روز دوشنبه (دیروز) رافائل گروسی، در میانه تنش‌های هسته‌ای ایران و غرب، به عنوان مدیر کل جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی تایید شد و روز سه شنبه کار خود را به عنوان مدیر کل آژانس آغاز خواهد کرد. این دیپلمات آرژانتینی، که پس از درگذشت مدیرکل سابق توسط هیئت حکام آژانس انتخاب شده بود، قبل از اینکه کارش را شروع کند، از قاطعیت در تعامل با ایران سخن گفته است.
گروسی در جدیدترین گفتگوی رسانه‌ای خود با شبکه تلویزیونی «ان اچ کی» ژاپن، گفته است که او می‌خواهد با ایران رابطه کاری خوب و سازنده‌ای برقرار کند. وی تصریح کرده که رویکردش مبتنی بر تبعیض نیست، اما در عین حال، برای اجرای الزامات آژانس به قاطعیت نیاز است.
گروسی؛ دیپلمات محبوب آمریکا
در اواخر ماه اکتبر، اندکی پس از پیروزی گروسی در انتخابات آژانس، وی بر استقلال و بی طرفی خود تاکید کرد و گفت: «من کارم را انجام خواهم داد و کارم اجرای دستور العمل به شکل مستقل، منصفانه و بی‌طرفانه است. آنچه فکر می‌کنم مهم است این است که به کشور‌های عضو (آژانس) و جامعه بین المللی تضمین می‌دهم که من قطعا مستقل هستم و در مقابل فشار، تاثیرناپذیر هستم.»
افزون بر این، دیپلمات‌های غربی نیز می‌گویند گروسی بر اهمیت بی‌طرفی آژانس تاکید کرده است.
اما نشانه‌هایی از احتمال تاثیرگذاری آمریکا بر مواضع مدیرکل جدید دیده می‌شود. گروسی از حمایت آمریکا برخوردار است و آمریکایی‌ها برای انتخاب او لابی کرده‌اند. در آستانه انتخابات آژانس، ریک پری، وزیر انرژی آمریکا، طی سفری به وین، گروسی را گزینه مناسب مدیرکلی آژانس دانست و از کشور‌ها خواست روند انتخاب مدیرکل جدید را کش ندهند.
بیشتر بخوانید: هدف ایران از گام چهارم کاهش تعهدات هسته ای چیست
همزمان با انتخاب گروسی به مدیرکلی آژانس، روزنامه وال استریت ژورنال در ۲۹ اکتبر نوشت: «شورای (حکام) آژانس اتمی سازمان ملل، روز سه شنبه با حمایت قوی آمریکا، رهبر جدیدی انتخاب کرد که قول داده است این آژانس را متحول کند و فعالیت‌های هسته‌ای ایران را به دقت رصد کند.»
گروسی نیز در بحبوحه رقابت برای ریاست بر آژانس، در ستامبر گذشته به خبرگزاری فرانسه، گفته بود: «رویکرد من در مقابل ایران بسیار قاطع و بسیار منصفانه خواهد بود.» وی ظاهرا در گفتگوی اخیر خود با شبکه ان اچ کی ژاپن، مواضع سخت‌تری هم گرفته، ولی این شبکه، لحظاتی بعد از انتشار این اظهارات، آنها را حذف کرد. این شبکه، با بیان اینکه گروسی رویکرد سختگیرانه‌ای علیه ایران خواهد داشت، به نقل از تحلیلگران در گزارش اولیه خود گفته بود که مواضع مدیرکل جدید درباره ایران با مواضع آمریکا شباهت دارد.
برجام در ابهام
گروسی در شرایطی ریاست آژانس را به عهده می‌گیرد که مسئله همکاری میان ایران و آژانس در اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، به یکی از مهمترین مسئولیت‌های مدیرکل آژانس تبدیل شده است.
ایران به تازگی درباره احتمال تجدیدنظر در همکاری با آژانس هشدار داده است. علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی، اعلام کرده اگر اروپایی‌ها از «مکانیسم ماشه» استفاده کنند، ایران ممکن است در همکاری با آژانس بازنگری کند. لاریجانی تصریح کرد: «این مکانیزم ماشه اگر استفاده شود حتما در این ور هم ماشه وجود دارد و ایران هم مجبور است در تعهداتش نسبت به آژانس تجدیدنظر کند. اگر فکر می‌کنند این روش مفید است اینکار را بکنند. عقلایی این است که اگر عنصر نامطلوبی مقررات را زیرپا می‌گذارد بقیه جلوی او را بگیرند. اگر آمریکا زیر بار تعهد زده است، قانعش کنند به تعهدات بازگردد. یک سال و خورده‌ای صبر کردیم، نمی‌توانیم بایستیم. معتقدم همچنان راه دیپلماسی و گفتگو باز است، ولی این حرف‌های گستاخانه نباید نسبت به ایران بزنند.»
اصطلاح مکانیسم ماشه، به سازوکاری گفته می‌شود که بر اساس آن اروپایی‌ها می‌توانند با متهم کردن ایران به عدم پایبندی به برجام، این مسئله را به شورای امنیت سازمان ببرند و در آنجا تمام تحریم‌های بین اللملی را دوباره علیه ایران بازگردانند. اروپایی‌ها تاکنون چند بار به طور رسمی ایران را به استفاده از «مکانیسم حل اختلاف» تهدید کرده‌اند. این مکانسیم در واقع مقدمه فعال‌سازی مکانیسم ماشه است. از این رو، در واقع اروپایی‌ها ایران را به اعمال مجدد تحریم‌ها و قطعنامه‌های شورای امنیت تهدید می‌کنند.
در میانه این تهدید‌ها و هشدارها، کمیسیون مشترک برجام روز جمعه آینده برگزار خواهد شد. اما بعید است که در این کمیسیون، ابهامات آینده برجام کاملا برطرف شوند. این اواخر، شش کشور اروپایی - بلژیک، دانمارک، فنلاند، هلند، نروژ و سوئد - با هدف ترغیب ایران به توقف روند کاهش تعهدات هسته‌ای، به سازوکار «ابزار حمایت از مبادلات تجاری» (اینستکس) پیوستند که البته با مخالفت آمریکا مواجه شدند. اروپایی‌ها هنوز نتوانسته‌اند اینستکس را به شکل موثر عملیاتی کنند. قرار بود این سازوکار شامل فروش نفت ایران شود، اما فعلا حتی اقلام غیرتحریمی هم در آن به شکل جدی دادوستد نمی‌شوند.
این در حالی است که ایران بار‌ها از اروپا خواسته است که خسارت‌های ناشی از تحریم‌های یکجانبه آمریکا را جبران کند. اردیبهشت ماه سال جاری، زمانی که معلوم شد اروپایی‌ها نمی‌توانند کاری جدی برای تامین منافع اقتصادی ایران انجام دهند، این کشور روند کاهش تعهدات هسته‌ای را آغاز کرد. ایران در چارچوب این روند چهار گام برداشته که البته گام چهارم، اروپایی‌ها را به طور جدی نگران کرد. چون ایران، غنی سازی در تاسیسات هسته‌ای فردو را از سر گرفت.
کمی بیش از یک ماه دیگر، موعد برداشتن گام پنجم کاهش تعهدات فرا می‌رسد. اروپایی‌ها بدون اینکه اقدامی جدی برای تامین منافع اقتصادی ایران انجام دهند، می‌گویند ایران هرکاری می‌تواند برای نجات برجام کند، انجام دهد. از سوی دیگر، ایران نیز نمی‌تواند همزمان هم تحریم‌ها را تحمل کند و هم برجام را ادامه دهد. به خاطر همین شرایط بغرنج، کارشناسان و دیپلمات‌ها درباره احتمال فروپاشی برجام در هفته‌های آینده هشدار می‌دهند. چرا که از دیدگاه آنها، اقدامات بازگشت‌پذیر ایران در کاهش تعهدات، به تدریج کمتر می‌شوند. هر چه گام‌های بیشتری برداشته شود، اجرای تعهدات کلیدی بیشتری متوقف می‌شوند؛ و این یعنی مرگ تدریجی توافقی است که زمانی قرار بود پایه و اساسی برای حل اختلافات دیرینه میان ایران و غرب باشد.