بناهای تاریخی ایران را در این مقاله به اختصار به نمایش گذاشته ایم.

تعریف آثار تاریخی

به کلیه آثار باقی‌مانده از گذشتگان گفته می‌شود که دارای ارزش فرهنگی باشد. این آثار می‌تواند دربرگیرنده آثار ملموس (مانند بناهای باستانی) یا آثار ناملموس (مانند آداب و رسوم یک منطقه) باشد که امروزه در حفظ آن برای آیندگان می‌کوشند.

معرفی آثار تاریخ

آشنایی با کتابخانه و موزه ملی ملک

کتابخانه و موزه ملی ملک نام یک مرکز فرهنگی است که در سال 1316 توسط فردی به نام حسین آقا ملک تاسیس و وقف آستان قدس رضوی شد. این مرکز فرهنگی، نخستین موزه وقفی- خصوصی ایران به شمار می رود و به عنوان یکی از شش کتابخانه بزرگ کشور با موضوعیت نسخ خطی شناخته می شود. در موزه این مرکز می توان سه هزار سال تاریخ و فرهنگ اسلام و ایران را به تماشا نشست و سفری بی نظیر در تاریخ داشت. 

مطالب مرتبط: دریاچه‌ای با چشم‌انداز زیبا در غرب ایران

این مرکز در ابتدا در خانه ملک در بافت بازار تهران برپا بود اما حاج حسین تصمیم گرفت آن را گسترش دهد و بنابراین قطعه زمینی به مساحت 6000 مترمربع را در سال 1364 وقف مرکز کرد. پس از فوت حاج حسین ملک، با تلاش های آستان قدس رضوی، ساختمان کتابخانه و موزه با مساحت 10000 مترمربع در سال 1375 آماده شد و همه چیز به محل کنونی مجموعه در باغ ملی تهران انتقال یافت. امروزه این موسسه به عنوان یک موسسه غیر دولتی و غیرانتفاعی زیر نظر تولیت آستان قدس رضوی اداره می شود. 

کاروانسرای شاه عباسی

کاروانسرای شاه عباسی در جنوب غربی شهرستان کرج واقع شده و یادگاری از دوره صفوی در این شهر است. جالب آن که که از این بنا با عنوان تنها کاروانسرای درون شهری کشور یاد می کنند.

این کاروانسرای سنگی - آجری بین سال های ۱۰۷۸ تا ۱۱۰۹، در زمان حکومت شاه سلیمان صفوی ساخته شد. در 3 دوره صفویه، افشاریه و زندیه این بنا اقامتگاهی برای مسافران و کاروان هایی به حساب می آمد که از جاده ابریشم گذر می کردند. در زمان قاجار، کاربری این بنا تغییر کرد و به یک مقر یا پادگان نظامی تبدیل شد، در اوخر قاجار هم به عنوان مدرسه مورد استفاده قرار می گرفت. در سال 1385 هم به بخش خصوصی واگذار شد و مورد مرمت قرار گرفت.

این بنای تاریخی ارزشمند از تاریخ ۲۲ فروردین ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در حال حاضر بازدید از آن برای عموم آزاد است. امروز داخل کاروانسرا، غرفه های فروش صنایع هنری، تالار، سفره خانه، رستوران و چایخانه وجود دارد که می توانید سری به آن ها بزنید و یک گردش متفاوت در کرج داشته باشید. همچنین گاهی اوقات در این کاروانسرا نمایشگاه های سوغات و صنایع دستی برپا می شود.

آشنایی با کلیسای سن استپانوس

کلیسای سن استپانوس مقدس (Saint Stepanos Monastery) کلیسایی تاریخی در دل کوه هاست که بین منطقه مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان و در جنوب رودخانه ارس قرار دارد. 

این مکان بعد از قره کلیسا به عنوان دومین کلیسای مهم ارامنه ایران شناخته می شود. نام این کلیسا برگرفته از یکی از حواریون حضرت مسیح است و اهمیت زیادی نزد مسیحیان و به ویژه مسیحیان گریگوری (پیروان گریگور روشنگر) دارد. ارمنیان در یک روز از سال برای زیارت و به جای آوردن مراسم و مناسک خاص خود به این کلیسا می آیند. آنها اول تا چهاردهم مرداد را که مصادف با مرگ یکی از حوارین مسیحی به نام تاتائوس است، در محل دفن وی یعنی قره کلیسا می گذرانند و سپس راهی سن استپانوس می شوند. این گردهمایی ارامنه صرفا یک مراسم مذهبی نیست و اجتماعی است از ارامنه ارتودوکس ایران و جهان که بعضا پیروان سایر مذاهب مسحیت مانند آشوری ها نیز در آن شرکت می کنند. مردم در این مراسم با برپا کردن جشن و سرور، کودکان خود را غسل تعمید می دهند. 

این کلیسا در میان دژی استوار ساخته شده و ارمنیان مجموعه بناهایی که در این گونه دژها بنا شده است را با عنوان وانک یا دیر می شناسند و محل قرارگیری کلیسا هم به «قزل وانک» (صومعه سرخ) شهرت دارد. به دلیل قرارگیری کلیسا در دامنه بلندی هایی به نام ماغارد، در منابع کتب ارمنی به آن، دِیر ماغارد نیز گفته شده است. به دلیل متروکه بودن محل نیز نام خارابا کلیسا را نیز بر این مکان گذاشته اند. 

سن استپانوس که بود؟

سنت استفان (سن استپانوس) یا استفان قدیس از حواریون حضرت مسیح و اولین مبلغان مسحیت بود. او در 26 دسامبر سال 36 میلادی در اورشلیم به جرم کفر در دادگاه شرعی یهود، مورد محاکمه قرار گرفت. پس از سخنرانی استفان در مورد مذمت سردمداران دین یهود، حکم سنگسار را برایش در نظر گرفتند. صحنه سنگسار او را بر دیوار جنوبی کلیسای سن استپانوس حکاکی کرده اند. از وی به عنوان یکی از اولین شهدای راه و دین مسیحیت یاد می کنند. او برای پیروان مسیحیت آن قدر مقدس و با اهمیت است که نامش را بر روی کلیساهای زیادی در سراسر دنیا گذاشته اند. 

ثبت ملی و جهانی کلیسای سن استپانوس

نام این اثر از تاریخ ۱۵ اسفند ۱۳۴۱ با شماره ۴۲۹ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد. کلیسای سن استپانوس به همراه کلیسای زور زور و قره کلیسا، مجموعه کلیساهای ارمنی ایران را تشکیل می هند و به خاطر قدمت، اهمیت مذهبی و شیوه معماری منحصر به فرد در سال ۱۳۸۶ در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند.

 گورستان خالدنبی

شهر کلاله را به سمت شمال شرقی ادامه می دهیم و به جاده ای می رسیم که ما را به بالای کوه های گوکچه داغ می رساند. جایی که طبیعت بی نظیر و تپه ماهورهای زیبا و سرسبز چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند. اینجا خالدنبی ست؛ گورستانی بزرگ که 12 هکتار مساحت دارد. از تاریخ دقیق ساخت گورستان اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ اما آن چه این مکان را متمایز می کند وجود سنگ قبرهایی با اشکال منحصر به فرد است. این سنگ قبرها به شکل اندام های جنسی زنانه و مردانه هستند که در قسمت های مختلف گورستان پراکنده شده اند و تعداد آن ها تا 600 عدد تخمین زده شده است. علاوه براین سنگ قبرها 3 زیارتگاه متعلق به خالدنبی، چوپان آتا و عالم بابا در گورستان وجود دارد که برای مردم منطقه بسیار مقدس هستند. در مورد این 3 شخصیت در ادامه بیشتر توضیح خواهیم داد.

خوب است بدانید که این مجموعه ارزشمند در سال 1395 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

خالدنبی کیست؟

خالد نبی غیث بن سنان، یکی از پیغمبران عرب بعد از حضرت عیسی بود که ترکمن ها او را حالت نبی می خوانند. خالدنبی پیامبری تبلیغی بود که در سزمین عدن (یمن امروزی) زندگی می کرد و در زمان حیاتش به کشورهای مختلف از جمله ایران سفر کرد. گفته می شود که خالدنبی در زمان حکومت خسرو انوشیروان ساسانی به ایران آمد و همین امر می تواند دلیل خوبی باشد تا احتمال بدهیم که گورستان متعلق به دورهای اسلامی و بعد از ساسانیان باشد. خالد بن سنان در دوران پیامبری خویش به تبلیغ دین مسیحیت می پرداخت و روایت ها نیز حاکی از آن است که عالم بابا پدر همسر خالدنبی بوده وچوپان آتا نیز از مریدان نزدیک ایشان بودند.

•    آرامگاه خالدنبی: آرامگاه کوچک خالدنبی (ع) بر بلندای تپه ایی قرار گرفته است. این آرامگاه بسیار ساده، دارای چند اتاق است که در هر کدام قبر فردی مقدس اما نامشخص قرار گرفته است
•    آرامگاه چوپان آتا: بقعه این مقبره نیز مثل مقبره خالدنبی ساده اما کوچک تر است و داخل آن یک قبر بدون سنگ وجود دارد. 
•    آرامگاه عالم بابا: مقبره عالم بابا نیز از نظر اندازه تقریبا مشابه مقبره خالدنبی است و داخل آن یک سنگ قبر وجود دارد.

ارگ بم

ارگ بم شهری باستانی و مجموعه ای بزرگ از ساختمان های بلند و محصور است که در نزدیکی شهر بم در استان کرمان قرار دارد. دو بخش حکومتی و رعیت نشین در این شهر وجود دارد که هر یک دارای بناها و کارکرد خاص خود هستند.

ارگ بم در واقع یک دژ یا قلعه بزرگ است که ارگ، بلندترین قسمت آن محسوب می شود و در قلب دژ قرار دارد. ظاهر با ابهت ارگ باعث شده کل بنای دژ، با نام ارگ بم خوانده شود. این ارگ در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته و تا سال ۱۸۵۰ پس از میلاد نیز پر رونق بوده است؛ اما به طور قطع مشخص نیست چرا مردم آن را ترک کرده اند.

مطالب مرتبط: شگفت‌انگیزترین باغ های ایران

تا تاریخ ۵ دی ۱۳۸۲ عنوان بزرگترین سازه خشتی جهان از آن ارگ بم بود؛ اما در این تاریخ بر اثر زلزله شدیدی که شهر بم و حومه اش را تحت تاثیر قرار داد، فرو ریخت و هنوز بازسازی آن ادامه دارد.

ثبت ملی و جهانی ارگ بم

ویژگی های منحصر به فرد ارگ بم و قدمت بالای آن باعث شد تا نام این اثر در تاریخ 1 فرورودین 1345 با شماره 519 در فهرست آثار ملی ایران قرار گیرد. تلاش برای ثبت جهانی این جاذبه هم نتیجه داد و در سال 2004 طی نشست سی و پنجم یونسکو، نام ارگ بم با شماره 1208 در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید.

منارجنبان

به غرب شهر زیبای اصفهان می رویم تا به تماشای یکی از خارق العاده ترین سازه های معماری شهر، منارجنبان اصفهان بنشینیم. منارجنبان در اصل بنایی ست که بر روی قبر عارفی به نام عمو عبدالله کارلادانی ساخته شده که در قرن هشتم هجری (دوره سلطان محمد خدابنده الجایتو) زندگی می کرده است. سقف بنا به شکل گنبد ساخته شده و قبر این عارف دقیقا زیر گنبد سقف قرار دارد.

این بنا دو مناره 17 متری دارد که ساختار و مهندسی به کار رفته در آن ها به گونه ای است که با تکان دادن یکی از مناره ها، مناره دیگر نیز تکان می خورد. جالب است بدانید که مناره های این بنا نازک و سبک هستند به همین دلیل لرزش مناره ها بسیار محسوس دیده می شود.

از تزیینات زیبای بنا می توان به کاشی های فیروزه ای طاق وروردی و مناره ها و ستاره های چهارپر اشاره کرد. در کل می توان گفت که معماری بنا به سبک معماری ایلخانان بسیار نزدیک است. منارجنبان از سال 1321 با شماره 349 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.