تیتربرتر؛ در بیشتر مواقع بیماریهایی هستند که از یک سو در ابتدا علائم واضح و هشدار دهندهای ندارند و از سوی دیگر در صورت تشخیص و درمان تأخیری یا دیر هنگام ممکن است عوارض شدید و جبران ناپذیری دامنگیر بیمار کنند مثال بارز این نوع از بیماریها کم کاری مادرزادی تیروئید در نوزادان است.
کم کاری تیروئید چیست؟
غده تیروئید وقتی قادر نیست به اندازه کافی هورمونهای تیروئیدی تولید نماید کم کاری تیروئید بوجود می آید. از هر 100 نفر حدود 2 نفر مبتلا به کمکاری تیروئید هستند. البته درجات خفیفتر کمکاری تیروئید شیوع بیشتری دارد. اگر کمکاری تیروئید درمان نشود معمولاً شدیدتر شده و شکایات ناشی از آن بیشتر میشود. در اندکی از موارد عوارض تهدید کننده حیات مانند نارسایی قلبی و اغما دیده میشود. کمکاری تیروئید با انجام آزمایش خون شناسایی و به راحتی قابل درمان است.
به چه علت تیروئید کمکار میشود؟
شایعترین علت بیکفایتی (نارسایی) غده تیروئید, التهاب آن به علت اشکال در سیستم ایمنی خود فرد اسـت که بیماری هاشیموتو نامیده میشود. معمولاً سیستم ایمنی بدن ما فقط در مقابل تهاجمات خارجی مانند باکتریها و ویروسها وارد عمل میشود و به خود بدن حمله نمـــیکند. در التهاب تیروئید به علت خودایمنی, سیستم ایمنی خود فرد, غده تیروئید را به اشتباه (به جای بیگانه) مورد تهاجم قرار میدهد و به آن آسیب میرساند. به طوری که ظرفیت تولید هورمون کاهش مییابد. بیمـــاریهــــای خــــود ایمن سرایت کننده نیستند ولی ممکن است در یک خانواده بیـــش از یک نفــر مبتلا شود. خانمها استعداد بیشتری برای ابتلا به این بیماریها دارند.
نوع دیگر, التهاب تیروئید پس از زایمان است که 5-11 درصد خانمها را در فاصله کوتاهی پس از زایمان مبتلا میکند و معمولاً یک وضعیت موقتی است.
یک علت شایع دیگر بیکفایتی (نارسایی) غده تیروئید, درمانهای انجام شده روی پرکاری تیروئید است. یعنی وقتی برای کنترل غده تیروئید پرکار از ید رادیواکتیو یا جـراحی استفــاده میشود, چند ماه تا چند سال بعد تیروئید ممکن است کمکار شود.
در حدود 100 میلیـون نفر در سـراسر جهان ید کافی دریافت نمیکنند. یـد یک ماده شیمیایی است که تیـروئید از آن برای تولید هورمون استفاده میکند و کمبود شدید آن با کمکاری تیروئید همراه است. این مشکل با استفاده از نمکهای یددار در ایران برطرف شده است.
مهم ترین علائم کم کاری تیروئید
شکایات و نشانههای کمکاری تیروئید, درست عکس پرکاری تیروئید هستند. یعنی چون کمبود ترشح هورمون تیروئید وجود دارد همه واکنشهای مربوط به سوخت و ساز بدن آهسته میشوند.
اشتهای بیمار کم میشود, عدم تحمل به سرما, آهسته شدن حرکات, خشکی و خشونت پوست, موهای شکننده, ضعف و خستگی, صدای خشن, یبوست و گرفتگی عضلاتی دیده میشود. همچنین بیمار ممکن است از موارد زیر شکایت کند: کم شدن حافظه, خواب آلودگی در طی روز, مشکل تمرکز, بیحسی دستها و پاها, افزایش وزن خفیف, صورت پفآلوده به ویژه چشمها, خونریزی ماهیانه شدید و نامنظم, ترشح شیر از پستانها, نازایی, گواتر (تورم غیرطبیعی در ناحیه جلوی گردن به علت بزرگ شدن غده تیروئید).
ممکن است در هر بیمار یکی از علایم فوق برجسته باشد در حالی که در بیمار دیگر چنین علامتی شدت کمتر داشته یا اصلاً دیده نشد. در واقع تعدادی از افراد مبتلا به کمکاری تیروئید هیچ شکایتی را عنوان نمیکنند. اگر علایم فوق را داشتید و پزشک پس از انجام آزمایش به شما گفت که مشکلی در تیروئیدتان وجود ندارد تعجب نکنید, چون بسیاری از شکایات فوق غیراختصاصی بوده و علل متعددی دارند.
مطالب مرتبط:
تشخیص کمکاری تیروئید
مانند هر بیماری دیگر, مهم است که شما مراقب علایم اولیه هشدار دهنده کمکاری تیروئید باشید. به هر حال پزشک شما تنها پس از انجام آزمایش خون میتواند با اطمینان بگوید که شما بیمار هستید یا نه؟ البته قبل از انجام آزمایش پزشک شرح حال شما را اخذ کرده و سپس شما را معاینه میکند و در نهایت در صورت شک به کمکاری تیروئید درخواست آزمایش خون: شامل TSH (و اگر لازم باشد T4 و ...) میکند.
راه درمان کم کاری تیروئید
با توجه به این که در این بیماری غده تیروئید قادر به تولید هورمون به اندازه لازم نمیباشد, درمان استاندارد, قرصهای حاوی هورمون تیروئید هستند. این قرصها هورمون مورد نیاز بدن را تامین میکنند. در اکثر موارد از لووتیروکسین استفاده میشود.
بیمار ممکن است ظرف 1-2 هفته پس از شروع درمان پاسخ اندکی را حس کند, اما پاسخ کامل به درمان با هورمون تیروئید اغلب تاخیر دارد و ممکن است چندین هفته طول بکشد.
معمولاً 2-3 ماه پس از شروع درمان آزمایش خون برای اندازهگیری هورمونها تکرار میشود تا مقدار لووتیروکسین براساس آن تعدیل شود. این روند ممکن است چندین بار تا رسیدن به سطح طبیعی هورمون در خون تکرار شود. پس از این که مقدار مناسب دارو برای هر فرد مشخص شد پزشک شما ممکن است آزمایشهای هورمونی را سالی یک بار درخواست نماید.
لووتیروکسین روزانه یک بار مصرف میشود که ترجیحاً به هنگام صبح است. خیلی مهم است که بیمار مقدار صحیح دارو را دریافت کند. گاهی بیماران جهت تسریع در بهبودی و یا سعی در کاهش وزن مقدار بیش از حد نیاز از این قرصها مصرف میکنند, این کار میتواند منجر به بروز علایم پرکاری تیروئید شود که در آن بیش از نیاز بدن هورمون در خون وجود دارد و در طولانی مدت ممکن است مشکلاتی از قبیل پوکی استخوان یا بیماری قلبی ایجاد شود.
مصرف دارو برای بیمار کم کاری تیروئید
اکثر بیماران مبتلا به کمکاری تیروئید لازم است مصرف دارو را برای باقی عمر ادامه دهند, اما مقدار دارو در سالهای بعدی ممکن است نیاز به تعدیل داشته باشد.
در چه وضعیتهایی ممکن است نیاز به دارو افزایش یابد؟
اگر وزن بیمار بیشتر شود, در صورتی که خانم مبتلا به کمکاری تیروئید باردار شـــــود, بعضی بیماریهای گوارشی که منجر به اختلال جذب لووتیروکسین میشوند, رژیم غذایی پرفیبر و کلستیرامین (داروی پایین آورنده کلسترول خون), آنتی اسیدهای حاوی کلسیم یا آلومینیوم یا قرصهای آهن میتوانند در جذب لووتیروکسین مشکل ایجاد نمایند. لذا مقدار مصرف لووتیروکسین بایستی در موارد فوق افزایش یابد. و یا در مورد داروها لووتیروکسین در زمانهای دیگری از شبانهروز مصرف شود. همچنین داروهای ضدتشنج و ریفامپین با تسریع دفع لووتیروکسین ممکن است نیاز به آن را افزایش دهند.
در چه وضعیتهایی ممکن است نیاز به دارو کاهش یابد؟
با بالا رفتن سن, پس از نوزادی, و در صورتی که وزن بیمار کم شود نیاز به دارو ممکن است کاهش یابد.
کم کاری تیروئید در بارداری
مصرف لووتیروکسین در دوران بارداری بیخطر است و خانم باردار مبتلا به کـمکاری تیروئید نباید به هیچ وجه دارو را قطع کند. ممکن است در طی بارداری مقادیر بیشتری از دارو مورد نیاز باشد. معمولاً مراقبتها در فواصل کوتاهتری بایستی انجام شود. پس از باردار شدن در مراحل اولیه ممکن است هر 4 هفته بررسی انجام شود. پس از این که مقدار مناسب لووتیروکسین در بارداری مشخص شد, فواصل مراقبتها را میتوان تقریباً هر سه ماهه یک بار نمود. زنان مبتلا به کمکاری تیروئید که در طی بارداری سطح هورمونهای تیروئید خونشان با دقت تنظیم شده باشد فرزندان طبیعی خواهند داشت. پس از زایمان مقدار دارو بایستی مجدداً تعدیل شود.
درخصوص این فرم از این بیماری، صرف نظر از اینکه نوزاد به چه روشی و با چه شرایطی متولد شده و در زمان تولد شرایط بالینی او چگونه باشد و صرف نظر از اینکه سابقه فامیلی کم کاری تیروئید را دارد یا ندارد، در اولین روزهای تولد، نمونه گیری برای تشخیص بیماری احتمالی انجام میشود.
متعاقب این نمونهگیری فراگیر و اولیه، موارد مشکوک فراخوان شده و با انجام تستهای آزمایگاهی دقیقتر و البته دشوارتر و هزینه برتر بیماران واقعی تشخیص داده میشوند.
اما آنچه مهم است و نباید فراموش شود این است که بیماریابی یا غربالگری مشابه آنچه ذکر شد، فقط برای تعداد محدودی از بیماریها توصیه شده است و در عمده بیماریها، بررسیهای آزمایشگاهی فقط پس از شک بالینی قوی توصیه میشود.
علائم بالینی شامل اختلال رشد قدی و در سنین بالاتر، خستگی زودرس، اضافه وزن، یبوست، عدم تحمل سرما، پوست خشگ، ریزش مو و اختلالات قاعدگی در زنان است.
همچنانکه به راحتی قابل تصور است هر یک از این شکایتها ممکن است در اثر علتهای متنوع و متعدد دیگری غیر از کم کاری تیروئید هم در بیمار مشاهده شود؛ بنابراین چنین شکایتهایی به هیچ عنوان برای تشخیص کم کاری تیروئید کافی نبوده و ارائه چنین تشخیصی فقط با انجام تستهای آزمایشگاهی و تأیید بیماری با توجه به نتایج آزمایشات انجام میشود.
آنچه دیگران می خوانند:
گردآورنده: علی اکبر رضایی
