یکی از مهم ترین دلایل آزادسازی خرمشهر پس از مدت طولانی اشغال، نقش فرماندهی عالی و بدون نقص در کنار از جان گذشتگی نیرو های مخلصی بود که برای حفظ تمامیت ارضی کشور در این عملیات مهم و تاثیرگذار جانفشانی های فراوان از خود نشان دادند. بدون تردید نقش《سردار سرلشکر پاسدار محسن رضایی و شهید حسن باقری》در طراحی و اجرای این عملیات بسیار تعیین کننده بود. چرا که با برنامه ریزی و شناسایی های دقیق از ماه ها پیش از آغاز این عملیات چند مرحله ای، تمامی احتمالات ممکنه در جهت آزادسازی خرمشهر را در نظر گرفته به گونه ای که خرمشهر راهی جز آزادسازی نداشت. نکته قابل توجهی که به راحتی نمی توان از کنار آن گذشت،《نقش پشتیبانی آتش و حمایت همه جانبه ارتش جمهوری اسلامی》از این عملیات تاریخی است. در ذیل گوشه ناچیزی از اجرای این عملیات به نقل از《هیات رزمندگان خرمشهر》را از نظر خواهید گذراند.
مرحله چهارم عملیات بیت المقدس و آزادی خرمشهر در خرداد ۱۳۶۱ بعد از ۵۷۸ روز صورت پذیرفت.
سرانجام در ساعت ۲۲:۳۰ روز ۱ خرداد ۱۳۶۱، تلاش برای آزادسازی خرمشهر آغاز شد. در برابر تک سریع و غافلگیرانه، نیروهای عراقی دچار وحشت و سرگردانی شدیدی شدند و نتوانستند واکنش مناسبی از خود نشان دهند. ارتباط یگان‌های عراقی با یکدیگر قطع شد و با فرار افسران، درجه داران و سربازان عراقی از منطقه خرمشهر، بخشی از یگان‌های عراقی از هم پاشید.
در روز ۲ خرداد هجوم نیرو های ایرانی بسیار موفق بود و قرارگاه کربلا به هدف خود که احاطه کامل خرمشهر بود، رسید. تعداد اسرای عراقی در این روز از ۲۸۳۰ نفر تجاوز کرد و یگان‌هایی از دشمن که در منطقه بین نهر عرایض و شلمچه مستقر بودند، به میزان زیاد منهدم شدند.
با وجود حضور گسترده هواپیما های عراقی در آسمان منطقه، نیروی هوایی ارتش در پشتیبانی از یگان‌های رزمنده، در صحنه عملیات بیت‌المقدس حضوری موفق داشت و با بمباران پل شناور عراقی‌ها بر روی اروندرود و مناطق تجمع آنان در آن سوی رودخانه، نقش ارزنده‌ای در آزادسازی خرمشهر ایفا کردند.
در اواخر روز دوم خرداد، قرارگاه کربلا پس از بررسی آخرین وضعیت، تصمیم گرفت تا نیرو ها با ورود به شهر، آن را از نیرو های عراقی پاک کنند. در سه بامداد روز سوم خرداد واحدهایی از رزمندگان ایران به آن سوی رودخانه وارد شدند.
تعداد معدودی از نیرو های عراقی با استفاده از تاریکی شب بوسیله قایق اقدام به فرار کردند. تعدادی از این قایق‌ها توسط تکاوران نیروی دریایی مورد هدف قرار گرفت و سرنشینان آن‌ها غرق شدند.
نیرو های عراقی از ساعت 3:50 دقیقه بامداد تا نیمه بعد از ظهر روز سوم خرداد از سمت شلمچه ۳ بار اقدام به پاتک کردند و تلاش نمودند تا از طریق جاده شلمچه – خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشکنند، اما هر بار با پایداری و مقاومت رزمندگان ایرانی مواجه شدند و با دادن خساراتی عقب‌نشینی کردند.
در ساعت ۱۱ صبح روز سوم خرداد در حالی که درگیری شدیدی بین قوای ایرانی و نیرو های عراقی در شمال نهر خین جریان داشت و دشمن در فکر شکستن حلقه محاصره خرمشهر بود، رزمندگان ایرانی از جناح غرب و خیابان کشتارگاه وارد شهر شدند. نیرو های عراقی مستقر در ناحیه گمرک خرمشهر در کنار اروند در مقابل هجوم نیرو های ایرانی دست به مقاومت زدند که با ورود نیرو های بی‌شمار ایرانی در هم شکسته شد.
در ساعت ۱۲ قوای ایران از سمت شمال و شرق وارد شهر شدند و نیرو های بعثی که ۲۴ ساعت در محاصره کامل قرار داشتند، راهی جز اسارت یا فرار یا کشته شدن نداشتند. بدین جهت واحد های عراقی گروه گروه به اسارت درآمدند. در ساعت ۲ بعد از ظهر، خرمشهر به‌طور کامل آزاد شد و پرچم جمهوری اسلامی ایران بر فراز «مسجد جامع» و پل تخریب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد. بدین ترتیب این شهر که پس از ۴۵ روز پایداری و مقاومت در ۴ آبان ۱۳۵۹ به اشغال ارتش بعث عراق درآمده بود، پس از ۵۷۸ روز اشغال آزاد شد.
ضمن تبریک مجدد به مردم خرمشهر و آبادان، جا دارد از جانفشانی های آن ها تقدیر و تشکر نموده و قدردان زحمات مردمان این خطه و همچنین شهدا و جانبازانی باشیم که بدون چشمداشت از همه چیز خود گذشتند.
به قلم محسن بابادی