تیتربرتر: جشن شب یلدا یکی از قدیمی ترین جشن های ایرانی است که در بلندترین شب سال، زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) برگزار می شود.
پیدایش شبه یلدا
شب یلدا یا شب چله یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های ایرانی است که مثل عید نوروز و چهارشنبه‌سوری از تاریخ و پیشینه‌ی قدیم ایران به یادگار مانده. این شب از تمام شب‌های سال بلندتر است و اجداد ما هر سال آن را جشن می‌گرفته‌اند.
یلدا واژه‌ای سُریانی به معنای زایش و تولد است. سریانی زبانی بود که در میان مسیحیان رواج داشت. این معنا، از بررسی و تحقیق در واژه‌نامه‌ها و کتاب‌های تاریخی به دست آمده است. ابوریحان بیرونی، دانشمند همه فن حریف و تقویم‌شناس، از شب یلدا با نام میلاد اکبر یاد می‌کند و منظور از این نام را میلاد خورشید دانسته است. کتاب آثار الباقیه نوشته اوست. کتاب به عربی نوشته شده و در حال حاضر، چند ترجمه فارسی از آن منتشر می‌شود. ابوریحان در این کتاب گاه‌شماری و تقویم اقوام مختلف را بررسی کرده است.
تاریخچه‌ی شب یلدا به گذشته‌های بسیار دور بر‌می‌گردد. اما قدمت دقیقش مشخص نیست. برخی باستان‌شناسان، تاریخ شب یلدا را هفت هزار ساله می‌دانند. آنها به ظروف سفالی دوره پیش از تاریخ، استناد می‌کنند. این ظروف دارای نقوش حیوانیِ ماه‌های ایرانی، مانند قوچ و عقرب هستند. البته این نقوشِ در کتیبه‌ها و یافته‌های باستان‌شناسی کمیاب‌اند. اما باستان‌شناسان معتقدند، می‌شود آیین مربوط به شب یلدا را تا هفت هزار سال قبل، ردیابی کرد.
شب چله
ایرانیان در زمان‌های قدیم، یک نوع تقویم کلی نگر هم داشتند. این تقویم بیشتر در کار‌های کشاورزی و دامپروری کاربرد داشت. آنها دو موقع از سال را به نام چله می‌شناختند. چله تابستان که از تیر شروع می‌شد و چله زمستان که از دی‌ماه. چله‌ها هر کدام به دو دوره تقسیم می‌شدند؛ چله بزرگ و چله کوچک. چهل روز ابتدایی را چله بزرگ و بیست روزِ بعد را چله کوچک می‌نامیدند.
چله بزرگ زمستان که درست بعد از شب یلدا آغاز می‌شود؛ شروع زمستان است و شدت سرما در آن بیشتر است. چله بزرگ تا دهم بهمن طول می‌کشد. پس از آن، چله کوچک شروع و تا اول اسفند ادامه دارد. شدت سرما در چله کوچک کمتر است و آسیب کمتری هم می‌رساند. چهار روز پایان چله بزرگ، و چهار روز آغاز چله کوچک را، چهار چهار می‌گویند که نهایت شدت سرما در این مدت اتفاق می‌افتد.
آداب ورسوم شب یلدا
شعرخوانی و شاهنامه‌خوانی
این رسم قدمت باستانی ندارد اما از زمان‌های قدیم این سنت باب شده است که بعد از جمع شدن افراد خانواده در کنار یک‌دیگر، به رسم احترام بزرگ فامیل همه را دور یک‌دیگر جمع می‌کند و از اشعار قدیمی ایرانی بازخوانی می‌کند.
این اشعار متعلق به شاهنامه فردوسی، اشعار حافظ، اشعار سعدی و تمثیل‌های قدیمی و محبوب هستند که البته در اکثر خانواده‌های ایرانی بیشتر از شاهنامه فردوسی استفاده می‌کنند. اعضای خانواده باید در کنار یک‌دیگر و در سکوت بنشینند و دقیق به اشعار قدیمی گوش بدهند چرا که این سنت یکی از جذاب‌ترین و صمیمانه‌ترین سنت‌های یلدا است که توصیه می‌کنیم شما هم در شب یلدا آن را امتحان کنید.
داستان‌خوانی و فال حافظ
داستان‌ها و افسانه‌های ایرانی هیچگاه تکراری نمی‌شوند و چه بسا داستان‌هایی که تا به حال از آنها چیزی نشنیده‌اید و چه فرصتی بهتر از شب یلدا که در کنار خانواده جمع شده و داستان‌های قدیمی ایرانی را بازخوانی کنید؟
داستان خواندن نیز مانند شعرخوانی از جمله اعمال لذت‌بخشی است که تجربه آن طی شب یلدا به شدت توصیه می‌شود.
بیشتر بخوانید:
فال حافظ نیز تقریبا در تمام خانواده‌های ایرانی و در شب یلدا رایج است. به این شکل که فرد بزرگ خانواده برای تک تک اعضای خانواده فال حافظ می‌گیرد و نگاهی به سرنوشت آنها از دیدگاه حضرت حافظ می‌اندازد که خب صمیمیت خاصی را در خانواده به جریان می‌اندازد.
آتش روشن کردن
از همان دوران باستان، روشن کردن آتش در شب یلدا یکی از سنت‌ها بود اما به مرور زمان و خصوصا در دوره جاری، این عادت کم‌رنگ‌تراز گذشته شده است.
البته هنوز خانواده‌های ایرانی هستند که بر این سنت اصیل پایدارند و پافشاری می‌کنند اما به دلیل فرهنگ‌های شهرنشینی دیگر این موضوع کمتر در کلان‌شهر‌ها دیده می‌شود اما بد نیست که مانند ایام باستان و برای سوزاندن حال واحوال بد پاییزیمان آتیشی روشن کرده و در جوار خانواده از شب یلدا لذت ببریم.
تماشای تولد خورشید
در گذشته جشنی شبانه برپا داشته می شد برای بیداری تا بامداد و تماشای طلوع خورشید تازه متولد شده، جشنی که از لازمه های آن حضور کهنسالان و بزرگان خانواده بوده است به عنوان نماد کهنسالی خورشید در پایان پاییز.
برخی ایرانیان بر این باور بودند که در شب ۳۰ آذر ماه خورشید با آنها قهر می کند و به دلیل اینکه خورشید را مظهر همه چیز می دانستند، تا صبح به شب زنده داری می پرداختند تا شاید خورشید با آنها آشتی کند! و نحس بودن این شب از بین برود.
برخی هم باور داشتند که خورشید مظهر قدرت است و در شب یلدا بر تاریکی پیروز می شود و تا یک سال اقتدار خورشید پایدار است و به همین دلیل شب یلدا را با شکوه سپری می کردند و تا صبح بیدار می ماندند تا خورشید غلبه کند.
سفره چینی میوه و آجیل
چیدن سفره شب یلدا با انواع خوراکی ها و تنقلات یکی از آیین های این شب بیادماندنی می باشد که شامل آجیل های مخصوص و میوه هایی همچون انار و هندوانه و دیگر تنقلات داخل آن قرار می دهند.
جالب است بدانید در دوران گذشته سفره ای با اسم میَزد پهن می شده است و از میوه های خاص خشک و تر و آجیل و یا به اصطلاح زرتشتیان لُرک در سفره استفاده میشده است که یکی از اجزای اصلی سفره می باشد و در حقیقت ولیمه این جشن به شمار می رود.از سایر اجزا می توان به عطردان،آتشدان،بخوردارن و بَرسَم اشاره کرد.بَرسَم ابزاری برای دعا خوانی می باشد که از فلز نقره و برنج و یا شاخه گیاهی خاص درست می شود.
