اکوتوریسم یا بومگردشگری یا طبیعت گردی، گونهای از گردشگری است که در آن گردشگران برای دیدار از مناطق طبیعی نامسکون و دستنخورده جهان سفر میکنند و به تماشای گیاهان و پرندگان وماهیها و دیگر جانوران میپردازند. هدف از گردشگری طبیعی بیشتر آموزش و تربیت مسافران برای حمایت از اکوسیستم و منابع طبیعی، احترام به فرهنگ ها و عقاید مختلف و حقوق بشر و توسعه اقتصادی و سیاسی جوامع محلی می باشد. از دهه ی ۸۰ تا به حال، اکوتوریسم به عنوان یکی از دغدغه های اصلی طرفداران محیط زیست در نظر گرفته می شود بنابراین نسل های آینده ممکن است که مقصدهایی را تجربه کنند که نسبتا بکر و دست نخورده است.
به طور کلی، اکوتوریسم با قسمت های زنده محیط های طبیعی سر و کار دارد و تمرکز آن بر روی موضوعاتی چون «مسئولیت اجتماعی در سفر»، «رشد شخصیتی»، و «محیط طبیعی با دوام» می باشد. اکوتوریسم شامل سفرها و مقصدهایی می شود که جاذبه های اصلی آنها «زیست گیاهی و جانوری» و «میراث فرهنگی» آن مناطق می باشد. این نوع خاص از صنعت گردشگری، قصد دارد تا به گردشگران بینشی درباره اثر انسان بر روی محیط ارائه دهد و به آنها یاد بدهد که برای زیست بوم های طبیعی ارزش بزرگتر و بیشتری قائل شوند.
اکوتوریسم چیست؟
آخرین تعریف ارائه شده توسط جامعه بین المللی اکوتوریسم (TIES : The International Ecotourism Society) در سال ۲۰۱۵ بوم گردی یا اکوتوریسم ” سفری است مسئولانه به جاذبه های طبیعی برای لذت بردن، ادراک و قدر طبیعت را دانستن ( و همراهی کردن با ویژگی های فرهنگی متعلق به گذشته و حال حاضر ) به طوری که حافظ زیست بوم بوده ، سبب پایداری کیفیت زندگی مردم منطقه شده، شامل آموزش بوده و در آن گردشگر و در فعالیت های سودآور اجتماعی-اقتصادی مردم محلی مشارکت داشته باشد.” در بوم گردی کلمه ی آموزش بسیار مورد تاکید قرار داشته، هم شامل مسافران و هم شامل مردم محلی می شود.
مفهوم گردشگری
در مفهومی ساده سازمان جهانی جهان گردی، توریسم را پدیده ای به شمار می آورد که دارای ابعاد اجتماعی، فرهنگی و تجاری بوده و لازمه آن جابه جایی از مکانی به مکان دیگر است.
به طور کلی گردشگری، یک بخش کلی به حساب می آید که در مفهوم جزیی تر آن، گردشگری در طبیعت (طبیعت گردی) و اکوتوریسم را در بر خواهد گرفت.
همان طور که مشاهده می کنیم، لغت توریسم از دو واژه (تور) به معنی گردش و (ایسم) به معنی اندیشه تشکیل شده است، بنابراین معنای لغتی توریسم را می توان نوعی مکتب با زیربنای سفر دانست.
بر اساس تحقیقی توسط انجمن اکوتوریسم که در سال ۱۹۹۹ صورت گرفت، نتایج، نشان داد که طبیعت گردی ۲۰ درصد و اکوتوریسم تنها ۷ درصد از مجموعه گردشگری جهان را به خودشان اختصاص می دهند.
انواع اکوتوریسم
گونههای مختلف طبیعتگردی عبارتند از گردش آبی و ساحلی، کوهنوردی، غارنوردی، بیابانگردی، دامنهنوردی، مردمشناسی و طبیعت درمانی. با اینکه «زمین گردشگری» گونه مستقلی از صنعت گردشگری است و زیر شاخه بوم گردشگری محسوب نمیشود اما در مواردی جاذبه های اکوتوریسم با ژئوتوریسم در تداخل اند ولی در فعالیتهای اکوتوریسمی، آموزش همگانی زمین شناسی و ژئومورفولوژی مورد نظر نمیباشد و توجه خاص به طبیعت زنده و جاذبه های آن است.
صنعت گردشگری و بوم گردی
تقاضای بالا برای گردشگری طبیعت باعث شد حافظان محیط زیست این تمایل به سفر را با راهکارهای حفاظت از محیط زیست ترکیب کنند. در واقع گردشگران نیروی محرکه انقلاب بومگردی هستند و کسب و کارها این نیرو را به سمت حفاظت از محیط زیست هدایت میکنند.
طبق آمار منتشر شده در سال ۲۰۰۱ از سوی سازمان جهانی گردشگری (World Tourism Organization) نرخ رشد اقتصاد گردشگری به طور متوسط ۷/۴ درصد افزایش داشت که بالاترین نرخ رشد در یک دهه قبل از آن بود و نسبت به سال قبل از آن (۱۹۹۹) رشد دو برابری داشته است.
نزدیک به ۷۰۰ میلیون نفر در سال ۲۰۰۰ حداقل یک بار به یک کشور خارجی سفر و حدود ۴۷۶ میلیارد دلار خرج کردند. طبق آمار منتشر شده در سال ۲۰۱۰، از هر ۱۱ شغل دنیا یک شغل به نوعی مرتبط با صنعت گردشگری است. یعنی حدود ۲۵۰ میلیون شغل.
مناطق شرق آسیا و اقیانوسیه با نرخ رشد ۱۴/۵ درصد در جذب توریست بیشترین رشد را در سالهای اخیر داشتهاند.
آمار دقیقی از بوم گردی در دسترس نیست چون سازمان یا نهادی نیست که دادههای مربوطه را جمع آوری کند اما شاخصهایی وجود دارد که نشان میدهد بوم گردی به عنوان زیرشاخهای از سفر رشد قابل توجهی نسبت به رشد کل گردشگری دارد.
یک آمار منتشر شده (Ceballos-Lascuráin) نشان میدهد که سهم بومگردی از گردشگری حدود ۷ درصد است. آمار گردشگری کشورهای مختلف هم به طور مشابه افزایش تمایل به اکوتوریسم را نشان میدهند.
جایگاه اکوتوریسم در بازار توریسم
از مقایسهی ابعاد گردشگری درشاخهی اکوتوریسم با سایر زمینههای گردشگری، درمییابیم در حالی که سایر شاخهها به توریسم انبوه، شرکتها، آژانسها و هتلهای بزرگ میاندیشند، فعالان شاخه اکو توریسم(بومگردی) به ندرت با گروههایی بیش از 30 نفر برای هر برنامه سرو کار دارند و نیز از طریق شرکتهای کوچک و استفاده از راهنمایان محلی و امکانات محدود در محیطهای طبیعی فعالیت می کند.
بنابراین یکی از مهمترین اصول برای اکوتوریسم و اکو توریستها این است که:
«رد پا» باید تنها اثری باشد که از اکوتوریسم در طبیعت به جا گذاشته می شود و عکسها و خاطرات سفر نیز تنها یادگاریهایی باشند که از طبیعت نزد اکو توریستها(بومگردان) باقی میماند.
بهتر است شما به عنوان یک اکو توریست اندکی از نمونههای قوانین اخلاقی این صنعت را بدانید:
• برای حفظ و ارتقای یکپارچگی طبیعی مکان های مورد بازدید تلاش کنید.
• به حساسیت های فرهنگی احترام بگذارید.
• در تور، حداقل میزان زباله و ضایعات زیست محیطی را تولید کنید.
• محیط طبیعی مورد بازدید خود را تمیزتر از زمان آغاز، ترک کنید.
• آرامش حیات وحش را بر هم نزنید.
• از محصولاتی که از حیوانات و گیاهان در خطر انقراض تهیه می شوند خریداری نکنید.
• با خرید محصولات بومی به اقتصاد محلی کمک کنید.
• باورها و اعتقادات سنتی و مردمی منطقه را بشناسید و به آنها بیاحترامی نکنید.
• از چیدن گل در طبیعت خودداری کرده و در عوض با عکاسی از آن لذت ببرید.
• از مکانهای خصوصی و مردمان محلی و عشایر (بخصوص زنها و کودکان) بدون اجازه عکاسی نکنید.
• به اماکن مقدس احترام بگذارید.
• هرگز قولی را به عشایر و مردمان روستایی ندهید که نتوانید عمل کنید.
• سعی کنید در محیطهای روستایی و عشایری پوشش شما مناسب باشد.
تفاوت بوم گردی و طبیعت گردی
بنابراین اینجا سوالی مطرح می شود که تفاوت اکوتوریسم( بوم گردی) و طبیعت گردی چیست؟ آیا کسی که به طبیعت سفر می کند اکوتوریست است و یک بوم گرد محسوب می شود؟
در پاسخ به این سوال ابتدا باید به تعریف بوم گردی یا اکوتوریسم پرداخت.
مقاله مرتبط:سفر به شیرز پایتخت ژئوتوریسم ایران
انجمن جهانی اکوتوریسم در سال ۱۹۹۱ آن را این گونه تعریف می کند: سفری به مناطق بکر و طبیعی، با حفظ مسئولیت پذیری فردی نسبت به ارزش های زیست محیطی که در نهایت موجب حفاظت از محیط زیست و ارتقا فرهنگ و بهبود زندگی مردم محلی خواهد شد.
چند سال بعد از آن در سال ۱۹۹۶، اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی، تعریف انجمن جهانی اکو توریسم را بسط داد و افزود: اکوتوریسم یک سفر مسئولانه به مناطق بکر طبیعی بوده و علاوه بر لذت به درک ویژگی های فرهنگی آن منطقه نیز می پردازد و این امر موجب ترویج حفاظت از محیط زیست می گردد و به علت دغدغه مندی افراد، سعی می شود تا اثرات منفی در محیط بر جای نماند و شرایطی را نیز جهت اشتغال و بهره مندی های اقتصادی و اجتماعی مردم بومی (محلی) آن منطقه فراهم می کند.
بنابراین کسی که طبیعت سفر می کند، الزاما یک اکوتوریست محسوب نمی شود.
مشخصه اکوتوریسم
• شامل سفر به مقصدهای طبیعی می شود
• اثرات منفی را بر محیط کاهش می دهد
• آگاهی محیطی افراد را بیشتر می کند
• مزایای مالی مستقیم برای صرفه جویی فراهم
می کند
• مزایای مالی مستقیم برای افراد محلی فراهم
می کند
• حرمت فرهنگ های محلی را نگه می دارد
• از حقوق بشر و نهضت های دموکراتیک حمایت
می کند
گرداورنده : معین کرمی