بشر در طول حیات خود همواره با حوادث غیرمترقبه‌ای چون سیل، طوفان، زلزله و خشکسالی مواجه بوده و تلاش برای جلوگیری از خسارت‌های جانی و مالی ناشی از این بلایا یکی از چالش‌های همیشگی بشر در همه‎ اعصار بوده و هست. سیل یکی از این بلایای طبیعی است و طی دو الی سه دهه گذشته علیرغم پیشرفت علوم و تکنولوژی در زمینه‌ی تجهیزات الکترونیک و سیستم‌های سریع و هوشمند، این واقعیت را برای محققان آشکار نموده است که امکان کنترل قطعی و تمام و کمال خسارات ناشی از سیلاب امری غیرممکن و بعضاً غیر قابل وصول می‌باشد. 

پیامدهای ناشی از خشکسالی و سیل، طی سال‌های اخیر مشکلات زیادی را همراه داشته که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم بخش‌های مختلف جوامع به ویژه بخش کشاورزی را تحت تاثیر قرار داده است. شاید تأمل برانگیزترین نکته در این رابطه این باشد که هنگام وقوع سیلاب‌های مهیب شبیه آنچه طی روزهای اخیر در کشورمان به وقوع پیوست بخش کشاورزی در آخرین ردیف اولویت‌ها برای رسیدگی و کاهش خسارات و بعد از خسارات جانی، بهداشت و درمان و بخش‌های ترابری و حمل و نقل، مسکن و صنعت قرار می‌گیرد و با بحرانی‌تر شدن اوضاع برای مدیریت بحران اقدام به هدایت سیلاب‌ها به سوی دشت‌ها و مزارع کشاورزی می‌کنند.

البته شکی نیست که در این گونه مواقع حفظ جان مردم و حفظ زیرساخت‌های مرتبط با آن باید مهمترین اولویت مدیریت بحران در این گونه مواقع باشد، اما سوال این است مگر نه این است که کشاورزی تأمین کننده مهمترین نیاز جامعه یعنی غذاست به ویژه در کشوری چون ایران که کشاورزی مهمترین رکن اقتصاد و معیشت مردم می‌باشد، چرا در ستاد بحران تشکیلاتی برای به حداقل رساندن خسارات بخش کشاورزی وجود ندارد و اقدامات دست‌اندرکاران در رابطه با بخش کشاورزی در بحران‌ها رنگ و بوی نوش‌داروی پس از مرگ دارد؟ چه راهکار مطمئنی برای جبران خسارات وارده به سرمایه و امکانات کشاورزان به عنوان بزرگترین قربانی اینگونه بحران‌ها وجود دارد؟

بیمه خلاء بزرگ کشاورزی در بلایای طبیعی

صنعت بیمه از جمله زیرساخت‌های مهم و حیاتی در تأمین امنیت سرمایه‌گذاری، تولید و اشتغال است، بدیهی است بخش کشاورزی با توجه به تنوع و پراکندگی فعالیت‌ها و تأثیرپذیری شدید این بخش از تغییرات جوی بیش از سایر بخش‌ها به خدمات بیمه نیازمند است.

بیمه‌ کشاورزی در ایران که همواره متکی به کمک‌های دولتی و دور از تنوع خدمات بخش خصوصی است هیچگاه نتوانسته در کاهش ریسک و خسارت‌های این حوزه موفق عمل کند. عمده قراردادهای بیمه محصولات کشاورزی در ایران بسته می‌شود مبتنی بر هزینه تولید است که در این نوع بیمه حداکثر تعهد پرداخت و میزان غرامت متناسب با مراحل پیشرفت عملیات زراعی هزینه‌ انجام شده محاسبه می‌گردد. با این اوصاف کاملا طبیعی است که صندوق بیمه کشاورزی به عنوان بیمه‌گر نتواند پاسخگوی نیازها وتقاضاهای متنوع کشاورزان باشد. 

راکد ماندن صندوق بیمه و عدم استفاده از برنامه‌های متنوع‌تر و کارآمدتر باعث شده که عملکرد صندوق بیمه کشاورزی غیر اقتصادی باشد. در حالی‌که در کشورهای توسعه یافته و پیشرو شرکت‌های بیمه‌گر بخش خصوصی با تنوعی از خدمات بیمه‌ای توانسته‌اند امنیت سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی را تأمین و علاوه بر ایجاد ثبات در تولید محصولات، اشتغال در این حوزه را نیز تثبیت کنند. پرداخت میزان غرامت براساس میانگین تولید یا تولید واقعی تاریخی و در واقع نوعی بیمه محصول چند خطره از جمله برنامه‌ها و سیاست‌های بیمه‌ای در این کشورها می‌باشد. روش پوشش بیمه درآمدی مبتنی بر فروش محصول که درآمد کشاورزان را تضمین می‌کند از دیگر روش‌های بیمه‌ای در کشورهای پیشرفته است.
حادثه سیل اخیر شاید بتواند عدم کارآیی بیمه کشاورزی در ایران را بیش از پیش هویدا کرده و خلا این صنعت مهم در بخش کشاورزی کشور را نمایان‌تر سازد.

خود کرده را تدبیر نیست

در چرایی جاری شدن سیل با این میزان و شدت تخریب و دست بردن در چرخه طبیعی طبیعت از مواردی بود که مورد اذعان و پذیرش کارشناسان و مدیران و عموم مردم قرار گرفت. برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی، تبدیل مراتع به مزارع آن هم از نوع دیم بسیار کم بازده که نتیجه سیاست‌های غلط افزایش تولید ایجاد شد، تخریب جنگل‌ها، برداشت و تخریب وسیع کوه‌ها برای برداشت معادن، تبدیل عرصه‌های طبیعی به مناطق مسکونی، راه‌های ارتباطی، خطوط انتقال انرژی تبدیل باغات واقع درکوهپایه‌ها و حاشیه شهرها به باغ ویلا و ساخت و سازهای صنعتی و مسکونی در مسیر رودخانه‌ها همگی از عواملی بودند که زمینه‌ساز سیل ویرانگر اخیر در کشور شدند. 

اگر با اندکی تعمق و دیده انصاف به این عوامل بنگریم در خواهیم یافت که مجموعه کشاورزی (در برخی موارد به عنوان بهره‌بردار و در برخی نیز به عنوان اعطاکننده مجوز) بیشترین تقصیر را در ایجاد این زمینه داشته و دارد و امروزه که کشاورزی چندین استان حاصلخیز کشور در کام سیلاب‌های مخرب به نابودی کشیده شده غیرافسوس و دریغ چه می‌توان گفت که: "خود کرده را تدبیر نیست".