یکی از جاذبه های گردشگری ارمنستان وجود صومعه های زیبا با طراحی های جالب است.یکی از این مکان ها صومعه ی تاتو است که در ۲۵۰ کیلومتری جنوب شرقی ایروان و نزدیکی روستای تاتو در استان سیونیک واقع شده‌است.

صومعه تاتِو یا مجموعه کلیسای تاتِو، صومعه‌ای است مرتبط به کلیسای حواری ارمنی، متعلق به سده نهم میلادی که از سه کلیسا به نام‌های (کلیسای بوغوس پطرس مقدس، کلیسای مریم مقدس و کلیسای گریگور مقدس) تشکیل شده‌است و در سال ۱۹۹۵ میلادی به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌است.

مکان های دیدنی صومعه ی تاتو

۱) کلیسای سنت پل و پیتر 

قدیمی‌ترین بخش به جا مانده درون صومعه تاتو، همین کلیسای سنت پل و پیتر است که وقف دو حواری مسیح شده و به همین جهت با این نام خوانده می شود. در دیوار غربی کلیسا، صلیبی سنگی و تاریخی به چشم می خورد که توسط اسقف هوانس در آن جا قرار داده شده است. وقتی به نزدیکی صلیب بروید و خوب آن را بررسی کنید، متوجه خواهید شد که حاوی اطلاعات تاریخی مهمی از نحوه ساخت کلیساست. 

کلیسای سنت پل و پیتر همان بخشی است که در اواخر قرن نهم و با همت و تلاش اسقف هوانس و کمک مالی شاهزاده آشوت، حاکم منطقه ساخته شد. البته این تنها شاهزاده آشوت نبود که از ساخت کلیسایی جدید برای تاتو حمایت کرد و دیگر افراد خانواده سلطنتی مانند همسر پادشاه، شاهدخت شوشان، شاهزاده گریگور سوفان و شاهزاده دیزاجیگ نیز از حامیان مالی کلیسای سنت پل و پیتر محسوب می شدند.

گشتی در اطراف کلیسا بزنید و اگر می خواهید تصاویر و حکاکی های برجسته حامیان مالی کلیسا را ببینید، به سمت نمای شرقی ساختمان بروید. در بالا طاقچه هایی کوچک نظرتان را به خود جلب می کنند که به تصاویر برجسته ای از صورت شاهزاده آشوت و همسرش شوشان مزین شده اند. اگر خوب به تصاویر برجسته دقت کنید، مارهای محافظی را خواهید دید که تصاویر را قاب گرفته اند.

وقتی وارد کلیسای سنت پل و پیتر شوید، ساختمانی مستطیلی شکل می بینید که محراب و قربانگاهش در سمت راست آن قرار دارند. گنبد کلیسا در مرکز بوده و با دو ستون از قسمت شرقی و پیوست ها و تکیه گاه هایی در قسمت غربی حمایت می شود. سقف، با دو ردیفِ شیبدار از آجرهای بزرگ ساخته شده و بخش های بیرونی و درونی دیوارهای کلیسا نیز با سنگ های برش خورده پوشانده شده اند. در میان دیوارها و سقف نیز پنجره های باریکی به چشم می خورد که نور شبستان را تأمین می کنند. 

در سال ۹۳۰ میلادی، اتفاقات خوبی برای کلیسای سنت پل و پیتر افتاد و به تلاش اسقف هاکوپ، دیوارها به نقاشی‌های دیواری باشکوهی مزین شدند که امروزه آثار برخی از آن‌ ها باقی مانده است. این نقاشی ها، اثری از یک هنرمند فرانسوی بود که از قسطنطنیه فراخوانده شده و در کنار دیگر نقاشان ارمنی مشغول به کار شد. در نهایت محراب شرقی کلیسا به تمثالی از مسیح زینت یافت و او را در حالی نشان می داد که بر روی تخت نشسته و از اطراف با یاران و همراهان خود احاطه شده است. دیوار غربی کلیسا تصاویری از محاکمه الهی را نشان می هد و دیوار شمالی نیز لحظه تولد عیسی مسیح را به تصویر کشیده است. همان طور که گفته شد، متأسفانه امروزه تنها بخشی از این نقاشی های دیواری بر جای مانده اند. 

در انتها بد نیست بدانید که این کلیسا به نام‌های کلیسای جامع و کلیسای حواریون نیز خوانده می‌شود و از آن جا که کلیسای سنت پل و پیتر در مکان کلیسای قدیم ساخته شده، به نظر می رسد نام خود را از ساختمان قدیمی تر به ارث برده است. 

۲) کلیسای سنت گریگوری روشن‌گر

کلیسای سنت گریگوری درست در کنار دیوار جنوبی کلیسای سنت پل و پیتر قرار دارد که در بین سال‌های ۸۳۶-۸۴۸ و به دستور و حمایت مالی شاهزاده فیلیپه، حاکم وقت سیونیک ساخته شده است. این کلیسا در قرن ۱۱ بلافاصله پس از تهاجم سلجوقیان بازسازی شد اما در طی زلزله سال ۱۱۳۸ میلادی کاملا تخریب گردید. کلیسای سنت گریگوری بیش از یک دهه به همان صورت رها شد تا این که در سال ۱۲۹۵ بازسازی آن صورت گرفت.

وقتی به سراغ بخش سنت گریگوری روشن گر می روید، ساختار ساده و فاقد گنبدی را در این کلیسا خواهید دید. سه ستون در قسمت دیوارهای شمالی و جنوبی قرار دارد و قسمت ورودی نیز با کنده‌کاری‌های هندسی تزئین شده‌ است.

مطالب مرتبط:  صومعه ای در دل بهشت

۳) کلیسای سنت مری

آخرین کلیسای مجموعه، کلیسای سنت مری است که در کنار استحکامات شمالی صومعه تاتو قرار دارد. در سال ۱۰۸۷ میلادی بود که کلیسای سنت مری به عنوان طبقه دوم مقبره و در نزدیک ورودی صومعه تاتو ساخته شد. همزمان با ساخت این کلیسا بود که تاتو وارد دوران باشکوه و طلایی خود گردید و در همین زمان، نزدیک 1000 راهب و دانشجو، صومعه تاتو را برای کسب علم و محل زندگی خود برگزیدند. 

 این کلیسا، در زلزله سال ۱۹۳۱ به شدت تخریب شد؛ اما خوشبختانه در اواخر قرن بیستم میلادی مورد مرمت قرار گرفت.

۴) گاوازان (ستون جنبان)

گاوازان یک ستون ۸ متری با یک صلیب خاچکاریست که وقف تثلیث مقدس شده است. قدمت این ستون به قرن دهم میلادی بر می گردد و در جنوب کلیسا قرار دارد. البته صلیبِ روی ستون پس از قرن ۱۸ به آن اضافه شده و گمان می‌رود که بر اساس صلیبی مشابه و اولیه ساخته شده باشد.

خوب است بدانید که هدف اصلی ساخت این ستون، آگاه شدن از وقوع زلزله بوده که پس از وقوع زلزله و حرکتش، آن را به حال اول بر می‌گرداندند.

۵) آسیاب سنگی دزیت هان و اتاق روغن گیری

اتاق روغن گیری در بخش شمال شرقی کلیسا و خارج از دیوارهای دفاعی مجموعه ساخته شده که انتخاب این مکان، به جهت جلوگیری از بر هم زدن آرامش راهبان بود. اتاق روغن گیری در واقع ساختمانی 4 اتاقه بود که شامل دو انبار گنبدی و اتاق آسیاب سنگی می شد. 

امروزه هنوز هم درون یکی از اتاق‌ها یک آسیاب سنگی بزرگ قرار دارد که در آن زمان توسط یک گاو چرخانده می‌شده و نامش دزیت هان است. از این آسیاب سنگی برای روغن گیری استفاده می کردند و هم اکنون یکی از بهترین نمونه های قدیمی بر جا مانده در ارمنستان محسوب می شود. کارگران برای استفاده از آسیاب سنگی، ابتدا دانه‌های کنجد، خردل، کتان و دیگر گیاهان را خشک کرده و پس از له کردن آ‌ن‌ ها، دانه‌ها را زیر آسیاب قرار می‌دادند. روغن حاصل از آسیاب، از طریق شیارهای سنگی به درون ظروف شیشه‌ای بزرگی هدایت می‌شد. جالب آن که روغن به دست‌ آمده صرف احتیاجات غذایی و دفاعی صومعه می‌گردید و باقی آن به فروش می‌رفت.

آسیاب سنگی دزیت هان یکی از اولین امکاناتی بود که در پروژه احیای صومعه دوباره به راه انداخته شد.

۶) حجره‌های راهبان

در محوطه صومعه تاتو، بقایایی از یک ردیف حجره قرن هفدهمی به چشم می‌خورد؛ این ها متعلق به راهبانی است که روزگاری در صومعه تاتو زندگی می‌کردند. معماری ساختمان های مدرسه و حجره ها کاملا مطابق معماری به کار رفته در سازه های رهبانی اواخر قرون وسطی است.

در حال حاضر حجره‌ها کاملا فرو ریخته و بخش شمالی دیوار صومعه را گسترش داده اند؛ اما نکته جالب توجه، روشی‌ است که بر آن اساس حجره‌ها را به راهبان اختصاص می‌دادند. در مجموع حجره‌ها سه اندازه متفاوت داشتند؛ بزرگترین حجره‌ها که پنجره و شومینه داشته، مختص راهبان تازه وارد بود. دومین حجره‌ها که فاقد شومینه بودند، برای راهبان با درجه متوسط طراحی شده بود و کوچک‌ترین حجره‌ها که کمتر از ۴ متر مربع وسعت داشتند، مختص راهبان بلند مرتبه بود. پر واضح است که بر اساس مسلک و روش معنوی مسیحیان، راهبان هر چه به درجات معنوی بالاتری می رسیدند، به امکانات کمتری احتیاج داشتند. 

طراحی صومعه ی تاتو

ساختمان کلیسا مستطیلی شکل است و از غرب تا شرق گسترش می‌یابد. ساختمان کلیسا شامل یک گنبد مرکزی، دو ستون در قسمت شرقی آن، محراب و قربان‌گاه است. دیوارهای داخلی و خارجی کلیسا با سنگ‌های برش خورده پوشانده شده‌اند. دیوارها و گنبد کلیسا دارای پنجره‌هایی باریک اند که باعث روشنایی شبستان می‌شوند. در سال ۹۳۰ میلادی به تلاش «اسقف هاکوپ» دیوارها به نقاشی‌های دیواری مزین شدند که امروزه برخی از آن‌ها باقی مانده‌اند. مقبره گریگور تاتواتسی، در این کلیسا واقع شده‌است. «گاوازان» یک ستون ۸ متری با یک صلیب خاچکار متعلق به سده ۱۰ میلادی و در جنوب کلیسا قرار دارد. هدف اصلی ساخت این ستون، آگاه شدن از وقوع زلزله بوده و پس از وقوع زلزله و حرکتش، آن را به حال اول برمی‌گرداندند. «آسیاب سنگی دزیت هان» در سده ۱۷ میلادی و بیرون از دیوارهای صومعه ساخته شد. آسیاب سنگی صومعه برای تولید روغن کاربرد داشت. کارگران آسیاب ابتدا دانه‌های کنجد، خردل، کتان و دیگر گیاهان را خشک کرده و پس از له کردن آن‌ها، دانه‌ها را زیر آسیاب قرار می‌دادند. روغن حاصل از آسیاب طریق شیارهای سنگی به درون ظروف شیشه‌ای بزرگ هدایت می‌شدند و روغن به دست آمده صرف احتیاجات غذایی و دفاعی صومعه می‌شد و باقی آن به فروش می‌رفت.

دسترسی

برای رسیدن به کلیسا می توانید از خیابان تیگران متس ایروان بروید و در پشت ایستگاه گام/راسیا با مینی بوس به شهر گوریس این مینی بوس ها حدود 4 تا 5 ساعت در مسیر هستند و حدود هزینه ای که از شما طلب می کنند در حدود 5000 درام خواهد بود. از دیگر وسیله ای حمل و نقل به روستای سیونیک می توان از اتوبوس نام برد که هزنیه ای حدود 500 درام را برای شما دارد.راحترین وسیله و البته پر هزینه ترین وسیله برای رسیدن به صومعه تاتو تاکسی است هزینه ای در حدود 30000 درام برای شما دارد.اگر برای رسیدن به صومعه تاتو از ایران در حال حرکت هستید، فاصله زمینی از مرز مشترک بین ایران و ارمنستان حدود سه ساعت است. 

تصاویر دیدنی صومعه ی تاتو (tatev) :