تیتربرتر: در گاهشمار باستانی ایرانیان هر روز اسمی خاص داشت و زمانی که نام ماه با نام روز برابر میشد زمان جشن و پایکوبی فرا میرسید جشنهای آبانگان، تیرگان، مرداد گان، مهرگان و غیره همه نشان از این رسم زیبا دارند؛ اما علاوه بر جشنهای ماهیانه، ایرانیان مراسمهایی مانند سده و یلدا را نیز جشن میگرفتند. در این بین جشن نوروز قدمتی دور و دراز داشته و همچنان نیز به عنوان یکی از مهمترین آیین ایرانیان به شمار میرود.
جشن آغاز سال نو
نوروز نخستین روز سال خورشیدی ایرانی برابر با یکم فروردین ماه، جشن آغاز سال نوی ایرانی و یکی از کهنترین جشنهای به جا مانده از دوران ایران باستان است. خاستگاه نوروز در ایران باستان است و هنوز هم مردم مناطق گوناگون فلات ایران، نوروز را جشن میگیرند. زمان برگزاری نوروز، در آغاز فصل بهار است که امروزه به آن برابری بهاری گویند.
نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب میشود و در برخی دیگر از کشورها یعنی تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین، ترکمنستان، هند، پاکستان و ازبکستان تعطیل رسمی است و مردمان آن جشن را برپا میکنند.
تاریخچه عید نوروز
جمشید از پادشاهان اسطورهای ایران در آذربایجان بر دیوان پیروز میشود و در نخستین روز بهار بر تخت مینشیند و تاجگذاری میکند. از آن روز تا به امروز مردم این روز را روز نو نامیده و جشن و پایکوبی میکنند. روزی که جمشید بر پلیدی ،تاریکی، جهالت و خشونت پیروز میشود را نوروز مینامند.
براساس گمانهزنی برخی از مورخان در سال 538 قبل از میلاد کوروش بزرگ نوروز را جشن ملی اعلام کرد و در این روز برنامههایی برای ترفیع سربازان، پاکسازی مکانهای همگانی و گردگیری خانهها انجام می شد. همچنین محکومان در این روز بخشیده میشدند. برخی از پژوهشگران مانند کریشمن هرتسفلد مدعی هستند تختجمشید برای مراسم نوروز ساخته شدهاست. در دوران هخامنشی جشن باشکوه نوروز در بازه زمانی میان 21 اسفند تا 19 اردیبهشت برگزار میشد.
تاریخچه عید نوروز زرتشتی
زرتشت پیامبر باستانی ایرانیان است. زرتشتی شباهت بسیاری به ادیان خداپرست دارد. در دورانی که اکثر اقوام دنیا بتپرست بودند؛ ایرانیان خداوند یکتا را پرستش میکردند. جالب است بدانید ارتباط نزدیکی بین عید نوروز و آیین زرتشت وجود دارد. «فروهر» مهمترین بخش اعتقادی آیین زرتشت به حساب میآید. فروهر یک نیروی ماورایی است که در نهاد همه موجودات وجود دارد. فروهر ذات واقعی هر موجود زنده و پشتیبان او است. حتی پس از مرگ، فروهر به موجودات زنده و انسان کمک میکند تا به ذات واقعی خود بازگردند.
برخی افراد فروهر خود را از دست میدهند. در عین حال برخی دیگر با انجام اعمال نیک، فروهر را به دست میآورند. فروهر در زبان اوستا، «فَروَشی» نام دارد. به همین خاطر برخی زبانشناسان، به وجود ارتباط بین «فروهر» و «فروردین» اعتقاد دارند.
بیشتر بخوانید:
بر اساس روایات آیین زرتشت، افراد دارای فروهر میتوانند سالی یک بار پس از مرگ به دیدار عزیزان خود بیایند. حتماً میتوانید حدس بزنید که این یک روز نیز شب عید یا همان سال نو است. بد نیست بدانید بر اساس همین روایات، آن فرد فقط به خانه کسانی سر میزند که منزل خود را پاکیزه کرده باشند. اگر منزل پاکیزه باشد، نعمات خود را بر آن خانه نازل میکند. پس میتوان گفت تاریخچه نوروز تا آیین زرتشت نیز ریشه کرده است.
فلسفه نوروز
درباره فلسفه نوروز روایات مختلفی وجود دارد. بسیاری از این روایات را تا به اینجا بررسی کردیم. یکی از روایات مهم، برکت طبیعت در این روز است. در ابتدای بهار، زمستان سخت و سرد پایان مییابد. آفتاب بر زمین میتابد و ابرها پربار میشوند.
به لطف نور خورشید و بارش باران، زمین جان دوباره به خود میگیرد. یخها آب میشوند و رودها جریان پیدا میکنند. چشمهها از زمین میجوشند و حوضچهها را پر آب میکنند. همه ما میدانیم که آب مایه حیات است. بدون آب تمام موجودات زنده از بین میروند. به همین خاطر بسیاری از محققان، نوروز را بیربط به برکت آب نمیدانند.
حتی جالب است بدانید در گذشته ایرانیان هنگام نوروز غسل میکردند. این کار ادای احترام به اردویسور آناهید یا همان الهه آب بود. به همین خاطر میتوان فلسفه بهوجودآمدن نوروز را به برکت آب و آناهید نیز نسبت داد.
نوروز کوچک و نوروز بزرگ
در دوران ساسانی و اشکانی، اصطلاح نوروز کوچک و بزرگ به وجود آمد. بر اساس روایات تاریخی، نوروز دو بخش داشت. نوروز کوچک یا همان نوروز عامه، از اول فروردین آغاز میشد. این بخش نوروز تا پنجم فروردینماه ادامه مییافت. در این پنج روز، تمام مردم، اعم از سپاهیان، رعیت، کشاورزان و غیره به حضور شاه میرفتند. آنها با شاه دردودل میکردند و مشکلات خود را با او در میان میگذاشتند. سپس از روز ششم، نوروز بزرگ یا خاصه آغاز میشد. از روز ششم، پادشاه موظف بود تا خواستههای مردم را اجابت کند. این یعنی در طی پنج روز مردم خواستههای خود را اعلام میکردند و سپس شاه آنها را برآورده میکرد.
بر اساس روایات تاریخی، در روز ششم فروردین ماه یا همان خرداد روز بود که جمشید بر تخت شاهی نشست. او در چنین روزی به افراد دربار خود این رسم را آموخت و از آنها خواست تا پس از وی نیز این رسم را ادامه دهند.
رسوم عید نورورز
نوروز نخستین روز از سال شمسی یا همان خورشیدی است که ایرانیان هر سال به میمنت آن گردهم جمع میشوند و شروع بهار را جشن میگیرند. اغلب جشنهایی که امروزه در ایران برگذار خواهند شد مذهبی هستند و نوروز از معدود جشنهایی به شمار میرود که مذهبی محسوب نمیشود. البته در گذشته، نوروز مخصوص پیروان زرتشت بود ولی شواهد تاریخی نشان میدهند که در همان دوران با صرفه نظر از دین، مردم ایران گردهم جمع میشدند و شروع فصل زیبای بهار را با یکدیگر جشن میگرفتند.
رسم کاشتن سبزه نوروز نیز به دوران ساسانیان باز میگردد و به این صورت که 25 روز پیش از آغاز بهار در 12 ستون که از خشت خام برپا میکردند انواع حبوبات، غلات مانند برنج، گندم، جو، نخود، ارزن و لوبیا را میکاشتند و تا روز شانزدهم فروردین آنها را پابرجا نگاه میداشتند و هرکدام از این گیاهان که بارور میشد میفهمیدند که محصول بهتری خواهد داد.
از دیگر رسوم نوروز در دوره حکومت ساسانیان پاشیدن آب بر روی یکدیگر در بامداد نوروز بود و روشن کردن آتش در این شب از زمان هرمز اول مرسوم شد؛ چرا که اعتقاد داشتند ارواح در این شب به نزد خانوادههایشان بازمیگردند و باید برای شادی روح آنها آتش بر بلندای فراز خانه افروخت.
دادن سکه به عنوان عیدی نیز در این دوره رسم بود چرا که اعتقاد داشتند برکت و روزی را زیاد خواهد کرد. شاید به جرات بتوان گفت نوروز تنها جشنی است که در دوره پس از اسلام جایگاه خودش را در ایران حفظ کرد. دلیل ثبات و پایداری این جشن بزرگ در فرهنگ ایران و پیوند عمیق آن با آیینهای این کشور و تاریخ این ملت و حافظه فرهنگی ایرانیان است.
در نوروز رسوم متعددی زنده میشوند. اما مهمترین نکته در آن جمع شدن اعضای خانواده در کنار یکدیگر، فراموش کردن کینهها و دشمنیهای گذشته است. همه بر این عقیده هستند که سال نو را باید با دلی پاک و امید به آیندهی بهتر آغاز کرد. بنابراین نخستین اصل در جشن نوروز این موضوع است. اما در کنار آن آداب خاصی هم وجود دارد که حتما با آنها آشنایی دارید. با این حال آنها را به صورت خلاصه بیان خواهیم کرد:
تمیز کردن خانه و کاشانه
چیدن سفره هفت سین
آماده کردن غذا و خوراکیهای خاص
پوشیدن لباسهای نو
دید و بازدید اقوام
عیدی دادن و عیدی گرفتن
حضور عمو نوروز و حاجی فیروز در خیابانها
به در کردن شومیهای سیزدهم فروردین