مدرسه طبیعت به عنوان یک زیست‌بوم آموزشی برای کودکان معرفی شده است به طوری که کودکان با حضور در این مدارس در فضایی طبیعی به دور از محیط بسته و ساختمان و دیوارها به شناخت توانایی های ذاتی خود در گروه های جمعی می پرداختند.
مدرسه طبیعت به نوعی یک محیط باز و ایمن برای سرخوشی‌ها و کنجکاوی‌های کودکانه است جایی که کودکان به طور مستقیم با طبیعت و تمام مسائل پیرامون آن مواجه می‌شوند و سعی می‌کنند به کنکاش بپردازند، سوالات ذهنی خودشان را پاسخ دهند و تجربه‌های جدیدی کسب کنند.
در هر حال کلاس‌های تدریس مدرسه طبیعت یک روز در دل پارک‌ها، روز دیگر در جنگل‌ها، یک روز در زمین‌های کشاورزی و یا دامداری و… برگذار می‌شوند تا کودکان به خوبی با شرایط مختلف وفق پیدا کنند و تجربیات لازم را کسب کنند. افزوده بر این حضور در محیط‌های متنوع به رشد و شکوفایی استعدادها، بزرگ‌بینی کودکان و در نهایت آموزش رفتار در محیط‌های مختلف کمک شایانی می‌کند.
شکل گیری نخستین مدرسه طبیعت در ایران
حدود ۵ سال پیش بعد از توسعه این مدارس در کشورهای اروپایی اولین مدرسه طبیعت در ایران سال ۹۳ در مشهد افتتاح شد، مدرسه کاوی‌کنج مشهد یکی از فعال‌ترین مدارس طبیعت ایران قرار شد مدلی باشد برای تشکیل و تأسیس هرچه بیشتر مدارس طبیعت در ایران باشد.
عبدالحسین وهاب‌زاده، یکی از موسسین این مدارس در ایران بود. او در رابطه با هدفش از اینکار به روزنامه شرق گفته بود: «من ۴۵ سال معلم بوده‌ام و در مدارس و دانشگاه‌ها تدریس کرده‌ام، در این ۴۵ سال آموختم ما خیلی زود بچه‌ها را به کلاس درس می‌فرستیم و فرصت بازی‌کردن را از کودکانمان می‌گیریم. اگر فرصت بازی‌کردن از کودکان گرفته شود، آنها خلاق بار نخواهند آمد و آن‌قدر انگیزه ندارند که از طبیعت و سرزمین دفاع کنند. وقتی سراغ این موضوع آمدم مثل یک زیست‌شناس به این نتیجه رسیدم که موضوع انسانی در حوزه کودکان این است که به‌صورت کلی کودک آموزش‌پذیر نیست و یک موجود خودیادگیرنده است؛ ما اشتباه می‌کنیم که در آن سن می‌کوشیم به او آموزش بدهیم و دلیل این همه ناکامی و شکست در بخش آموزش و پرورش ما همین آموزش اجباری است. کودک زیر بار اجبار نمی‌رود، بلکه چیزی را یاد می‌گیرد که خودش بخواهد.»
بعد از آن در این سال‌ها به شدت از این مدارس استقبال شد به طوری که تعداد آنها فقط در طور ۵ سال به نزدیک به ۷۰ مدرسه رسید، این میزان نصف تعداد مدارس طبیعت بریتانیا (140 مدرسه طبیعت) است، در حالی که این انجام این پروژه در بریتانیا ده‌ها سال طول کشید.
آغاز موج تعطیلی مدارس طبیعت
آبان ماه امسال با شکایت آموزش و پرورش مدرسه طبیعت کاوی‌کنج، اولین مدرسه طبیعت ایران، تعطیل شد.
یک عضو این مدرسه در رابطه با اتفاقی که آن در این مدرسه رخ داد، به ایسنا گفته بود: «در ۲۳ مهر ماه بود که یک نفر از اماکن به مدرسه آمد و گفت که ما دستور پلمب مدرسه را داریم اما چون بچه‌ها درحال بازی هستند ما می‌رویم و ساعت چهار بعدازظهر می‌آییم.»
بعد از آن موجی از تعطیلی‌های مدارس طبیعت آغاز شد و حالا دیگر مدرسه طبیعتی در کشور وجود ندارد.
دلیل تعطیلی مدارس طبیعت
در چند ماه اخیر علل مختلفی برای این موضوع اعلام شد، در ابتدا وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد که هیچ مکانی که به اسم «مدرسه» حق ندارد بدون مجوز این وزارت خانه به فعالیتش ادامه بدهد.
مهدی نویدادهم، رئیس شورای عالی آموزش‌وپرورش در این رابطه گفته بود: «تعریف مدرسه در ادبیات ما مکانی است که بر اساس مجوز آموزش‌وپرورش و قوانین و مقررات آموزش‌وپرورش تشکیل شده است و خدمات آموزشی ارائه می‌دهد. مدرسه از ابتدای سال تحصیلی تا پایان سال تحصیلی فعال می‌شود و روزهای مشخصی هم باید فعال بوده و برنامه درسی آنها برنامه مصوب آموزش‌وپرورش باشد و معلمان آنها باید معلم تأییدشده ما باشند و بر اساس نظام ارزشیابی ما ارزشیابی شوند. اما آنچه در مدارس طبیعت اتفاق می‌افتد، این ویژگی‌ها را ندارد. بچه‌ها هر روز هفته مدرسه نمی‌روند و تنها برخی دروس را در طبیعت یاد می‌گیرند. وقتی مسئولان مدرسه طبیعت هم پیش ما آمدند، من گفتم اسم مدرسه را روی این کار نگذارید. آنچه من تأیید می‌کنم، این است که برخی از ساعات آموزش و برخی از روزها و درس‌ها در محیط طبیعی باشد و بچه‌ها زندگی در طبیعت و حفظ محیط زیست را یاد بگیرند و این مورد تأیید ماست. بااین‌حال این نباید به معنای قربانی‌کردن سایر قوانین ما باشد. اگر آنها می‌توانند مطابق قوانین ما عمل کنند، از ما مجوزی مثل مدارس غیرانتفاعی بگیرند، اما ما نمی‌توانیم به فعالیتی که آموزش‌وپرورش آن را تأیید نمی‌کند،از این وزارتخانه مجوز بدهیم.»
مشکل شرعی مدارس طبیعت
اما حالا صحبت‌های امروز عیسی کلانتری نشان می‌دهد که عوامل دیگری هم در تعطیلی این مدارس نقش داشته‌اند، عواملی که تاکنون حرفی از آنها نزده نبود.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه مدارس طبیعت هیچ محمل قانونی ندارند، گفت: بر اساس فتوای مراجع تقلید فعالیت مدارس طبیعت غیر شرعی اعلام شده است همچنین اخیرا وزارت اطلاعات اعلام کرده که دو نفر از بنیانگذاران این مدارس جزو حزب توده بوده‌اند.
عیسی کلانتری در پاسخ به پرسشی در مورد چرایی مخالفت سازمان محیط زیست با ادامه کار مدارس طبیعت گفته است:: صدور مجوز برای فعالیت مدارس طبیعت کاملا غیر قانونی بود و هیچ مهمل قانونی برای صدور مجوز وجود نداشت. طبق قانون اگر اتفاقی برای یکی از کودکان در مدرسه بیفتد برای مثال اگر پای کسی بشکند رئیس سازمان محیط زیست باید پاسخگو باشد و دیه آن را پرداخت کند.
طبق فتوای مراجع عظام تقلید مدارس طبیعت غیر شرعی اعلام شد و رسما به سازمان محیط زیست اعلام کردند که حق صدور مجوز برای مدارس طبیعت نداریم.
کلانتری در پاسخ به چرایی مخالفت مراجع با ادامه کار مدارس طبیعت عنوان کرده است: گفته می‌شود که در مدارس طبیعت ایدئولوژی‌های غیردینی تبلیغ می‌شود. برای مثال سگ به جای خواهر و گربه به جای برادر تلقی می‌شود. افزون بر اینها دو ماه پیش وزارت اطلاعات نامه‌ای به سازمان حفاظت محیط زیست ارسال کرد که در معنای عام دو نفر از بنیانگذاران مدارس طبیعت که نسبت به صدور مجوز این مدارس اقدام می‌کردند، جزو حزب توده بوده‌اند و صلاحیت کار در این حوزه را ندارند.
سازمان حفاظت محیط زیست به دنبال ایجاد محمل قانونی برای مدارس طبیعت بود اما یک ماه پس از شروع این پیگیری‌ها برای قانونی کردن مدارس طبیعت از طرف مراجع عظام تقلید فتوا صادر شد که فعالیت مدارس طبیعت غیر دینی است.
وی درباره آخرین وضعیت پرونده فعالان محیط زیستی بازداشت شده گفته: این موضوع در دست پیگیری است. قوه قضائیه اعلام کرده که نباید رسانه‌ای شود امیدواریم گشایشی صورت گیرد. وزارت اطلاعات اعلام کرده بود که هیچ سندی مبنی بر جاسوس بودن این فعالان محیط زیستی وجود ندارد.