تیتربرتر: آدنومیوز رحم زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های آندومتری (بافت پوشاننده داخلی رحم) به لایه عضلانی رحم (میومتر) نفوذ کرده و در آنجا مستقر می‌شوند. این بافت نابجا به هورمون‌های زنانه پاسخ داده و در هر سیکل قاعدگی دچار خونریزی در داخل عضله رحم می‌شود که نتیجه آن التهاب، درد و بزرگی رحم است. برای درک بهتر اینکه آدنومیوز رحم چیست و چگونه بر ساختار رحم اثر می‌گذارد، مطالعه منابع تخصصی هم توصیه می‌شود.

تفاوت آدنومیوز با سایر بیماری‌های رحمی (مانند اندومتریوز و فیبروم)

ادنومیوز با اندومتریوز (endometriosis) و فیبروم‌های رحمی (uterine fibroids) تفاوت دارد. در اندومتریوز، بافت مشابه آندومتر خارج از رحم رشد می‌کند، اما در آدنومیوز این رشد درون دیواره عضلانی رحم است. فیبروم‌ها نیز توده‌های خوش‌خیم عضلانی هستند و از بافت آندومتر تشکیل نشده‌اند. شناخت این تفاوت‌ها برای تشخیص و درمان صحیح ضروری است.

چرا آدنومیوز اتفاق می‌افتد؟ بررسی دلایل و عوامل خطر

علت دقیق بیماری آدنومیوز نامشخص است، اما چندین نظریه و عامل زمینه‌ساز برای آن وجود دارد.

نظریه‌های موجود در مورد علت بیماری آدنومیوز

نظریه‌های اصلی در مورد چگونگی ایجاد آدنومیوز شامل موارد زیر است:
•    تهاجم مستقیم بافت آندومتر: نفوذ سلول‌های آندومتر به عضله رحم، احتمالا پس از آسیب به مرز بین این دو لایه (مثلا طی سزارین).
•    منشا تکاملی: وجود بافت آندومتر در عضله رحم از دوران جنینی.
•    نقش سلول‌های بنیادی: مهاجرت سلول‌های بنیادی و ایجاد ضایعات آدنومیوتیک.
•    التهاب رحمی: التهاب مزمن به عنوان یک عامل محرک.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به ادنومیوز هستند؟ (عوامل خطر)

عوامل خطر اصلی برای ابتلا به ادنومیوز رحم عبارتند از:
•    سن: بیشتر در زنان ۴۰ تا ۵۰ ساله دیده می‌شود.
•    زایمان‌های قبلی: سابقه حداقل یک بار زایمان.
•    جراحی‌های رحمی: مانند سزارین یا کورتاژ.
•    عوامل هورمونی: استروژن (estrogen) نقش کلیدی در این بیماری دارد.

علائم شایع آدنومیوز: فراتر از درد و خونریزی

علائم آدنومیوز رحم می‌تواند از خفیف تا بسیار شدید متغیر باشد.

خونریزی شدید قاعدگی (منوراژی): علامت بارز آدنومیوز رحم

خونریزی‌های قاعدگی شدید (منوراژی - menorrhagia) و طولانی‌مدت (بیش از ۷ روز) از شایع‌ترین علائم آدنومیوز هستند. این خونریزی‌ها ممکن است همراه با دفع لخته‌های بزرگ باشند و به دلیل حجم زیاد خون از دست رفته، منجر به کم‌خونی فقر آهن و احساس خستگی و ضعف شوند.

درد لگنی: از کرامپ‌های شدید تا درد مزمن

درد لگنی یکی دیگر از نشانه‌های اصلی است:
•    دردهای شدید قاعدگی (دیسمنوره): کرامپ‌های قاعدگی در مبتلایان به ادنومیوز اغلب بسیار شدیدتر از حد معمول (دیسمنوره ثانویه - secondary dysmenorrhea) و ناتوان‌کننده هستند.
•    درد هنگام رابطه جنسی (دیسپارونیا): درد عمیق حین یا پس از مقاربت (دیسپارونیا - dyspareunia).
•    درد مزمن لگنی: درد مداوم در ناحیه لگن، حتی خارج از دوران قاعدگی.
•    احساس فشار، پری و سنگینی در لگن نیز گزارش شده است.

سایر نشانه‌های احتمالی ادنومیوز

علائم کمتر شایع بیماری آدنومیوز شامل بزرگ شدن رحم (که گاهی در معاینه قابل لمس است)، احساس فشار بر مثانه یا روده، و در برخی موارد، مشکلات باروری یا افزایش خطر سقط جنین است.

تشخیص بیماری آدنومیوز: گامی مهم برای درمان

معاینه بالینی و شرح حال دقیق

پزشک با پرسش در مورد علائم و سابقه پزشکی، و انجام معاینه لگنی (که ممکن است رحم بزرگ و حساس را نشان دهد) به تشخیص اولیه می‌رسد.

روش‌های تصویربرداری در تشخیص آدنومیوز

•    سونوگرافی ترانس‌واژینال (Transvaginal Ultrasound - TVUS): معمولا اولین روش تصویربرداری است و می‌تواند یافته‌های مشخصی از ادنومیوز رحم مانند ضخامت نامتقارن دیواره رحم یا وجود کیست‌های کوچک در میومتر را نشان دهد.
•    ام‌آر‌آی (Magnetic Resonance Imaging - MRI) لگن: این روش دقت بالاتری دارد و برای تایید تشخیص یا در موارد پیچیده و افتراق از سایر بیماری‌ها مانند فیبروم استفاده می‌شود.

تشخیص قطعی: آیا همیشه نیاز به بیوپسی است؟

تشخیص قطعی آدنومیوز تنها با بررسی بافت‌شناسی رحم پس از هیسترکتومی (برداشتن رحم) امکان‌پذیر است. با این حال، امروزه با استفاده از TVUS و MRI، اغلب می‌توان با اطمینان بالایی به تشخیص بالینی رسید.

گزینه‌های درمانی آدنومیوز: از کنترل علائم تا درمان قطعی

انتخاب روش درمان برای آدنومیوز رحم به شدت علائم، سن، تمایل به بارداری و وضعیت کلی سلامت بیمار بستگی دارد.

درمان‌های دارویی برای کنترل درد و خونریزی ناشی از آدنومیوز

•    داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (Nonsteroidal Anti-inflammatory Drugs - NSAIDs): مانند ایبوپروفن، برای کاهش درد.
•    درمان‌های هورمونی: 
o    قرص‌های ضدبارداری ترکیبی برای کاهش خونریزی و درد.
o    پروژستین‌ها (Progestins) (قرص، تزریق، آی‌یودی (IUD) هورمونی مانند «میرنا»): آی‌یودی میرنا در کاهش خونریزی و درد ناشی از ادنومیوز بسیار موثر است.
o    آگونیست‌های GnRH: با ایجاد یائسگی موقت، علائم را به شدت کاهش می‌دهند اما برای استفاده کوتاه‌مدت مناسب هستند.
•    ترانگزامیک اسید (Tranexamic acid): برای کاهش خونریزی شدید.

روش‌های درمانی کمتر تهاجمی برای آدنومیوز رحم

•    آمبولیزاسیون شریان رحمی (Uterine Artery Embolization - UAE): مسدود کردن عروق تغذیه‌کننده نواحی آدنومیوتیک.
•    تخریب آندومتر (Endometrial ablation): تخریب لایه داخلی رحم؛ بیشتر برای کنترل خونریزی در زنانی که قصد بارداری ندارند.
•    سونوگرافی متمرکز با شدت بالا تحت هدایت MRI: روشی نوین برای تخریب بافت آدنومیوز.

جراحی: هیسترکتومی به عنوان درمان قطعی

هیسترکتومی (Hysterectomy) یا برداشتن رحم، تنها درمان قطعی برای بیماری آدنومیوز است و برای موارد شدید که به سایر درمان‌ها پاسخ نداده‌اند و بیمار تمایلی به بارداری ندارد، در نظر گرفته می‌شود.

تغییرات سبک زندگی و درمان‌های حمایتی

رژیم غذایی سالم و ضدالتهاب، ورزش منظم، تکنیک‌های مدیریت استرس و استفاده از گرما می‌توانند به تسکین علائم کمک کنند.

زندگی با آدنومیوز: نکات مهم و چشم‌انداز آینده

زندگی با علائم مزمن آدنومیوز می‌تواند دشوار باشد. حمایت عاطفی و درک بیماری برای مدیریت بهتر آن ضروری است. تحقیقات برای یافتن درمان‌های جدیدتر و موثرتر ادامه دارد.

نتیجه‌گیری: آدنومیوز چیست و چگونه می‌توان با آن مقابله کرد؟

در پاسخ به پرسش «آدنومیوز چیست؟» آموختیم که این یک بیماری رحمی است که با نفوذ بافت آندومتر به عضله رحم مشخص شده و اغلب باعث درد و خونریزی شدید می‌شود. اگرچه ادنومیوز رحم می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما با تشخیص صحیح و بهره‌گیری از طیف وسیعی از گزینه‌های درمانی، از داروها تا جراحی، می‌توان علائم آن را به خوبی مدیریت کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید. مشورت با پزشک متخصص برای انتخاب بهترین راهکار درمانی برای هر فرد، اساسی است.

منابع
•    Mayo Clinic: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/adenomyosis/symptoms-causes/syc-20369138
•    Cleveland Clinic: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/14167-adenomyosis
•    National Health Service (NHS), UK: https://www.nhs.uk/conditions/adenomyosis