حتی در اوج تحریم خارجی و رکود اقتصاد داخلی، میتوان قاطعانه گفت که پاسخ این سوال مثبت است. چگونه؟
یارانه چیست؟
یارانه یا سوبسید (به فرانسوی: subvention) شکلی از کمک مالی است که به یک تجارت یا بخش اقتصادی پرداخت میشود؛ یا به عبارت دیگر اعطاء کمک مالی به روی یک کالا یا خدمتی که به مردم داده میشود جهت افزایش رفاه عمومی جامعه.
کافیست با درایت و قاطعیت کافی، حجم عظیم از یارانه سیاه را به یارانه سپید تبدیل کنیم.
دولت با توجه به چالشهای اقتصادی در پیش روی کشور، برای کمک به اقشار نیازمند و دهک های پایین درآمدی، برنامههایی مانند توزیع سبد غذایی و نیز حذف یارانه نقدی ثروتمندان و در مقابل افزایش یارانه نقدی خانوارهای آسیبپذیر، در دستور کارش قرار داده است.
اما ارایه چنین کمک هایی با واکنش های متفاوتی از سوی تحلیل گران اقتصادی مواجه شده است
مطالب مرتبط : خبر خوشحالی برای دارندگان سهام عدالت
یارانه سیاه شامل چیست؟
مواردی که آنها را «یارانه سیاه» مینامم، طیف وسیعی از یارانههای تخریبگر «عدالت»، تخریبگر «شفافیت» و تخریبگر «رقابت سالم اقتصادی» را شامل میشوند: از توزیع هنگفت دلار دولتی بین واردکنندگان نورچشمی و مسافران خارجی گرفته تا ارائه حجم عظیمی از یارانه به سوخت هواپیما؛ از توزیع بیتالمال برای پوشش زیان بانکها و خودروسازان گرفته تا ارائه سوخت و مواد اولیه بسیار ارزان به پتروشیمیها و فولادسازها؛ و از بذل و بخشش بیتالمال در قالب وامهای بدون بهره در میان نورچشمیها گرفته تا توزیع سکه طلا با نرخ دولتی فسادساز و ارائه یارانه عظیم به بنزین و گازوییل.
مطالب مرتبط : حذف چنـد صدک به جای چنـد دهک
ویژگی های یارانه سیاه چیست؟
اول، معمولا از طرف گروههای فشار مختلف به بهانههایی مانند فقرزُدایی یا کنترل تورم یا حمایت از تولید ملی بر دولت تحمیل میشوند.
دوم، سهم محرومترین اقشار از ثروتهای خدادادی کشور را شدیدا کاهش میدهند (تخریب عدالت اقتصادی)
سوم، رقابت بین تولیدکنندگان بر سر دلربایی از مشتریان به وسیله بهبود قیمت و کیفیت کالاها را، به رقابت بر سر دلربایی از مقامات حاکمیتی برای دریافت انواع رانت دولتی منحرف میکنند (تخریب رقابت اقتصادی سالم)
چهارم، پتانسیل انواع فساد را با حجیم کردن «امضاهای طلایی»، بالا میبرند (تخریب شفافیت اقتصادی)
برنامه های یارانه سیاه برای فقر زدایی
بنابراین برنامههای فقرزُدایی با محوریت ریشهکنی یارانههای سیاه و تبدیل آنها به یارانههای سپید، شامل مواردی از این دست خواهد بود:
برنامه «دلار همگانی»
بجای اینکه هر سال حجم عظیمی از یارانه سیاه را در قالب «دلار دولتی» بین واردکنندگان نورچشمی توزیع کنیم و تهمانده دلار دولتی را هم بین مسافران خارجی (سیاحتی یا زیارتی) بذل و بخشش کنیم، سهمیه مساوی از دلار دولتی را در اختیار همه ایرانیان قرار دهیم تا افرادی که میخواهند مستقیما آن را مصرف کنند و افرادی هم که نمیخواهند (عمدتا فقیرترین شهروندان)، سهمیهشان را با قیمت توافقی به دیگران بفروشند.
برنامه «بنزین همگانی»
بجای اینکه هر سال حجم عظیمی از یارانه سیاه را در قالب بنزین و گازوییل ارزان (حدودا یکپنجم قیمت افغانستان و پاکستان) توزیع کنیم که سهم عمده آن به خانوارهای ثروتمند مالک چندین خودرو و نیز قاچاقچیان بنزین میرسد، سهمیه مساوی از بنزین و گازوییل ارزان را در اختیار همه ایرانیان قرار دهیم تا افرادی که مایلند آن را مستقیما مصرف کنند و افرادی هم که مایل نیستند (خانوارهای فاقد اتومبیل که عمدتا فقرا هستند)، سهیمهشان را با نرخی توافقی به دیگران بفروشند.
برنامه «وام همگانی»
بجای اینکه هر سال بودجه هنگفتی را برای ارائه یارانه سیاه در قالب توزیع وامهای بدون بهرهای اختصاص دهیم که بخش قابل توجهی از آنها نصیب رانتخوارانی میشود که با برچسب تولیدکننده به دستبرد زدن به بیتالمال مشغولند، سهمیه مساوی از وام کمبهره را در اختیار همه ایرانیان قرار دهیم. هر یک از شهروندان که وثیقه قابل قبول بانکی ارائه کردند، بتوانند مستقیما از این وام استفاده کنند و هر فردی هم که وثیقه بانکی نداشت (غالبا خانوارهای فقیرترین دهکهای درآمدی)، بتواند سهمیه وام کمبهره خود را بفروشد یا حتی آن سهمیه را به کارآفرینی ببخشد که تضمین میکند شغل یکساله در اختیار او قرار دهد.
تبدیل یارانه سیاه به یارانه سپید
هر کدام از این برنامهها (دلار همگانی، بنزین همگانی و وام همگانی) میتوانند اسکلت برنامهای ملی برای ریشهکنی «فقر مطلق» بوده و این هدف ارزشمند را از مسیر ریشهکنی «یارانههای سیاه» (تخریبگر عدالت و تخریبگر شفافیت) و تبدیل آنها به «یارانههای سپید» (عدالتگرا و کاملا شفاف) محقق کند. ضمنا به سادگی میتوان نگرانی از آثار تورمی هر طرح را به حدود صفر رساند؛ زیرا تکنولوژی جهانی کنترل تورم در ۲ دهه اخیر آنقدر پیشرفت کرده که هماکنون ۹۰ کشور جهان توانستهاند تورم خود را به زیر سالی ۳ % برسانند (منبع: گزارش WEO، صندوق بینالمللی پول).
صد البته برای موفقیت هر یک از این برنامهها، باید دقت فراوانی در طراحی جزئیات اجرایی لحاظ شود؛ از ملاحظات فنی گرفته تا ملاحظات اقتصادی و نیز ملاحظات اقتصاد سیاسی در زمینه سنگاندازیهای گروههای فشار حامی یارانههای سیاه.
مطالب مرتبط : زمان حذف یارانه نقدی پردرآمدها مشخص شد
تعریف بانک جهانی از یارانه
بانک جهانی: یارانه سود اقتصادی است که معمولاً دولتها به تولیدکنندگان کالا برای تقویت بازار رقابتی کشورها پرداخت میکنند و این یارانهها ممکن است مستقیم یا غیرمستقیم باشد. همچنین یارانهها به دو نوع یارانههای صادراتی و یارانههای داخلی کشورها تقسیم میشوند. یارانههای صادراتی مساعدههای قابل تفویض در نزد شرکتهایی است که دولت به شرط صادرات محصولاتشان این یارانهها را در اختیار این شرکتها قرار میدهد. یارانههای داخلی کشورها نیز کمکی است که به صورت غیر مستقیم به مردم پرداخت میشود.
تاریخ یارانه در جهان
تا قبل از جنگها ی جهانی چیزی به نام یارانه در مفهوم کنونی ان وجود نداشت، در واقع آدام اسمیت بنیانگذار مکتب کلاسیکها که از مخالفان جدی دخالت دولت در فعالیتهای اقتصادی بود. تا پیش از جنگهای جهانی دیدگاه او بر اقتصاد غرب حاکم بود تا اینکه بعد ازجنگ جهانی دوم و ایجاد تورم و رکود شدید اقتصادی در کشورهای غربی مکتبهای جدیدی نیز در عرصهٔ اقتصاد ظهور پیدا کردند که از جمله اندیشههای اقتصادی کینز بود، به اعتقاد این مکتب دخالت دولت در تنظیم و تعادل بخشیدن به اقتصاد یکی از وظایف مهم دولت در رشد اقتصادی است.
در حقیقت سر آغاز یارانه به مفهوم کنونی آن شروع جنگ جهانی دوم میباشد که در آن محدودیت شدید منابع، با توجه دولت به بخشهای خاص موجب شد تا دولت به صورت عملی وارد بازار شود، و کالاهایی را به قیمت بالاتر از قیمت بازار از تولیدکننده خریداری کند.
در دوران پس از جنگ نیز کشورها به دنبال رشد و توسعهٔ اقتصادی بودند از این رو ناگزیر به حمایت گسترده از تولیدها و تجارت محصولات خود دست زدند. در اغلب کشورهای صنعتی در مورد محصولات کشاورزی، یارانه فقط به تولیدکنندگان تخصیص مییابد و نحوه پرداخت سوبسید به این شکل است که دولت با اعلام نرخ تضمینی برای محصولات کشاورزی که غالباً بالاتر از قیمت بازار است این محصولات را خریداری میکند. با بهکارگیری این سیاست، رفتهرفته کنترل بخش سیاستگذاری مالی و پولی و ادارهٔ بخش عمومی اقتصاد به دولت واگذار شد و از همان دوران که همزمان با جنگ جهانی دوم بود، پرداخت یارانه به شکل امروزی شکل گرفت. حتی در دوران پس از جنگ هم که کشورها به اقتصاد روی آورده بودند و جنگ در قالب جنگ سرد ادامه داشت، با رشد و توسعهٔ اقتصادی، ناچار به پشتیبانی گسترده از تولید و تجارت محصولاتشان بودند که تا امروز نیز ادامه داشتهاست.
تاریخ یارانه در ایران
یارانه به مفهوم کنونی آن از دههٔ چهل وارد اقتصاد ایران شد. اما تا پیش از ان نیز برخی قوانین و دستور العملها، مصداقهایی جزئی از یارانه بودند هرچند که ماهیتاً تفاوتهای آشکاری با یارانه کنونی داشتهاست. در زیر اشاره مختصر به این فعالیتها میشود: دوران صفویان:نوعی تخفیف مالیاتی وجود داشتهاست. دوران قاجار :سیاستهایی در جهت توسعه زراعت، که در آن دادن بذر و مساعده به مستأجر پیشبینی شده بود. سال ۱۳۱۱:دخالت مستقیم دولت در عرضه و تقاضا (تولید): تصویب قانون جهت تأسیس سیلو در تهران به منظور خرید و ذخیرهٔ گندم توسط سازمان غله، برای مقابله با کمبود احتمالی. سال ۱۳۱۵: بارندگی خوب باعث افزایش عرضه و در نتیجه باعث کاهش قیمت گندم شد. سازمان غله نیز خرید گندم با قیمتی بالاتر از قیمت بازار برای حمایت از کشاورزان را در دستور کار خود قرار داد و تا سال ۱۳۲۱ نیز دولت دو هدف حمایت از کشاورزان، تهیه و ذخیره گندم و تهیهٔ نان ارزان برای مصرفکنندگان کم درآمد را در دستور کار قرار داد که این امر موجب شد تا مالکین بدترین نوع گندم را به دولت بفروشند و نوع خوب ان را در بازار آزاد عرضه کنند.
هدف یارانه چیست؟
سوبسید از نظر دولتها نوعی مالیات منفی محسوب شده، در رده مالیاتها در بودجه دولتی لحاظ میگردد. به این دلیل یارانه را مالیات منفی به حساب میآورند که این مالیات از طرف دولتها، پرداخت میشود، نه دریافت.
پرداخت یارانه از دیدگاه دولتها به علت اهداف: اقتصادی، توسعهای، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی پرداخت میگردند. این اهداف میتواند در پرداخت یارانه به مصرفکننده، تولیدکننده، ادارات خدماتی، صادرکننده یا واردکننده تحقق یابد. وبهطور کلی اهداف یارانه را میتوان در سه مورد زیر خلاصه کرد:
هدف مند نمودن بکارگیری منابع کمیاب
تثبیت قیمتها
توزیع درآمد