موسیقی و دیگری به نام وعظ و اخلاق و آن دیگری به نام روشنفکری و هنر؛ هر کدام حافظ را و روز حافظ را بهانه کرده اند برای سرگرمی های عامیانه.

اینجاست که فیلسوفی مانند دکتر رضا داوری از راه می رسد و تلنگر می زند به عادات ذهن و زمانه ما؛ و به نقد می کشد و پرسش گری می کند از ادیبان و روشنفکران و هنرمندان که هر کدام در سرگرم سازی زمانه سهمی به سزا دارند.

 بیستم مهرماه روز بزرگداشت حافظ است و ما این پرسش را در گروه نخبگان خبرآنلاین از دو فیلسوف و یک استاد فلسفه هنر پرسیده ایم که: حافظ کیست و چه می گوید و مهمترین تعریفش از خودش چیست؟ خود و پیرامونش را چگونه تعریف می کند؟

مطالب مرتبط : پسر خلف موسیقی عصر جدید

دکتر رضا داوری اردکانیِ فیلسوف، در این میانه اما نگاهش، بسیار تامل برانگیز است. او از ما می پرسد که حافظ در ذهن ما کیست؟ و فیلسوفانه ذهن ما و جامعه را می کاود.

او سخن های راویان از حافظ جعلی و وهمی را به پرسش و نقد می کشد و می نویسد: « طرح این پرسش چنان است که گویی باید در پاسخ آن شرحی از زندگی حافظ و اشتغالات روزمره اش بیت شود، اما من که سر این کار ندارم؛ فقط می گویم که این حافظی که اوهام‌بافان متجدد ساخته اند، حافظ لسان الغیب نیست و با تبدیل کردن شعر او به ادبیات، حافظ دیگری پیدا شده است و این حافظ را همگان کم و بیش خوب می شناسند و البته که ادیبان بیشتر از دیگران، این علم و شناسایی رادارند؛ چه، اینان خود او را بر اساس آراء همگانی جعل کرده اند. اما شعر با آراء همگانی چه نسبت دارد؟»
نگاه این فیلسوفِ فرهنگ، سخت به ذهن آدمی تلنگر می زندو می جوشد و پرسش می کند و عادات ذهنی ما را نسبت به حافظ زیر سوال می برد.

آواز ایرانی و غزلیات حافظ

غزل حافظ همواره جزو انتخاب‌های نخستین آهنگسازان یا خوانندگانی است که می‌خواهند برای ملودی یا آواز خود شعری از میان آثار قدما برگزینند.

تاریخِ سراسر افتخار ادبیاتِ فارسی شاعران فراوانی را به خود دیده است؛ ادبیات فارسی منظومه‌ای را می‌مانَد که شاعرانش هر یک به واقع اختران و ستارگانِ پرفروغ و جاودانِ آسمانِ پرنورِ شعر فارسی به حساب می‌آیند. در این آسمان پُرنور اما تعدادی اختر، نسبت به دیگران فروغ بیشتری دارند و در همه روزگاران همواره درخشیده‌اند و درخشان مانده‌اند.

از این کواکبِ تابان، یکی فردوسی است که به شاهکارِ شاهنامه‌اش نامی شده و دیگری نظامی است که داستان‌های عاشقانه «خسرو و شیرین» «لیلی و مجنون» و «هفت‌پیکر» همواره بر سر زبان‌ها بوده و آن یکی، مولانای عارف و شوریده‌ است که مثنوی و غزلیاتش جهانی شده و آن دیگری، شیخِ شابِ عاشقِ عارفِ شیرین سخن شیراز است که «قند کلامش» چه در قصاید و غزلیات، چه در «بوستان» و «گلستان» در کامِ هر صاحب‌ذوقی قند مکرر است.
ناصر خسرو با آن زبان فخیمش و سنایی که «حدیقه» اش همواره باغِ بی‌خزان است و عطار با آن غزل‌های قلندرانه‌اش و آن «منطق الطیر» تمثیلی‌اش در کنارِ خیام و باباطاهر و خاقانی و انوری و رودکی و فرخی و منوچهری و عنصری و معزی و صائب و مسعود سعد و جمال و کمال اصفهانی و خواجو و جامی، دیگر ستارگان فروزانِ آسمان ادب فارسی‌اند. البته نباید معاصرانی چون بهار و شهریار و سایه و اخوان و نیما و شاملو و قیصر و پروین و فروغ و سهراب را نیز از قلم انداخت.

مطالب مرتبط : مظهر خالقی مظهر موسیقی کردی

به هر روی، با هر عینک و دوربین و تلسکوپی که به این آسمانِ پرستاره بنگریم، بسته به میزانِ دیدمان اخترانِ پرنوری را خواهیم دید از شاعران نامدار گرفته تا شاعران کم‌تر مشهور؛ اما یکی از ستارگانِ بزرگ و بسیار درخشانی که حتی با چشم غیر مسلح نیز می‌توان به‌خوبی در آسمانِ شعر فارسی رصدش کرد و دید، بزرگی است به نام «حافظ شیرازی»؛ هم او که لسان‌ الغیبش می‌دانند و خوانند.

بیستم مهر ماه، روز حافظ است؛ شاعری که عارف است و عارفی که شاعر است. غزلش را گرچه همگان می‌فهمند و درک می‌کنند، اما در عین حال هر کسی نمی‌تواند ادعا کند که شعرش را به تمامی فهمیده است و اصل منظور خواجه را دریافته.
حافظ افزون بر ادبیات، در موسیقی ایرانی نیز حضوری پررنگ دارد. غزل حافظ همواره جزو انتخاب‌های نخستین آهنگسازانی است که می‌خواهند برای ملودی خود شعری از میان آثار قدما برگزینند. برای آوازخوانان نیز حافظ جزو گزینه‌های اصلی است و به همین دلیل است که آوازهای بسیاری با صدای بزرگان موسیقی ایران شنیده‌ایم که شعر آنها، غزلی از حافظ بوده است.

در میان آوازها و تصنیف‌های استادانی چون تاج اصفهانی، غلامحسین بنان، حسین قوامی، عبدالوهاب شهیدی، اکبر گلپایگانی، حسین خواجه امیری، محمدرضا شجریان، علیرضا افتخاری، علی رستمیان، شهرام ناظری، حسام‌الدین سراج، ایرج بسطامی، علی اصغر شاهزیدی، مظفر شفیعی، قاسم رفعتی، علی جهاندار و بسیاری دیگر از نامداران آواز ایران آثار درخشان و خاطره‌انگیزی وجود دارد که شعر آن‌ها از حافظ است.
آنچه در ادامه می‌آید دیدگاه سه تن از اهالی موسیقی درباره چرایی جذابیت شعر حافظ برای موسیقی و آواز ایرانی است. مظفر شفیعی (خواننده و مدرس آواز)، حسین پرنیا (آهنگساز و نوازنده سنتور) و عبدالجبار کاکایی (شاعر و ترانه‌سرا) از راز جذابیت موسیقایی غزل حافظ گفته‌اند.