تیتربرتر: عنوان بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی، وصفی است که مادام دیولافوا از سازه‌های حیرت‌انگیز و اعجاب‌آوری که در شوشتر دیده است در سفرنامه خود آورده است. اغراق آمیز نخواهد بود اگر سازه های آبی شوشتر را یکی از عجایب جهان باستان بدانیم. این مجموعه از چنان عظمت و شگفتی برخوردار است که با دیدن آن، پی به نبوغ سازندگان آن خواهید برد.

سازندگان سازه های آبی شوشتر از نبوغ و دانش فنی زیادی در زمینه مهندسی هیدرولیک برخوردار بوده‌اند و با مدیریت و کنترل آب، اقدام به بهره‌برداری صحیح و اصولی از منابع آبی کرده‌اند. آن‌ها با احداث سازه های آبی متعدد، انحراف و انتقال آب رودخانه کارون؛ کاملا هوشمندانه از آب نهایت استفاده را برده‌اند و از آن برای آشامیدن، آبیاری زمین‌های کشاورزی و صنعت استفاده‌ کرده‌اند.

سازه های آبی شوشتر کجاست؟

در شمال خوزستان شهری به نام شوشتر قرار دارد که تنها ۶۳ کیلومتر با دزفول فاصله دارد. این شهر به مجموعه آبشار و سازه های آبی آن معروف است و هرساله پذیرای گردشگران زیادی است. تاریخ نویسان معتقد اند ساخت این شهر به دلیل از بین رفتن شهر شوش است از این رو شهری به نام شوشتر به معنی شهری بهتر در چندکیلومتری شهر شوش ساخته شد. جالب است بدانید شهر شوش تا اوایل دوره پهلوی مرکز استان خوزستان بوده است. 

برای دیدن سازه های شوشتر باید راهی خوزستان شوید و سپس مسیر رسیدن به شوشتر را در پیش بگیرید. اگر از سمت تهران حرکت می‌کنید می‌توانید از مسیر آزادراه خرم آباد- اندیمشک به‌سمت شوشتر بروید که در این صورت نزدیک ۹ ساعت زمان می‌برد تا به این شهر برسید. بعد از ورود به شهر، تابلوهای راهنما شما را به این جاذبه حیرت‌آور هدایت خواهند کرد.

سازه های شوشتر در تاریخ

از قدیم می‌گفتند هرجا که آب هست، آبادی هم هست. این می‌شود حکایت رود کارون و منطقه‌ای که این رود به آن جان می‌دهد. آب کارون آبادی را به منطقه آورد و اولین تمدن‌ها در شوشتر پا گرفتند.

قدمت شهر شوشتر به دوره عیلامی‌ها می‌رسد و آوازه‌اش به همه دنیا. عیلامی‌ها قبل از آریایی‌ها در ایران ساکن بودند؛ پس شوشتر قدمتی در حدود 10هزارسال دارد. احتمالاً شوشتر در گذشته همان آدامدن عیلامی‌ها بود. این را والترهینس عیلام‌شناس مشهور در کتابش، دنیای گمشده عیلام، آورده است.

 

در کتاب‌های تاریخ هم شوشتر اسم‌های مختلفی دارد که یکی از آن‌ها آدامدن است. شاید به همین خاطر باشد که این شهر را همان شهر تاریخی تمدن عیلام می‌دانند؛ البته ممکن است که این به‌خاطر نزدیکی معبد چُغازَنبیل به شهر شوشتر هم باشد. این معبد محل نیایش عیلامی‌ها بود که به آن زیگورات دوراونتاش هم می‌گفتند.

شاید بخواهید بپرسید که زیگورات به چه معناست. زیگورات بنایی تقریباً شبیه به هرم است با این تفاوت که طبقه‌بندی دارد. هر طبقه بالایی زیگورات از طبقه پایینی کوچک‌تر است. به همین خاطر کم‌وبیش شبیه پله‌هایی به سمت آسمان است. در تمدن‌های آسیای غربی، بالاترین بخش نیایشگاه‌ها را این‌طور می‌ساختند.

در زمان کوروش کبیر اولین سنگ بنای سازه های آبی شوشتر را گذاشتند. معماری هخامنشیان هم که نیازی به تعریف ندارد؛ چون همه ما تخت جمشید و پاسارگاد را می‌شناسیم؛ اما ساختِ سازه‌های آبی شوشتر فقط به همین دوره ختم نشد.

در دوره ساسانی، شوشتر از شهرهای مهم کشور بود و این شهر مهم دقیقاً نزدیک به کارون؛ پس باید به سازه‌های آبی آن و در واقع به بنایی که از سلسله قبلی به جا مانده بود، توجه ویژه‌ای می‌کردند.

بیشتر بخوانید:

جاذبه های گردشگری خوزستان؛دزفول شهری با طبیعت بکر

در دوران ساسانی خیلی از مردم از روستا به شهر کوچ می‌کردند. همان طور که جمعیت شهر زیاد می‌شد، مردم کم‌کم نگران آب می‌شدند؛ پس شاید همان موقع بود که به فکر تکمیل سازه‌ های آبی شوشتر افتادند. اردشیر اول و شاپور در دوره ساسانیان این مجموعه را کامل‌تر کردند تا به شکل سازه‌ امروزی در آمد.

شوشتر در زمان ساسانی در اوج شکوه، زیبایی و قدرت بود، تا جایی که شاپور اول ساسانی، والرین، امپراطور روم را اسیر کرده بود. او تکمیل سازه‌های آبی شوشتر را هم به والرین سپرد.

 

این دستاورد برای شاه‌های قاجار و پهلوی هم اهمیت فراوانی داشت. آن‌ها بودند که برای تخریب‌نشدن سازه‌ها، آن‌ها را مرمت کردند. سیل در سال 1342 آسیب زیادی به سازه‌های آبی شوشتر وارد کرد و قسمتی از آن تخریب شد. در حال حاضر سازمان میراث فرهنگی تلاش می‌کند تا این گنجینه بزرگ و ویژه را حفظ کند.

بخش های مختلف مجموعه شوشتر

آسیاب آبی

با مسدود کردن سد گرگر، سطح آب بالا می آید و سه تونل حفر شده در سنگ را پر می کند سپس آب این تونل‌ها به کانال‌های متعددی تقسیم ‌می‌شود و به قسمتی می‌رود که أسیاب ‌های آبی قرار گرفته، بعد از چرخاندن آسیاب نیز همانند آبشار به حوضچه‌هایی سرازیر می‌شود که منظره چشم نوازی را ایجاد می‌کند.

بند میزان

به دلیل پایین بودن سطح آب برای آبیاری زمین‌های کشاوری نیاز داشتند سطح آب را بالا بیاورند از این رو بند میزان را روی رودخانه ایجاد می‌کنند تا با مسدود کردن جریان آب سطح آب بالا بیاید.

کلاه فرنگی

کلاه فرنگی برجی است در نزدیکی رودخانه که در زمان قاجار ساخته شده است. این مکان محلی برای نظارت به کارگران، میزان و شدت آب در پهنه رودخانه است.

رودخانه گرگر

این رودخانه در شمال شهر شوشتر قرار گرفته است. جالب است بدانید این رودخانه به صورت دستی در دوران هخامنشیان ساخته شده است تا حجم آب کارون را برای امنیت شهر کم کند.

 

پل بند برج عیار

این بند در پایین ترین قسمت آبشارها قرار گرفته است و قدمت آن به زمان اسانیان باز می‌گردد، اعتقاد بر این است که این برج با آندوخنه و ذخایر طلای یک زن ساخته شده از این رو نام این برج را عیار به معنی ظرفی برای نگهداری طلا نام‌ گذاری کرده اند.

پل شاه علی

این پل بازمانده از دوران صفویه است. که دارای طاقی‌های متعددی است اما در حال حاضر ۳ طاق آن باقی مانده است. بعد از احداث پل جدید که شوشتر را به اهواز وصل می‌کند پل شاه علی دیگر تسنفاده ای ندارد.

پل بند شادروان

عده ای پل بند شادروان را قدیمی ترین پل هان یاد می‌کنند. این پل که دارای ۴۴ دعانه بوده است که به مرور زمان بخشی از آن از بین رفته است.

بند ماهی بازان

نام دیگر این بند، بند خداآفرین است شاید به دلیل اینکه ساخته دست نیست و به صورت طبیعی بر روی رودخانه گرگر ایجاد شده است.

بند دختر

آخرین بند در تنگه‌کوهستان استکه رود کارون از آن عبور می‌کند. بندهای بسیار دیگر هم مانند بند دارا ، بند خاک و بند شرابدار هم از دیگربندهای این مجموعه عظیم می‌باشد.

سیکا

سیکا محلی برای استراحت و تفریح است که در قسمت غری این مجموعه قرار دارد و دسترسی به آن از طریق پله‌هایی که به صورت دسترس در سنگ کنده شده است امکان پذیر است. در داخل این مکان حوض ۸ ضلعی دیده می‌شود که کانال های کوچکی به آن می‌رسد و سپس آب آن به سمت رودخانه هدایت می‌شود.

جاذبه‌های اطراف آبشارها و آسیاب آبی شوشتر

• قلعه سلاسل: ۱.۲ کیلومتر
• مسجد جامع شوشتر:۱.۵ کیلومتر
• خانه تاریخی مستوفی:۱.۴ کیلومتر
• خانه تاریخی مرعشی: ۱کیلومتر