این دریا که گاهی بزرگترین دریاچه جهان و گاهی کوچکترین دریای خودکفای کره زمین طبقه‌بندی میشود، بزرگترین پهنه آبی محصور در خشکی است. طول آن حدود ۱۰۳۰ تا ۱۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۱۹۶ تا ۴۳۵ کیلومتر است.
الف)آیا اجرا طرح انتقال آب دریای خزر امکان پذیر است ؟
ب)در صورت اجرا هزینه آن چقدر خواهد بود ؟ آیا این هزینه کرد از بیت المال اقتصادی است؟
ج)هزینه انتقال آب طی سال چقدر خواهد بود؟
د)تبعات زیست محیطی دریای خزر با توجه به سدها و آب بندانهایی که بر روی رودخانه کوچک و بزرگ، که به این دریا وارد میشوند ،چگونه خواهد بود؟
ه)درصورت اجرای طرح آیا خلیج گرگان بطور کامل خشک خواهد شد ؟
و) این دریا به دریاهای آزاد متصل نیست و پایین تر از سطح همه دریاها و اقیانوسها قرار دارد بهتر نیست از آب دریای عمان که به اقیانوس هند متصل است استفاده شود؟
سطح دریای خزر در حدود ۲۸ متر پائین‌تر از سطح دریاهای آزاد است. قسمت شمالی این دریا بسیار کم‌عمق است. به‌طوری‌که تنها نیم درصد آب دریا در یک‌چهارم شمالی دریا قرار دارد و عمق آن به‌طور میانگین کمتر از ۵ متر است. حدود ۱۳۰ رودخانه به این دریا می‌ریزند که اکثر آن‌ها از شمال غربی به دریا می‌پیوندند. بزرگترین آن‌ها رود ولگا است که هر سال به‌طور میانگین ۲۴۱ کیلومتر مکعب آب را وارد دریای خزر می‌کند. رودهای کورا ۱۳، اترک ۸٫۵، اورال ۸٫۱ و سولاک ۴ کیلومتر مکعب آب را سالانه وارد دریا میکنند. طبیعت بسته خزر آن را منزلگاه جانوران و گیاهان منحصربه‌فردی کرده‌است اما در عین حال موجب شده تا در مقابل آلودگی‌های کشاورزی و صنعتی و نفتی بسیار آسیب‌پذیر باشد. از منابع مهم دریای خزر ذخایر نفت و گاز موجود در زیر بستر دریا و همچنین انواع ماهیان خاویاری را می‌توان نام برد.
پاسخ سوالات فوق:
1)با توجه به وجود رشته کوههای البرز مرکزی بصورت چند لایه و پایین بودن سطح آب دریایی خزر این امر ممکن نیست و در ثانی کویر استان سمنان همتراز با استانهای گلستان و مازندران و گیلان نیست و سطح خیلی بالاتر قرار دارد ، و از این جهت امکان انتقال وجود ندارد چون وقتی آبی بخواهد از جایی به مکان دیگر منتقل گردد باید داری شیب باشد
2)هزینه اولیه طرح با حفر تونل به طول حد اقل 100 کیلومتر با شیب به بالا نه پایین که باز طرح را دچار مشکل خواهد کرد ، در این حالت هزینه اجرای به روز آن 100هزار میلیار تومان هزینه حفر تونل خواهد شد که به هیچ وجه اقتصادی نیست
3)هزینه حفاظت و نگهداری مسیر و درصورت استفاده از پمپها برای انتقال آب و هزینه انتقال سالانه سر به میلیاردها تومان خواهد زد هزینه کردن در مورد این طرح هدر دادن بیت المال و حیف و میل کردن آن است
(در حدود صد سال پیش در یک روستایی در پای تپه ای رودخانه ای روان بود چند نفر از اهالی آن روستا تصمیم گرفتند در بالای این تپه آسیاب آبی بسازند اهالی جمع شدند و با بیل و کلنگ شروع به کندن کردن ظهر که خسته شدند ، جهت صرف نهار دست از کار کشیدند در همین زمان عروس خانواده نهار برای جمع کارگران آورد، در روستاها مرسوم هست کسانی که کار میکنند خدا قوت میگویند عروس خانواده نهار را زمین گذاشت و نشست بزرگ خانواده گفت عروس صدای خدا قوت شما را نشنیدیم عروس گفت : خدا قوت گفتم ولی شما در اثر صدای ریزش آب نشنیدید بزرگ خانواده به فکر فرو رفت و گفت عروس راست میگوید ما آب را چطور میخواهیم این بالا بیاوریم گفت این عروس خیلی دانا هست و ....)حالا حکایت انتقال آب دریای خزر هم همینه
4)در صورت اجرای طرح : از یکطرف خروج آب از دریاخزر و از طرف دیگر ورودی آب هم به دلیل سدها و آب بندانهایی که در مسیر رودخانه های کوچک و بزرگ که به دریای خزر وارد میشوند، احداث شده اند ورودی آب دریا بشدت کاهش یافته است ، هم اکنون خلیج گرگان درحال خشک شدن هست درصورتی که خروجی هم نداشته باشیم دریای خزر دارد میمیرد و خشک میشود.و باید به حالش فکری بکنیم
5) در صورت لایروبی کانال خوزین خلیج گرگان از خطر نابودی نجات می یابد و اگر آب دریای خزر برداشت گردد این خلیج کاملا نابود خواهد شد و سواحل بندر ترکمن و بندر گز کاملا خشک و کویر میگردد و شبه جزیره میانکاله دیگه شبه جزیره(زیستگاه خیلی از پرندگان نادر سیبری و حیوانات وحشی و اهلی می باشد) نخواهد بود طبیعت بسته خزر آن را منزلگاه جانوران و گیاهان منحصربه‌فردی کرده‌است اما در عین حال موجب شده تا در مقابل آلودگی‌های کشاورزی و صنعتی و نفتی بسیار آسیب‌پذیر باشد .
6)در صورتی که بخواهیم از آب دریاها برای آباد کردن و کشاورزی در کویر های مرکزی ایران استفاده کنیم بهترین راه استفاده از آب دریای عمان هست که به اقیانوس هند متصل است که هیچ وقت تمام شدنی هم نیست .
7). از منابع مهم دریای خزر ذخایر نفت و گاز موجود در زیر بستر دریا و همچنین انواع ماهیان خاویاری را می‌توان نام برد،خط ساحلی دریا خزر حدود ۷ هزار کیلومتر، مساحت آن ۳۷۱ تا ۳۸۶ هزار کیلومترمربع (یک و نیم برابر خلیج فارس) و حجم آب آن نیز ۷۸۷۰۰ کیلومتر مکعب است.
.۸۱٪ آب ورودی این دریا را رود بزرگ ولگا تأمین می‌کند. عمق آن از شمال به جنوب افزایش می‌یابد. میانگین ژرفای این دریاچه در ناحیه شمالی کمتر از ۱۰ متر، در بخش میانی بین ۱۸۰ تا ۷۸۸ متر و در بخش جنوبی که آب‌های کناره ایران را تشکیل می‌دهد به ۹۶۰ تا ژرفای ۱۰۲۵ متری نیز در ناحیه جنوبی این دریاچه گزارش شده‌است. جهت جریان آب این دریاچه از سمت شمال غربی به جنوب شرقی است. دریای خزر از ۵۷۵ نوع گیاه، ۱۳۳۲ گونه جانور و ۸۵۰ نمونه ماهی برخوردار است؛ و ۹۰ درصد خاویار جهان از این دریای صید میشود. مهم‌ترین ویژگی اقتصادی خزر، نفت و گاز است نفت در خزر سال ۱۳۰۲ / ۱۹۲۳ در باکو کشف شد. ذخایر اثبات شده نفت در این دریای ۳۲ میلیارد بشکه می‌باشد و این یعنی حدود ۴ درصد از کل ذخایر نفت خاورمیانه. ذخایر احتمالی نفت این حوزه نیز در حدود ۱۶۳ میلیارد بشکه دیگر برآورد شده‌است.
به گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA)، در سال ۲۰۱۱، آذربایجان ۵۶۲ میلیارد، روسیه ۱۷ میلیارد و ترکمنستان ۱ میلیارد فوت مکعب گاز از دریای خزر استخراج کردند در حالی که ایران در دریای خزر گاز استخراج نکرد. در سال ۲۰۱۲، آذربایجان روزانه ۸۹۰ هزار بشکه، ترکمنستان ۴۶ هزار بشکه، روسیه ۶ هزار بشکه و قزاقستان ۳ هزار بشکه نفت در دریای خزر استخراج کردند در حالی که سهم جمهوری اسلامی در استخراج نفت صفر بوده‌است.بجای انتقال آب دریای خزر و نابود کردن این دریا ، با سرمایه گزاری برای استخراج نفت و گاز از منابع مشترک فکری بکنیم.
حمزه جلالی : تحلیل گر اقتصادی و مدرس دانشگاه