهتر بتوانند درباره موضوع‌ها و جنبه‌های گوناگون قیام امام حسین (ع) بیاندیشند مهدوی در ادامه توضیحات خود برای معرفی پروژه «ترنم اشک» اظهار کرد: مجموعه «ترنم اشک» در دسته بندی موضوعی خود، روضه‌های عرفی دهه اول ماه محرم را که سال‌ها است با همین ترتیب در هیئت‌ها و مسجدها اجرا می‌شود، مورد توجه قرار داده است. افزون بر این، تنوع نغمه‌های موسیقایی در مداحی‌های این مجموعه نیز از دیگر ویژگی‌های آلبوم «ترنم اشک» بوده و حداکثر زمان قطعه‌های آن نیز به دو دقیقه می‌رسد. در این اثر لوح سوم به نقاط عطف سخنرانی‌های عالمان بزرگی چون شهید مطهری، آیت‌الله شهید عبدالحسین دستغیب، آیت‌الله جوادی آملی، آیت‌الله ضیا آبادی، حجت الاسلام حسین انصاریان و آیت‌الله حسن‌زاده آملی تمامی اختصاص دارد.
این پژوهشگر موسیقی درباره مداحانی که در این مجموعه گزیده‌ای از نوحه‌ها و روضه خوانی‌های آنان آمده است، گفت: در آلبوم «ترنم اشک» بخش‌هایی از بهترین مداحی‌های مداحان معاصر در دسترس مخاطبان قرار گرفته است. در این آلبوم مداحی‌های مرحوم کوثری، مهدی سماواتی، علی انسانی، سید مهدی میرداماد، حسن خلج، محسن طاهری، مهدی سلحشور و حسین سیب سرخی وجود دارد؛ البته از ویژگی‌های مداحی‌های این مجموعه آن است که پیش از آغاز هر مداحی، متناسب با کوک صدای مداح، قطعه‌ای تکنوازی نی، تنبور یا سازهای دیگر را در آغازِ هر قطعه نوحه خوانی قرار داده‌ایم که این تکنوازی ها متناسب با فضای مداحی هر قطعه اجرا شده است.
به هر ترتیب آنچه که توانست مجموعه «ترنم اشک» در آن سال‌ها را به‌عنوان یک اثر متفاوت و صاحب ایده معرفی کند، طبیعتاً نگاه معنوی و اراداتی است که تولیدکنندگان مجموعه در همه حوزه‌ها روی آن تاکید ویژه‌ای داشتند.
به گفته مهدوی این موسیقی‌های آغازی مرتبط، موجب جذاب‌تر شدن فضای کار شده است و در کل قطعه‌های این مجموعه، چه سخنرانی‌ها، چه مداحی‌ها بسیار مورد توجه قرار گرفت و شبکه‌های صدا وسیما هر سال بارها این قطعه‌های کوتاه را پخش می‌کنند، که همین نشان از مورد توجه واقع شدنِ این مجموعه دارد و از این اتفاق بسیار خرسندیم که مردم قطعه‌های این مجموعه را می‌شنوند. این مجموعه به دلیل ساختارش که قطعه‌هایی با زمان دو دقیقه را در بر می‌گیرد، کار تهیه کنندگان رادیو را نیز آسان کرده، زیرا دیگر نیازی نیست از میان یک مداحی یا سخنرانی طولانی، بخشی را برگزینند و پخش کنند. البته این را هم بگویم که درست است که این مجموعه در زمانی که بنده در مرکز موسیقی حوزه هنری مسئولیت داشتم، تولید شده است، اما باید توجه کرد که این مجموعه به هیچ فردی تعلق ندارد؛ مالکیت این اثر، مانند مجلس‌های عزاداری امام حسین (ع) یا نذری‌هایی که برای ایشان پخته می‌شود، تنها از آن خود امام حسین (ع) است.
به گفته این مدرس موسیقی یکی از کارکردهای مهم مجموعه، این است که بسیار می‌تواند به کار دانشجویان و پژوهشگران بیاید؛ به دلیل اینکه شاید بسیاری از پژوهشگران به همه این آثار دسترسی نداشته باشند، و اگر هم داشته باشند، دیگر نیازی نیست برای دست یافتن به مهمترین جمله‌های سخنان عالمان یاد شده در باب نهضت عاشورا و یا مداحی‌های مداحان، سخنرانی‌ها و مداحی‌های محتلف را از آغاز تا پایان بررسی کنند. در واقع این مجموعه توانسته بخشی از سخنرانی‌ها و مداحی‌های مرتبط با نهضت امام حسین (ع) را به شکل مستند تدوین و جمع آوری کند.
این پژوهشگر موسیقی ایران که از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۱ عهده دار مدیریت مرکز موسیقی حوزه هنری بود، با بیان اینکه در زمان مدیریتش در این مرکز، آلبوم‌های بسیاری درباره نهضت عاشورا تولید شده است، گفت: در آن زمان، ۴۰ ساعت موسیقی عاشورایی خالص تولید کردیم. افزون بر این، هشت جلد کتاب نیز درباره موسیقی محرم و عاشورا منتشر کردیم که از جمله این کتاب‌ها می‌توان از «هر طرف آواز غم»، «موسیقی عاشورا»، «نوحه های دستگاهی قزوین»، «مناقب خوانی»، «موسیقی عاشورا»، «منظومه و منثورخوانی های فرهنگ شیعه» و «پرند ستایش در ایران» نام برد.
