ساعت بیولوژیک بدن یعنی سر یه ساعت خاص، کاری خاص را انجام دهید. راه های زیادی وجود دارد که این ریتم با نظم تکرار شود و اختلالی در ساعت بیولوژیک بدن رخ ندهد.
آگاهی از اینکه چرخهٔ خوابتان چگونه عمل میکند به طور شگفتانگیزی کیفیت زندگی شما را بهبود میبخشد.
آیا از ریتم و آهنگ چرخهٔ زیستی در جهان خبر دارید: از قارچها گرفته تا انسانها؟
به نظر میرسد که هر موجود زندهای حتی باکتریهای بسیار ریز هم چرخهٔ زیستی دارند: فرآیند بیولوژیکی یا زیستی که حدود ۲۴ ساعت طول میکشد و نشانهای از چرخهٔ حیات ماست.
۱. چرخهٔ زیستی دیرزمانی است که وجود دارد
این گمان وجود دارد که اولین سلولهای زنده روی کرهٔ زمین بر اثر اشعهٔ ماورای بنفش خورشید نابود شدند و سپس خود را طوری سازگار کردند که شبها به بازسازی خود بپردازند.
۲. شما تنها موجودی نیستید که دارای چرخهٔ زیستی هستید
هر گونه موجود زندهای که انرژی خود را از نور خورشید بگیرد، نوعی چرخهٔ زیستی دارد، تا بهترین و بیشترین بهره را از روشنایی و تاریکی ببرد.
تحقیقات نشان میدهد که برگهای درخت میموزا یا گیاه حساس حتی در تاریکی هم باز و بسته میشوند و از چرخهٔ زیستی خودشان تبعیت میکنند نه از خورشید.
۳.چرخهٔ زیستی به نفع موجودات زنده است
چرخهٔ زیستی به موجودات زنده امکان پیشبینی و آمادگی برای رویدادهایی مثل شب و روز، زمستان و تابستان را میدهد و به آنها کمک میکند تا خود را برای این رویدادٰها آماده کنند.
۴. شما یک زمانسنج اصلی دارید
این زمانسنج در هیپوتالاموس مغز شما قرار دارد و مانند رهبری در زمانهای مختلف روز، پیامها و سیگنالهای هدایتکننده به سراسر بدن شما میفرستد.
۵. شما زمانسنجهای فرعی و جنبی هم دارید
همهٔ اعضا و بافتهای بدنتان ساعتهای خاص خودشان را دارند که هماهنگ و همزمان با زمانسنج اصلی مغز شما عمل میکنند.
مطالب مرتبط : بیخوابی را چگونه درمان کنم؟
۶. شما در هر سلول بدن خود هم ساعت دارید
هر سلول بدن شما ظرفیت و توانایی ایجاد نوسان و چرخهٔ زمانی ۲۴ ساعته را دارد.
۷. چرخههای سالانه
با طولانیتر شدن شبها و بیشتر خوابیدن ما، مغز ملاتونین بیشتری ترشح میکند، هورمونی که تنظیمکنندهٔ خواب و بیداری است.
بسیاری از جانوران، مانند گوزن، در برابر این تغییر با آمادگی برای جفتگیری یا زمستانخوابی واکنش نشان میدهند.
بدن انسانها در زمستان برای مبارزه با بیماریها پادتن یا آنتیبادیهای بیشتری تولید میکند.
۸. نور روز شما را متعادل میکند
اگر در تاریکی قرار بگیرید، ساعت بدنتان تنظیم ۲۴ ساعتهٔ خود را از دست میدهد.
حسگرهایی در چشمان شما قرار دارد که نور را شناسایی میکند و پیامها و سیگنالهایی به بخشی از مغز که کار هماهنگی ساعتهای بدن را انجام میدهد، میفرستد.
۹. وقت خواب رسیده؟
از زمانی که صبح از خواب بیدار میشوید، میل به خواب دوباره شروع به شکل گرفتن میکند.
هرچند به طور معمول تا پیش از اینکه ساعت زیستی بدنتان به شما بگوید اکنون زمان مناسب برای خوابیدن است، شما دوباره به خواب نخواهید رفت.
مطالب مرتبط : سادهترین راهکارهای درمان بیخوابی
۱۰. پرواززدگی یا جتلگ
زمانی دچار پرواززدگی میشوید که زمانسنج اصلی بدنتان در یک زمان و بقیه قسمتهای بدنتان مانند کبد، دستگاه گوارش، مغز و ماهیچهها در زمان دیگری باشند.
وقتی از یک منطقهٔ زمانی به منطقهٔ دیگری میرویم، حدود یک روز برای هماهنگی بدنمان با زمان جدید لازم است.
خواب راحت چگونه میسر است
با تنظیم ساعت بیولوژیک بدن خواب راحتتری داشته باشیم
مشکلات خوابی که ساعت بیولوژیک بدن با آنها مواجه میشود، با هورمونی به نام ملاتونین (melatonin) رابطه دارند. این هورمون به بدن کمک میکند به خواب برود و در خواب بماند. روشنایی و تاریکی روی چگونگی ساخت هورمون ملاتونین در بدن تأثیر میگذارند. بیشترین مقدار ملاتونین در شب ساخته میشود. در طول روز، روشنایی به بدن میگوید ملاتونین کمتری بسازد. اگر شبها زیر نور مصنوعی کار کنید، احتمالا بدنتان ملاتونین کمتری نسبت به مقدار نیازش تولید خواهد کرد.
ساعت زیستی برخی افراد، همچون آنهایی که تا دیروقت نمیتوانند بخوابند و در مقابل آنهایی که خیلی زود به رختخواب میروند، با بیشتر مردم تفاوت دارد. دیگرانی که مشکلات خواب دارند شاید از ساعت زیستی عادی برخوردار باشند، اما باید آن را با شرایط جدیدشان، مثلا کارکردن در شیفت شب تنظیم کنند.
چیزهایی که ممکن است بر تولید ملاتونین تأثیر بگذارند و میتوانند موجب مشکلات خواب بشوند عبارتاند از:
پرواززدگی (Jet lag): گذر از مناطق زمانی، ساعت بیولوژیک بدن را مختل میکند. کسی که دچار پرواززدگی شده مشکل خواب دارد، چون ساعت بیولوژیک بدنش هنوز با منطقهی زمانی جدید تنظیم نشده است. بدن فکر میکند هنوز در منطقهی زمانی قبلی است. مثلا اگر از تهران به سوی سیدنی استرالیا پرواز کنید، هفت منطقهی زمانی را طی میکنید. یعنی سیدنی ۷ ساعت و نیم از تهران جلوتر است. وقتی به سیدنی میرسید، ساعت ۶ و نیم صبح است، اما بدنتان فکر میکند هنوز در ساعت ۱۱ شب گذشتهی تهران است. بدنتان میخواهد بخوابد، اما در سیدنی روز تازه آغاز شده است.
تغییر برنامهی خواب: وقتی شبها کار میکنید و در طول روز میخوابید، ساعت بیولوژیک بدن باید مجددا تنظیم شود تا بگذارد در طول روز بخوابید. انجام این کار گاهی اوقات دشوار است. کسانی که در شیفت شب کار میکنند یا شیفتهای چرخشی دارند، ممکن است با خواب در طول روز مشکل داشته باشند و شبها، وقتی باید برای کار هوشیار باشند، احساس خستگی کنند.
محیط خواب: نور یا سروصدای بیشازحد باعث میشود بدن حس کند موقع خواب نیست.
بیماری: بعضی بیماریها و مشکلات سلامتی هم میتوانند بر الگوی خواب تأثیر بگذارند. این بیماریها عبارتاند از زوال عقل (دمانس)، آسیبدیدگی سر، بازیابی از کما و افسردگی شدید. برخی داروهایی که بر سیستم عصبی مرکزی اثر میگذارند هم ممکن است الگوی خواب را تحت تأثیر قرار دهند.
عوارض مصرف مواد مخدر و الکل: برخی مواد مخدر باعث مشکلات خواب میشوند. کسانی که پیش از خواب الکل مصرف میکنند هم ممکن است بیدار شدن از خواب در شب را تجربه کنند و نتوانند بخوابند.
سایر مشکلات خواب مربوط به ساعت بیولوژیک بدن عبارتاند از:
مطالب مرتبط : سیستم زمانسنج شبانه روزی چیست؟
سخت بهخوابرفتن در شبها، بیدارماندن تا دیروقت یا حتی ساعات اولیهی بامداد و بعد هم احساس خستگی و نیاز به خوابیدن طی روز؛ کسانی را که چنین مشکلی دارند، معمولا «شبزندهدار» مینامند. این مشکل رایجی است و معمولا در اوایل دورهی نوجوانی آغاز میشود. کسانی که یکی از والدینشان چنین مشکلی دارند، احتمال بیشتری دارد که خودشان هم به آن دچار شوند.
خوابیدن ساعت ۸ شب یا زودتر و بیدارشدن زودهنگام، بین ساعت ۳ تا ۵ صبح. اگر زود بیدار میشوید، میتوان شما را «سحرخیز» نامید. این مشکل برخلاف بیدارماندن تا دیرهنگام و دیر بیدارشدن، چندان رایج نیست. کارشناسان مطمئن نیستند که چه چیزی باعث این سحرخیزی میشود.