امروز اگر در فضای شهری کمی قدم بزنیم و چشم بگردانیم چیزی جز ماشین و ساختمان‌ و مبلمان‌های شهری خشن و زمخت نمی‌بینیم. انسانی که سرشتش از طبیعت است امروز در بین زندگی شلوغ و ماشینی شهری جایی برای احساس غریضی لمس طبیعت ندارد و این شاید آغاز فاجعه‌ای خاموش است که آرام و بی صدا در بطن جامعه‌ی شهری نفوذ کرده و مولد انواع بیماری‌های روحی و جسمی و خشم پنهان جامعه است!

امروزه کشورهای توسعه یافته بدنبال آگاهی مردم و آموزش آنها برای زندگی ساده و خو گرفتن با طبیعت هستند چرا که جامعه‌ی سالم با انسان‌هایی که از لحاظ روحی شاد و امیدوار هستند معنا پیدا کرده، ارتقا می‌باید و به توسعه‌ای از جنس پایدار می‌رسد.

این خلاء آرامش در زندگی امروز مطمئناً بین ماشین‌ها و خانه‌های لوکس شهری پیدا نمی‌شود بنابراین در چند سال اخیر مردم بدنبال مکان‌های بکر و به دور از دود و شلوغی شهر می‌باشند تا حداقل آخر هفته‌ای آرام را در آن بگذرانند و این مورد در حال رشد و اپیدمی بین خیل مردم است.

بوم گردی یا اکوتوریسم چیست؟

بوم گردی تعریف جدیدی از سفر است. تصویری که ما در گذشته از سفر و سیاحت می‌شناختیم به کل این روزها دگرگون شده است. وبسیاری از سختی‌هایی که در گذشته به عنوان مسافر متقبل می‌شدیم به دست فراموشی سپرده شده‌اند. امروزه گردشگری دیگر نه به شکل سنتی بلکه کاملا مدرن و هوشمندانه برگزار می‌شود و تبدیل به یکی از پرسودترین صنعت‌های جهان شده است. کشورهای بسیاری هستند که با  ایجاد و گسترش زیرساخت‌های گردشگری  و رونق دادن به صنعت  توریسم  مبالغ هنگفتی را وارد اقتصاد خود کرده‌اند.
بوم گردی ، واژه ی پیچیده و غریبی نیست، رفتن و بودن در طبیعت و عشق ورزیدن به آن است؛ سفری است مسئولانه که موجب رشد و پایداری زیست بوم ، فرهنگ و کیفیت زندگی ساکنین منطقه ی گردشگری خاصی می شود.

بوم‌گردی در ایران

در کشور ما نیز این رویه بعد از سال‌ها مورد توجه قرار گرفه و با ایجاد بستر های مناسب، گردشگری به یکی از مسائل مهم کشور تبدیل شده است.  با توجه به تقاضای زیاد مردم برای سفر‌های خارجی و بالطبع افزایش خروج ارز از کشور که در آینده ای نزدیک به شدت به اقتصاد کشور ضرر خواهد رساند این روز‌ها امکانات بسیاری برای متقاضیان سفر در داخل کشور ایجاد شده است. از مهمترین این امکانات می‌توان به ایجاد انواع اقامتگاه ها برای سکونت مسافران اشاره کرد که در مدل های گوناگون آماده ارائه خدمات به مسافران هستند.

منظور از انواع اقامتگاه‌ها تنوع بالای آن‌ها در مسائلی از قبیل هزینه، طراحی، کاربری، موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی است.  به طور مثال این روزها در بسیاری از شهرهای ایران شما هم امکان رزرو یک هتل چند ستاره را دارید و هم اقامت در یک خانه روستایی و هم اقامت در یک بوم گردی را خواهید داشت.

اقامتگاه بوم‌ گردی

اقامتگاه بوم گردی به معنای محل اقامت مسافر است ولی منطبق بر فرهنگ و جغرافیای آن منطقه. به طور مثال هتل‌ها و مهمان سراها در کل ویژگی‌های مشترک زیادی با همدیگر دارند و فرق چندانی بین یک هتل در زاهدان با هتل دیگری در تبریز نیست.

این دقیقا نقطه مقابل هتل و مهمان سرا ها با اقامت گاه‌های بوم گردی است. اقامت گاه‌های بوم گردی اکثرا تشابه کمی با همدیگر دارند حتی اگر در یک منطقه جغرافیایی واقع شده باشند. چرا که قاعده خاصی برای ساخت چنین اقامت گاه هایی وجود ندارد. بومیان هر منطقه جغرافیایی بر اساس شرایط ساخت و ساز و مهم تر از آن فرهنگ منطقه خودشان دست به ساخت چنین اقامت گاه هایی می‌زنند.

مسئله مهمی که در این اقامتگاه ها همیشه وجود دارد شیوه زندگی در آن هاست. مالکان اقامت اصرار به داشتن یک سبک سنتی در اقامتگاه ها دارند چرا که این نکته مهمترین تمایز آن ها با هتل های چند ستاره است و گردشگران بسیاری را به سمت خود جذب می‌کند.

تاثیر بوم گردی بر محیط زیست

یکی دیگر از مهمترین دستاوردهای بومگردی نوع تاثیرشان بر محیط زیست است. از آن جایی که بومگردها منطبق بر معماری سنتی منطقه ساخته می‌شوند با داشتن کمترین تاثیر مخرب زیست محیطی کاملا در راستای رابطه صحیح با طبیعت ساخته می‌شوند. و به نوعی بخشی از بافت طبیعی منطقه به حساب می‌آیند.

معمولا بومگردها با توجه به پنانسیل‌های موجود در اطرافشان خدمات دیگری به جز اسکان نیز به مسافران ارائه می‌کنند. یکی از این خدمات نوع غذایی است که سرو می‌کنند. در این اقامتگاه‌ها اصولا خبری از بشقاب های رنگین انواع کباب ها و غذاهای بین المللی خبری نیست و انواع غذاهای سنتی و قدیمی  توسط چند تن از بومیان که اکثرا از بانوان آن سرزمین هستند برای مسافرها سرو می‌شود.

یکی دیگر از خدمات هم که با توجه به نوع جغرافیای بوم گرد ارائه می‌شود، استفاده از حیوانات اهلی موجود در آن منطقه است. به طور مثال در اقامتگاه‌های بوم گردی مناطق کویری و بیابانی شتر سواری یکی از تفریحات محبوب مسافران است و اسب سواری در جنگل و ساحل از تفریحات مورد استقبال مسافر ها در مناطق شمالی کشور است.  همچنین نجوم و رصد آسمان شب یکی دیگر از امکاناتی است که اقامت گاه‌های بوم گردی مناطق جنوبی کشور به مشتریانشان ارائه می کنند و شبی خاطره انگیز را برایشان رقم می‌زنند.

چند نکته مهم در رابطه با بوم گردی

۱- مفهوم بوم گردی و اکوتوریسم چیست و چرا باید به آن اهمیت داد؟

با پیشرفت های صورت گرفته در صنایع حمل و نقل و فناوری اطلاعات، حتی دورترین و بکرترین نقاط روی زمین نیز در دید و دسترس علاقمندان به سفر و گردشگری قرار گرفته و در حال حاضر، گردشگری یا توریسم ، بزرگترین صنعت در دنیا محسوب می شود و شاخه ی طبیعت گردی نیز رو به رشد ترین بخش آن است.

تقریبا تمام آدمها سفرکردن را دوست دارند. دوست دارند به نقاط مختلف سفر کنند، از طبیعت لذت ببرند و دنیا را کشف کنند. اما این تجربه ی سفر و لذت طبیعت گردی باید به گونه ای باشد که به محیط طبیعی منطقه آسیبی نرسد.

در پاسخ به میل و اشتیاق رو به رشد سفر کردن و طبیعت گردی و در راستای حفظ محیط زیست ، پایداری زیست بوم و فرهنگ مناطق گردشگری ، مفهوم و اخلاقیاتی نو به نام ” بوم گردی “یا ” اکوتوریسم ” ظهور کرده است. اکوتوریسم پیش از هر چیز یک نوع نگرش خاص و آینده نگرانه و اخلاقی-فرهنگی-انسانی به مقوله گردشگری است.

یکی از مهمترین نتایج این نگرش به گردشگری و طبیعت گردی ، ایجاد اشتغال برای ساکنان بومی منطقه و کسب در آمد برای آنان است؛ که از این طریق ساکنین منطقه ترغیب به حفظ محیط زیست، آداب و رسوم و آنچه برای گردشگران جذاب است می شوند. به این ترتیب اکوتوریسم می تواند در حفظ و پاسداری محیط زیست طبیعی و انسانی و همچنین توسعه پایدار تاثیرگذار باشد.

۲- تعریف بوم گردی ( اکوتوریسم ) چیست ؟

بنابر آخرین تعریف ارائه شده توسط جامعه بین المللی اکوتوریسم (TIES : The International Ecotourism Society) در سال ۲۰۱۵  بوم گردی یا اکوتوریسم ” سفری است مسئولانه به جاذبه های طبیعی برای لذت بردن، ادراک و قدر طبیعت را دانستن ( و همراهی کردن با ویژگی های فرهنگی متعلق به گذشته و حال حاضر ) به طوری که حافظ زیست بوم بوده ، سبب پایداری کیفیت زندگی مردم منطقه شده،  شامل آموزش بوده و در آن گردشگر و در فعالیت های سودآور اجتماعی-اقتصادی مردم محلی مشارکت داشته باشد.” در بوم گردی کلمه ی آموزش بسیار مورد تاکید قرار داشته، هم شامل مسافران و هم شامل مردم محلی می شود.

۳- اصول اکوتوریسم چیست؟

با گذشت نزدیک به ۲۵ سال از شروع به کار انجمن جهانی اکوتوریسم (TIES) با بررسی اصول اکوتوریسم مشاهده می کنیم که سه اصل عمده در ادبیات آن مشهود و پررنگ است:

۱-   فرسایشی و استخراجی نیست. منظور از استخراجی و مصرفی، آنگونه فعالیت هایی است که سبب ایجاد آسیب های رفتاری و فیزیکی بر گونه های غیر انسانی در طبیعت می شود.

۲-   پایبندی به اخلاق زیست محیطی ایجاد می کند.

۳-   در رابطه با طبیعت، ارزش های سازگار با محیط زیست و اخلاق محور را در اولویت قرار می دهد.

به طور خلاصه اکوتوریسم چیزی نیست جز حفظ و نگهدارری از محیط زیست، جوامع بومی و سفر مسئولانه با هدف ایجاد پایداری در زیست بوم. کسانی که می خواهند در زمینه بوم گردی مشارکت و فعالیت داشته باشند می بایست اصول زیر را به عنوان اصول اصلی و پایه ی این نوع خاص از گردشگری بپذیرند:

۱-   به حداقل رساندن آسیب های فیزیکی، اجتماعی، رفتاری و روانی در طول مسافرت

۲-   ایجاد آگاهی فرهنگی و زیست محیطی و ترویج فرهنگ احترام به طبیعت و مردم بومی

۳-   فراهم کردن تجربه ی مثبت و لذت بخش از سفر هم برای مسافران و هم برای افراد محلی

۴-   ایجاد منافع مستقیم مالی برای حفظ و حراست از زیست بوم

۵-   ارائه و تلاش در ایجاد تجربه ی به یاد ماندنی برای مسافران به گونه ای که آن ها را نسبت به منطقه میزبان دلسوز و حساس کرده و به اوضاع اجتماعی، آب و هوایی، زیست محیطی و سیاسی آن منطقه اهمیت بدهند

۶-   طراحی و ساخت امکانات سازگار با طبیعت و فرهنگ منطقه با کمترین آسیب ممکن به اکوسیستم بومی

۷-   آموزش قوانین و باورهای معنوی مردم محلی به گردشگران و ایجاد همکاری و مشارکت بین گردشگران و محلی ها با هدف توانمندسازی فردی و گروهی

۴- ارزش های بوم گردی و اکو توریسم

* اکو توریسم سبب دوستی فرهنگ ها و جوامع می شود
یکی از اصولی که در اکوتوریسم مورد تاکید قرار می گیرد آموزش و ایجاد آگاهی فرهنگی با مردمان یک منطقه است. در بوم گردی ، گردشگران با فرهنگ و نوع زندگی مردم منطقه از نزدیک آشنا می شوند و در فعالیت های روزمره آنان مشارکت می کنند؛ در این ارتباط ایجاد شده بین میزبانان و گردشگران ، مردم منطقه نیز با فرهنگ مردمان دیگر مناطق و کشورها آشنا شده و این دو گروه، رفته رفته نوعی علاقه نسبت به یکدیگر پیدا می کنند. با ایجاد این آشنایی و فرهنگ دوستی، گرشگران نسبت به منطقه میزبان حساس شده و به اوضاع آن اهمیت بیشتری می دهند.

* اکوتوریسم به حفظ منابع و میراث طبیعی کمک می کند
معروف است که می گویند ” در اکوتوریسم تنها ردپایتان در طبیعت باقی می ماند و به جز خاطره ها چیزی از سفرتان به طبیعت با خود به خانه برنمی گردانید ” . این نوع نگاه به طبیعت گردی و در کنار آن تاکید بر حفظ منابع طبیعی، مقوله آموزش و به حداقل رساندن آسیب های وارده به طبیعت در طول سفر، اهمیت احترام گذاشتن به طبیعت را آشکار کرده و مانع آسیب رساندن به آن می شود.

بعلاوه، بوم گردی با ایجاد فرصت پیشرفت و توسعه اقتصادی می تواند به عنوان جایگزینی برای سایر منابع درآمد برای مردم منطقه محسوب شده و از روی آوردن محلی ها به راه های دیگر کسب درآمد، مانند فروش زمین های کشاورزی و بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی، جلوگیری کند.

معرفی کامل ۷ مقصد محبوب گردشگری و طبیعت گردی را در مجله الکترونیکی کاروان بخوانید. برای دریافت فرم زیر را پرکنید.

* اکوتوریسم به پایداری و حفظ فرهنگ مردم منطقه کمک می کند
مردم محلی با نمایش آداب و رسوم خود به گردشگران، فروش محصولات صنایع دستی شان به آنان و مشارکت دادن گردشگران در فعالیت های روزمره خود به ارزش میراث فرهنگی خود پی برده و هرچه بیشتر در حفظ آن می کوشند.

علاوه بر این آنان تلاش خواهند کرد که آنچه برای گردشگران و طبیعت گردان جذاب است را حفظ و نگهداری کنند؛ چرا که بوم گردی به وضوح یکی از راه ها و منابع کسب درآمد برایشان مطرح خواهد شد. و هجوم گردشگران و سرمایه های غیر بومی دیگر به سادگی نمی تواند موجب کاهش غنای فرهنگی منطقه گردد.

* اکوتوریسم به توسه پایدار کمک می کند
از دیدگاه توسعه پایدار، اگر هدف از توسعه، گسترش امکانات و بهبود شرایط و کیفیت زندگی انسان هاست، این امر نه تنها درباره نسل کنونی بلکه برای نسلهای آینده نیز می بایست مد نظر قرار گیرد .معنای توسعه پایدار، تنها حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی نیست، بلکه برداشتی نو از توسعه و رشد اقتصادی است؛ رشدی که بدون تخریب منابع طبیعی و برهم زدن تعادل زیستم حیطی، عدالت و امکانات زندگی را برای همه مردم، اعم از شهری، روستایی، و عشایری و نه فقط قشرهایی محدود از جامعه فراهم می آورد. ( ازکیا و غفاری ۱۳۸۲)

 دستیابی به توسعه پایدار در گرو توجه به ارکان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی در یک جامعه است و گردشگری به عنوان فعالیتی اثرگذار برتمامی ارکان توسعه، بیش از گذشته نیازمند مطالعه است.

۵- بوم گردی و اکوتوریسم در ایران

اکوتوریسم پایدارترین نوع طبیعت گردی و سازگارترین  نوع توریسم با محیط است و ایران به جهت دارا بودن تواناییها وجاذبه های چشمگیر از نظر تنوع اقلیم و پوشش گیاهی یکی از کشورهای مهم دنیا محسوب میشود.

توجه به اصول و قوانین اکوتوریسم و همچنین ایجاد علاقمندی به طبیعت و حفظ محیط پیرامونی، باعث تداوم و بقای گنجینه ها و میراث طبیعی و انسانی خواهد شد و توسعه پایدار را در پی خواهد داشت. ایران از نظر اکوتوریسم از جایگاه ویژه ای ویژه ای برخوردار است. دلیل این موضوع را می توان تنوع اقلیمی بی نظیر کشورمان دانست. ایران کشوری چهار فصل است؛ همزمان که می تواند در یک نقطه دارای جاذبه های زمستانی مانند اسکی باشد، در نقطه ای دیگر در همان زمان دارای جاذبه های منحصر به فرد تابستانی است.

خوشبختانه اخیرا علاقه ی خاصی به سفرهای خاص و هدفمند در کشورمان ایجاد شده که می تواند راه را برای حرکت به سوی معنای واقعی بوم گردی و اکوتوریسم هموار کند. سفرهایی خاص مانند تور پرنده نگری در تالاب میانکاله ، بازدید از جنگل راش که از بقایای جنگل های باستانی هیرکانی است و بسیاری موارد دیگر مانند بازدید از دره راگه که یکی از سه ژئوپارک ثبت شده در ایران است.

اکوتوریسم در ایران دارای شاخه های متعدد و فعالیت های گوناگونی است. شاخه هایی همچون گردشگری روستایی ، گردشگری عشایری ، گردشگری ماجراجویانه و کشاورزی و فعالیت هایی که هریک وابسته به موقعیت جغرافیایی خاص خود است.

بوم گردی یا اکوتوریسم با گردشگری انبوه تفاوت های زیادی دارد. کاروان به شما توصیه می کند برای درک عمیق طبیعت و زیباییهای سفر، با دانستن تفاوت های این گونه ی خاص از طبیعت گردی با دیگر شکل های گردشگری ، سعی در برنامه ریزی و یا شرکت در اینگونه سفرها داشته باشید. در این باره با دوستانتان صجبت کنید و آن ها را نیز با این مفهوم آشنا کنید.

مقالات گردشگری:

گردشگری به باورمندی ایران امن منجر می‌شود

سوباتان بهشت ایران زمین