در گذشته درد زانو فقط در افراد میانسال و سالمند بیشتر مشهود بود اما این روزها به گروه سنی خاصی محدود نمی‌شود و حتی در میان جوانان نیز شایع است. اما معمولاً پس از ۴۵ سالگی در فرد بروز می‌کند. این درد میتواند به‌صورت سفتی و خشکی زانو بروز کند و خم‌کردن زانو را برای فرد دشوار سازد. زنان بیشتر از مردان به زانودرد دچار میشوند اما گذشته از سن و جنسیت، این درد میتواند هر فردی را زمین‌گیر کند. زانودرد ممکن است به‌طور ناگهانی یا به‌تدریج آغاز شود و اگر به آن توجهی نکنید، میتواند خیلی سریع پیشرفت کند و وخیم‌تر شود. درد زانو، علل مختلفی دارد. در ادامه به دلایل شایع زانودرد می‌پردازیم.
آرتروز زانو چیست؟
به موازات پیر شدن و با افزایش سن، غضروف‌ها هم دچار فرسودگی و پیری می شوند. غضروفهای زانو هم که بین ران و ساق پا قرار گرفته اند از این قاعده مستثنی نیستند و دچار فرسودگی می شوند که به آن آرتروز زانو گفته می شود. متأسفانه آرتروز، یک بیماری دژنراتیو مزمن است که درنهایت ممکن است به جراحی نیاز داشته باشد در این میان زانو یکی از آسیب‌پذیرترین نقاط در بروز آرتروز است.
دلایل بروز آرتروز زانو چیست؟
مهمترین علت بروز زانو درد و آرتروز زانو افزایش سن و کهولت مفصل زانو است. البته ممکن است آرتروز زانو در افراد جوان نیز به‌وجود بیاید. ابتلا به بیماری آرتروز زانو در زنان با سن کمتر از ۴۵ سال تنها ۲% و در زنان بین ۶۴-۴۵ سال میزان شیوع تا ۳۰% نیز بالا می رود. در زنان بالای سن ۶۵ سال شیوع آرتروز زانو ۶۸% می باش برخی عوامل خطر ابتلا به آرتروز زانو را افزایش می‌دهند.
این عوامل عبارت‌اند از:
سن: توانایی بهبود غضروف با افزایش سن کاهش می‌یابد.
وزن: از عوامل اصلی احتمال ابتلا به آرترو زانو ، چاقی می باشد. آمارها نشان می دهند که با هر کیلوگرم افزایش وزن فشار روی زانو حدود 4 برابر افزایش می یابد و این فشار و در روی پله ها حدود 16 برابر می شود. جالب است بدانید کاهش وزن به میزان ۵ کیلوگرم ایجاد درد زانو و خود ارتروز ازنو را ۵۰% کاهش می‌یابد.
وراثت: این عامل شامل جهش‌های ژنتیکی میشود که ممکن است فرد را بیش از دیگران در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار بدهد. همچنین برخی مشکلات وراثتی مانند شکل استخوان‌هایی که مفصل زانو را پوشانده‌اند نیز میتواند خطر بروز آرتروز زانو را افزایش بدهد.
جنسیت: زنان بالای ۴۵ سال بیش از مردان در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار دارند.
فشارهای محیطی مکرر: این امر میتواند ناشی از شغل بعضی افراد باشد. در برخی مشاغل، فعالیت‌هایی وجود دارد که موجب افزایش فشار و تنش وارد بر مفصل زانو میشود. مشاغل و کارهایی که فرد در آنها مجبور باشد زیاد زانو بزند، بر روی زانو بنشیند یا وزنه‌های سنگین (بالای ۲۵ کیلوگرم) را بلند کند، خطر بروز آرتروز زانو را افزایش می‌دهند. دلیل بروز این امر فشار مداوم بر روی مفاصل است.
مطالب مرتبط:
ورزشکاران: ورزشکاران رشته‌های فوتبال، تنیس و دوهای مسافت طولانی بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار دارند. بنابراین ورزشکاران برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی باید بیشتر احتیاط بکنند. البته انجام تمرینات منظم با شدت متوسط میتواند به تقویت مفاصل و کاهش خطر بروز آرتروز زانو کمک بکند؛ زیرا ضعف در عضلات اطراف زانو میتواند موجب بروز آرتروز زانو بشود.
سایر بیماری‌ها: روماتیسم مفصلی دومین شکل رایج التهاب مفصل است. مبتلایان به این بیماری بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار دارند. همچنین مبتلایان به برخی اختلالات سوخت‌وسازی مانند هموکروماتوز (افزایش بیشازحد آهن)، یا کسانی‌که بیشازحد هورمون رشد ترشح می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار دارند.
علائم آرتروز زانو چیست؟
علائم آرتروز زانو عبارت‌اند از:
- دردی که با افزایش فعالیت، بیشتر میشود و با استراحت کاهش می‌یابد؛
- ورم؛
- احساس گرما در مفاصل؛
- احساس سفتی زانو، مخصوصاً در اول صبح یا زمانی که برای مدتی می‌نشینید؛
- کاهش تحرک‌پذیری زانو؛ این امر موجب میشود نشستن بر روی صندلی، سوارشدن خودرو، استفاده از پله‌ها یا پیاده‌روی سخت‌تر بشود؛
- ایجاد صدا در اثر حرکت‌کردن زانو
نحوه تشخیص ابتلا به آرتروز زانو
مراحل تشخیص آرتروز زانو معمولا ابتدا با معاینهٔ فیزیکی توسط پزشک شروع میشود. برای کمک به تشخیص دکتر به او بگویید که چه چیزهایی باعث افزایش یا کاهش دردتان میشود تا دکتر بتواند تشخیص دهد علت درد زانویتان آرتروز است یا خیر؟ اگر کسی در خانواده‌تان به آرتروز مبتلاست، به پزشک بگویید. همچنین ممکن است پزشک آزمایش‌های بیشتری را برایتان تجویز کند.
این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:
آزمایش پرتو ایکس که میتواند آسیب‌های غضروف، استخوان و همچنین وجود استخوان‌رست را نشان بدهد.
آزمایش ام‌آر‌آی. آزمایش ام‌آر‌آی معمولا زمانی تجویز میشود که آزمایش پرتو ایکس نتواند دلیل روشنی را برای درد مفصل نشان بدهد یا پرتو ایکس نشان بدهد که سایر اَشکال آسیب به بافت مفصل به‌وجود آمده است.
همچنین ممکن است پزشک آزمایش خون تجویز کند تا شاید بیماریهای دیگری را که باعث درد میشوند، شناسایی کند. به‌عنوان مثال، روماتیسم مفصلی که در اثر اختلالی در دستگاه ایمنی به‌وجود می‌آید نیز میتواند موجب ایجاد درد زانو بشود.
آرتروز چگونه درمان میشود؟
امروزه درمان آرتروز زانو مانند سالهای گذشته نبوده و طب های نوین نظیر طب فیزیکی و توانبخشی پیشرفت های زیادی در زمینه کاهش درد و درمان آرتروز زانو در مراحل مختلف بیماری را داشته است.
درمان آرتروز زانو با روش های بدون جراحی
- رعایت دوره‌های متناوب استراحت در طول روز
- اصلاح انحرافات و حالت بد زانو، کمر یا کف پا
- خودداری از تحمیل بار اضافی به مفصل زانو با کاهش فشار روی مفصل زانو
- کاهش وزن در افراد چاق حداقل 5 کیلوگرم
- تقویت عضلات اطراف زانو با ورزش کردن باعث افزایش ثبات مفصل زانو و کاهش درد آن میشود. تمرینات کششی می‌توانند به تحرک‌پذیری و انعطاف‌پذیری مفصل زانو کمک کنند.
- استفاده از داروهای مسکن مانند استامینوفن، ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم با مشورت پزشک برای تسکین درد
- تجویز داروهای ضدالتهاب توسط پزشک مثل تزریق کورتون یا اسید هیالورونیک به داخل زانو
- استفاده از کرم‌های موضعی حاوی کپسایسین (ماده‌ای که در فلفل قرمز وجود داشته و عامل تندی آن است)، طب سوزنی یا مکمل‌هایی مانند گلوکزامین، کندرویتین و اس-آدنوزیل متیونین
- استفاده از ابزارهایی مانند زانوبند طبی برای کاهش فشار وزن به طرفین زانو و یا ثابت‌کننده
- انجام فیزیوتراپی برای تقویت ماهیچه ها و افزایش انعطاف‌پذیری مفاصل
درمان گیاهی آرتروز زانو
زنجبیل، گیاه پنجه شیطان (با عنوان دارویی Cat Claw)، زعفران، ترکیب سیاهدانه و عسل در درمان گیاهی ساییدگی زانو موثر هستند. در بین روغن های مالیدنی به زانو توصیه ما ترکیب روغن زیتون و روغن سیاهدانه و برای افرادی که به آن حساسیت دارند روغن شترمرغ می‌باشد.
روش های جراحی آتروز زانو
زمانی‌که سایر روش‌های درمانی تأثیری نداشته باشند، عمل جراحی گزینه‌ٔ خوبی محسوب میشود.
شایع‌ترین بیماری زانو که به جراحی نیاز دارد، استئوآرتریت است. استئوآرتریت زانو باعث درد، دامنه‌ی حرکتی محدود، سفتی زانو، تورم مفصل زانو، درد در هنگام لمس، تغییر شکل و ضعف زانوها میشود.
هدف از جراحی زانو در این بیماران کاهش درد و در نتیجه افزایش کارآیی بیمار است. مهمترین اعمال جراحی که برای درمان آرتروز زانو از آنها استفاده میشوند آرتروسکوپی، استئوتومی و تعویض مفصل هستند.
آرتروسکوپی
آرتروسکوپی یک درمان جراحی برای دیدن داخل مفصل است. Arthro به معنای مفصل و scopy به معنای دیدن است. در واقع یک آرتروسکوپ یک مفصل بین است.
پزشک معالج با دیدن داخل مفصل میتواند بسیاری از بیماریهای آنرا تشخیص داده و اقدام به درمان جراحی بعضی از آنها از طریق ارتروسکوپ کند. مهمترین قسمت یک آرتروسکوپ یک لوله فلزی توخالی به اندازه تقریبی یک نی است ( منظور نی هایی است که برای نوشیدن مایعات از آنها استفاده میشود). در یک انتهای این لوله فلزی یک دوربین فیلمبرداری بسیار دقیق قرار گرفته است.
پزشک متخصص ارتوپد از طریق یک شکاف چند میلیمتری این لوله را از جلوی زانو وارد فضای مفصلی کرده و سپس تصاویر تهیه شده توسط دوربین به یک مانیتور با وضوح بالا منتقل میشود تا پزشک معالج بتواند تصاویر داخل زانو را روی مانیتور ببیند.
وی میتواند بسیاری از قسمت های داخل زانو را از طریق آرتروسکوپ ببیند و بیماری ها و ضایعات آنرا تشخیص دهد. پس یکی از کاربردهای این وسیله تشخیص بعضی از بیماری های زانو است.
پزشک معالج ممکن است از طریق شکاف کوچک دیگری در جلوی زانو ابزارهای جراحی خاصی را به داخل مفصل فرستاده و از طریق آنها اقدام به درمان جراحی بعضی از ضایعات درون مفصلی کند. با استفاده از این ابزارها میتوان بافت های مضر داخل زانو را خارج کرده و اگر آسیب منیسک یا لیگامان های داخل زانو وجود داشت اقدام به درمان آنها کرد.
استئوتومی
استئوتومی Osteotomy به معنای اره کردن یک استخوان، سپس جابجا کردن دو قطعه ایجاد شده و گذاشتن آنها در یک وضعیت و یا امتداد جدید است. بعد از مدتی این قطعات جوش میخورند. هدف از این نوع عمل جراحی همانطور که گفته شد اینست که شکل استخوان تغییر کند بطوریکه در وضعیت جدید بیمار مشکل کمتری داشته باشد.
استئوتومی زانو
وقتی آرتروز یا سائیدگی زانو همه مفصل را مبتلا نکرده باشد، برای اینکه وزن بطور متعادل در سطح مفصلی توزیع شود باید شکل استخوان درشت نی کمی تغییر کند.
استئوتومی استخوان درشت نی امتداد این استخوان را در نزدیکی زانو طوری تغییر میدهد که نیروی وزن بطور متعادلی در زانو پخش شده و درد بیمار یا کاهش یافته و یا از بین می رود.
تعویض مفصل
در صورتیکه درد زانو در حدی شدید باشد که زندگی روزمره بیمار را مختل کند و به هیچ کدام از درمان های قبلی جواب ندهد آخرین راه استفاده از جراحی تعویض مفصل زانو است. در این روش، پایین ترین قسمت استخوان ران و بالاترین قسمت استخوان درشت نی از بدن خارج شده و به جای آنها سطوح فلزی قرار میگیرند. بین این سطوح فلزی هم نوعی پلاستیک بسیار مقاوم گذاشته میشود تا بهتر بتوانند روی یکدیگر حرکت کنند. گرچه این مفاصل مصنوعی معمولا به مروز زمان لق میشوند ولی در ۹۰ درصد موارد عمری در حدود ده سال دارند.
درمان گیاهی مورد جالبی بود,امتحان میکنم. ممنون
