سه اقتصاددان که در سال 2019 برنده جایزه یادبود نوبل در علوم اقتصادی شدند، در واقع توانسته‌اند نتایجی معنادار و قابل‌پیگیری را از تحقیقات میدانی استخراج کرده و رویکردی جدید را در حوزه اقتصاد توسعه تعریف کنند.
آکادمی سلطنتی علوم سوئد روز دوشنبه نام سه اقتصاددان از دانشگاه‌های هاروارد و انستیتو فناوری ماساچوست (MIT) را به‌عنوان برندگان مشترک جایزه یادبود نوبل در علوم اقتصادی اعلام کرد.
برندگان نوبل اقتصادی در چه زمینه ای فعالیت دارند؟
پروفسور «ابهیجیت بانرجی» استاد هندی-آمریکایی دانشگاه MIT و همسرش پروفسور «استر دوفلو» که تابعیت فرانسوی-آمریکایی دارد و او نیز در دانشگاه مشغول فعالیت است، به همراه پروفسور «مایکل کرِمر» از دانشگاه هاروارد، به پاس تحقیقات ارزشمندشان در زمینه مبارزه با فقر، برنده جایزه یادبود نوبل در علوم اقتصادی در سال 2019 شده‌اند.
بر اساس اعلام آکادمی سلطنتی علوم سوئد، این سه اقتصاددان در طول سال‌های فعالیت علمی خود کمک شایانی به پیشرفت حوزه «اقتصاد توسعه» کرده‌اند و در مطالعات میدانی در حوزه ریشه‌کن‌سازی فقر، پیشرو بوده‌اند. آنها به جای اینکه تنها با نگاهی کلی و با یک رویکرد نظری به مسئله فقر بپردازند، مسائل خُرد مرتبط با این معضل پیچیده و فراگیر را در کانون توجه خود قرار دادند. پس از تفکیک حوزه‌های مطالعاتی، آنها به پرچم‌داران طراحی آزمایش‌های میدانی برای مشاهده معضلاتی مانند ضعف آموزش بدل شده‌اند؛ آزمایش‌هایی که به تشخیص عوامل پرشمار منجر به فقر کمک می‌کنند.
بیشتر بخوانید: فقیرترین کشور‌ها در سال ۲۰۱۹
در بیانیه‌ای که آکادمی سلطنتی علوم سوئد برای معرفی تحقیقات برجسته برندگان امسال جایزه یادبود نوبل در علوم اقتصاد منتشر کره، آمده است: «این پژوهش جدید نتایجی ملموس، مستمر و جاری را به ارمغان آورده و به کاهش شدت معضل جهانی فقر کمک می‌کند. نقش آنها [برندگان جایزه نوبل اقتصاد 2019] در این حوزه بسیار مهم بوده است زیرا آزمایش‌های میدانی اینک به یک روش استاندارد در حوزه اقتصاد توسعه برای مطالعه در زمینه تأثیرات اقدامات مبارزه با فقر تبدیل شده است.»
اقتصادانان به دلایل ضعف دانش‌آموزان در مناطق فقیر پی‌بردند
تحقیقات این سه اقتصاددان بیشتر بر حوزه آموزش و بهداشت متمرکز بوده است؛ هرچند آنها در حوزه‌های دیگری نیز تحقیقاتی را انجام داده‌اند. آنها در یکی از مهم‌ترین تحقیقات خود که به سرپرستی پروفسور کرِمر انجام شده، به بررسی کارآمدترین راهکارها برای بهبود عملکرد دانش‌آموزان در جوامع بسیار فقیر پرداخته‌اند. این محققان اقتصادی با انجام چندین آزمایش میدانی در مناطق غربی کشور آفریقایی کنیا، متوجه شدند که کمبود منابع و امکانات دلیل اصلی عملکرد ضعیف مدارس و دانش‌آموزان نیست، بلکه فقدان حمایت آموزشی و پاسخگو نبودن معلمان به‌طور کلی تأثیر بیشتری بر ضعف دانش‌آموزان و مدارس دارد.
آنها تحقیقات مهم دیگری نیز در مورد فقر انجام داده‌اند که از جمله آنها می‌تواند به تحقیق در مورد تأثیر قیمت قرص‌های انگل‌کش بر تصمیمات والدین برای درمان کودکانشان با این قرص‌ها اشاره کرد. آنها در زمینه بهبود واکسیناسیون از طریق کلینیک‌های سیار و تأثیر برنامه‌های اعتباردهی خُرد (میکرو کردیت) نیز تحقیقات قابل‌توجهی داشته‌اند.
به زبان ساده باید گفت که این سه اقتصاددان توانسته‌اند نتایجی معنادار و قابل‌پیگیری را از تحقیقات میدانی استخراج کنند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) وابسته به سازمان ملل متحد یکی سازمان‌های بین‌المللی محسوب می‌شود که در توصیه‌های سیاستی خود از نتایج تحقیقات بانرجی، دوفلو و کرِمر استفاده کرده است.
بهترین راهکارها برای مبارزه با فقر در جهان
آکادمی ملی علوم سوئد نیز در بیانیه خود به این نکته اشاره کرده است: «برندگان امسال یک رویکرد جدید را به‌منظور دستیابی به پاسخ‌های قابل‌اتکا درباره بهترین راهکارها برای مبارزه با فقر در جهان ابداع کرده‌اند. آنها نشان داده‌اند که این سؤالات تحقیقی کوچکتر و دقیق‌تر اغلب در قالب آزمایش‌هایی که به‌دقت طراحی شده‌اند، پاسخ بهتری در بین افرادی که آسیب‌پذیرتر هستند،دریافت می‌کنند. رویکرد آزمایش‌محور آنها تنها ظرف دو دهه حوزه اقتصاد توسعه را که خود یک حوزه در حال پیشرفت است را دگرگون کرده است.»
بیشتر بخوانید: فرسایش کودکان کار زیر شلاق آفتاب تیز تابستان
نکته جالب در مورد برندگان امسال جایزه یادبود نوبل در علوم اقتصادی این است که یکی از آنها یک رکورد را در بین برندگان نوبل اقتصاد به ثبت رسانده است. در بیش از 50 سالی که از زمان معرفی جایزه یادبود نوبل در علوم اقتصادی می‌گذرد، پروفسور «استر دوفلو» که تنها 10 روز دیگر 47 ساله می‌شود، جوان‌ترین اقتصاددانی است که موفق به دریافت این جایزه شده است. وی همچنین پس از پروفسور «الینور اوستروم» دومین اقتصاددان زنی است که این جایزه ارزشمند را به خود اختصاص می‌دهد.
پس از اعلام نام این اقتصاددان فرانسوی-آمریکایی به‌عنوان یکی از برندگان نوبل اقتصاد 2019، امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه در پیامی توئیتری از وی تمجید کرد و از تأثیر تحقیقات وی بر بهبود زندگی بشر را «ملموس» خواند.
محمد العریان، اقتصاددان سرشناس مصری-آمریکایی که در حال حاضر به‌عنوان مشاور ارشد اقتصادی هلدینگ خدمات مالی و بیمه‌ای آلیانتس (بزرگترین شرکت بیمه جهان) فعالیت می‌کند، طی یادداشتی در تمجید از برندگان نوبل اقتصاد در سال 2019 نوشته است: «برندگان امسال جایزه نوبل اقتصاد، حوزه اقتصاد توسعه را به‌کلی بازتعریف کرده و آن را به‌نحوی مستحکم به رویکردی مبتنی بر شواهد و آزمایش‌ها گره زده‌اند. آنها مستقیماً بر زندگی بسیاری از افراد تأثیر مثبت گذاشتند و همچنین کارهای اقتصاددانان در بسیاری از حوزه‌های دیگر علم اقتصاد را تحت تأثیر قرار دادند.»
چرا این سه اقتصاددان جایزه نوبل اقتصاد ۲۰۱۹ گرفتند؟
اگر می‌پرسید بنرجی و دوفلو و کرمر به خاطر چه کاری نوبل اقتصاد امسال را گرفتند، پاسخ این است که «برای وارد کردن آزمایش‌های میدانی در بحث اقتصاد توسعه».
آزمایش میدانی یعنی چه؟
یعنی روشی که زیست‌شناس‌ها و پزشکان از طریق «گروه مداخله و گروه شاهد (پلاسیبو)» برای سنجش نتایج مداخله‌های پزشکی استفاده می‌کنند را در اقتصاد هم پیاده کنیم: مداخله‌های سیاستی را به صورت تصادفی بین گروه‌های مختلف تغییر بدهیم و پاسخ افراد را در محیط واقعی عمل بسنجیم.
مثلا به جای اینکه به مدل‌های تئوریک برای فهم رفتار کشاورزان در بیمه کشاورزی تکیه کنیم، به یک تعداد روستا برویم و چند مدل مختلف بیمه کشاورزی را به صورت تصادفی بین کشاورزان مختلف توزیع کنیم و سال بعد ببینیم که آیا شیوه کشت آنها در اثر دریافت بیمه‌های مختلف تغییر کرده است یا نه؟ یا مثلا برای اینکه بفهمیم که آیا مشکل پایین بودن کارآفرینی در مناطق فقیر کمبود سرمایه یا کمبود آزمایش یا کمبود شبکه اجتماعی و الخ است، به مناطق مختلفی برویم و به صورت تصادفی به یک عده مربی کارآفرینی و به عده دیگری وام اشتغال و به عده دیگری هر دو و به عده نهایی کلاس آموزش ادبیات بدهیم و ببینیم آیا بعد از ۵ سال زندگی این افراد با هم و با بقیه جامعه محلی تفاوت دارد یا نه.
خب البته این کارها چه چیزی لازم دارد؟ اول از همه همت و ارادت رفتن و برقراری این روابط در این مناطق، ثانیا پول و امکانات نسبتا زیاد، ثالثا ارتباطات و اعتباری که امکان اجرای چنین آزمایش‌هایی را فراهم کند و رابعا شناسایی موضوعات مهم و کلیدی.
البته کارهای این سه نفر در این نوع خاص از اقتصاد خلاصه نمی‌شود. بنرجی در جوانی‌اش چند مقاله خیلی مهم نظری (مثلا تاثیر ساختار اجتماعی در انتخاب شغل) دارد. دوفلو هم در ابتدا برای کارهای مهمی که در «شناسایی علی» (Causal Identification) با داده‌های خرد ولی غیرآزمایش‌گاهی داشت معروف شد.
بازیگر آینده علم اقتصاد چه موضوعی است
جوایز نوبل اقتصاد در این سال‌های اخیر نشان می‌دهد که آینده از آن نسلی از علم اقتصاد است که متفاوت از نسل اول است.
در نسل اول، اقتصاددان از پشت میز دفترش اقدام به تحلیل اقتصادی کرده و بر اساس آن تجویز سیاستی می‌کرد.
نمونه بارز و حالت افراطی این نوع سیاستگذاری از پشت میز را می‌توان در رهیافت مکتب اتریشی اقتصاد مشاهده کرد.(البته آموزه‌های این مکتب بسیار ارزشمندند و نباید از کنار آنها سهل‌انگارانه عبور کرد)
اما در نسل آتی علم اقتصاد «تجربه» و «آزمایش»(میدانی و آزمایشگاهی) نقش اصلی را بازی می‌کنند.
در نسل آتی علم اقتصاد هوش مصنوعی و کامپیوتر جایگزین هوش بشری و محاسبات ریاضیاتی(Calculus) خواهد شد.
در نسل آتی دانش اقتصاد بحث‌های بی‌سروته و پایان‌ناپذیری مثل «دولت مفید است یا مضر؟» وجود نخواهد داشت که مارکسیست‌ها و لیبرال‌ها بخواهند برای ترویج مواضعشان یقه پاره کنند و از انواع روش‌های «اقناع روانی» (بجای استدلال و مشاهده) برای به زانو درآوردن منتقدانشان استفاده کنند!