معاون پ‍ژوهشی دانشکده مهندسی منابع طبیعی دنبال کردن چرخه مدیریت کیفیت هوا را کلید رفع معضل آلودگی هوا دانست و گفت: در خودروهای بنزینی عمده ذرات معلقی که از ترافیک ایجاد می‌شود، از طریق سایش رخ می‌دهد و در مورد خودروهای دیزلی از اگزوز است.
محسن سلیمانی، امروز (چهارشنبه، ۲۷ مهرماه) در نشست «آلودگی هوا، منابع و عوامل، چالش‌ها و راهکارها» در دانشگاه صنعتی اصفهان، آلودگی هوا را یکی از معضلات مهم محیط زیستی کلان‌شهرهای دنیا دانست و اظهار کرد: آلودگی هوا اثرات منفی بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی را به دنبال دارد. توسعه ناپایدار به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه و عدم توجه به ظرفیت برد محیط زیستی، فعالیت‌های مختلف صنعتی، حمل‌ونقل، مصرف سوخت‌های فسیلی، بیابان‌زایی و پدیده گردوغبار (ریز گردها) در کنار شرایط اقلیمی و توپوگرافی در مناطق مختلف ازجمله کلان‌شهرهای کشور مانند اصفهان منجر به تشدید آلودگی هوا شده است.
وی افزود: تأثیر منفی فعالیت‌های انسان بر محیط‌زیست انکار نشدنی است و این تأثیر تابع سه فاکتور افزایش بی‌رویه جمعیت، رفاه و تکنولوژی است. به این معنا که هرچه سطح درآمد و رفاه بیشتر شود، به دنبال آن سطح تخریب کاهش می‌یابد. البته این گفته به معنای اینکه فقرا مخرب‌تر از ثروتمندان هستند، نیست.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی اصفهان، با اشاره به گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۸، تصریح کرد: بر اساس این گزارش، ذرات معلق هوای محیطی به‌عنوان ششمین فاکتور خطرناک برای سلامتی انسان شناخته‌شده است و حدود ۷ میلیون نفر سالانه در دنیا در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که عمده این تلفات در کشورهای جنوب شرق آسیا است که بدون توجه به فاکتورهای توسعه پایدار عمل می‌کنند.
ذرات معلق هوای محیطی، ششمین فاکتور خطرناک برای سلامتی انسان
سلیمانی با بیا اینکه سازمان بهداشت جهانی میانگین سالیانه مجاز ذرات معلق محیطی را در برخی مناطق ۱۰ میکروگرم بر مترمکعب گزارش کرده است، ادامه داد: بر اساس برآورد سازمان بهداشت جهانی، سالیانه ۵۰۰ هزار نفر براثر مواجهه با ذرات معلق موجود در هوای آزاد دچار مرگ زودهنگام می‌شوند. بر اساس گزارش همین سازمان، ۶۰ درصد از افراد جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که غلظت ذرات معلق در آنجا بیش از ۳۵ میکروگرم بر مترمکعب است.
وی، منابع آلاینده را شامل فعالیت‌های صنعتی، ساخت‌وساز، تولید انرژی، حمل نقل و ... اعلام کرد و افزود: در کنار این منابع فرایندهای طبیعی همچون فعالیت‌های آتش‌فشانی و گردوغبار نیز مطرح است که البته در خصوص اصفهان پدیده ریز گردها ناشی از فعالیت‌های انسانی است که بروز آن تشدید شده است. منابع آلاینده طیف وسیعی آلاینده را به محیط می‌دهند که مهم‌ترین آنها ذرات معلق است.
به گفته این استاد دانشگاه، هر چه اندازه ذرات معلق در محیط کوچک‌تر باشد، احتمال نفوذ به بدن بیشتر و اثرگذاری آنها بیشتر می‌شود.
سلیمانی اضافه کرد: بر اساس گزارش‌ها، میزان ذرات معلق در کشور ایران حد فراتر از مجاز است و بر اساس تخمین سازمان بهداشت جهانی، سالانه ۱۰ تا ۴۰ هزار نفر براثر آنجا خود را از دست می‌دهند. آمار اعلام‌شده در این خصوص از سوی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، مرگ ۳۰ تا ۴۰ هزار نفر در اصفهان است.
این استاد دانشگاه صنعتی اصفهان بابیان اینکه رفع معضل آلودگی هوا نیازمند عزم جدی است، گفت: درباره محیط‌زیست نمی‌توان مرز برای خودمان تعیین کنیم و باید بدانیم، فرآیندهای اشتباه بر محیط‌زیست مناطق اطراف نیز اثرگذار است. نمی‌توان در منطقه‌ای از دنیا تخریب صورت گیرد و بگوییم در همان‌جا باقی می‌ماند.
برای رفع معضل آلودگی هوا چه باید کرد؟
سلیمانی با طرح این پرسش که برای رفع معضل آلودگی هوا چه باید کرد؟ معتقد است که برای رفع این معضل دنبال کردن چرخه مدیریت کیفیت هوا مهم است. در این چرخه مجموعه اقداماتی در نظر گرفته‌شده که باید به‌صورت مدون تنظیم و اجرا شود. چرخه مدیریت کیفیت هوا شامل تمام اقداماتی است که توسط یک سازمان و یا نهاد نظارتی برای حفظ سلامت انسان‌ها و محیط‌زیست در برابر اثرات مخرب آلودگی هوا انجام می‌شود. این چرخه شامل اجزای مختلفی است که به‌صورت پویا و پیوسته با یکدیگر در ارتباط هستند.
وی به مدل‌سازی آلودگی هوا اشاره و تصریح کرد: در مدل‌سازی دو رویکرد مطرح است که شامل رویکرد از بالا به پایین و پایین به بالا است. در رویکرد از پایین به بالا، یک منبع آلاینده داریم و می‌خواهیم اثر آن را بررسی کنیم، اما زمانی که با منابع مختلف در منطقه مواجه هستیم، از رویکرد مدل‌سازی بالا به پایین استفاده می‌شود و پس از نمونه‌برداری از منابع آلاینده، نتایج تحلیل می‌شود.
معاون پ‍ژوهشی دانشکده مهندسی منابع طبیعی تهیه سیاهه انتشار را یکی از لازمه‌های مدیریت چرخه کیفیت دانست.
وی توضیح داد: بررسی روند انتشار دی کسید کربن از منابع مختلف در دنیا حاکی از روند افزایشی است که بیشترین افزایش در بخش تولید انرژی و بحث حمل‌ونقل است. در مورد ایران داده‌ها از حامل‌های انرژی نشان می‌دهد بر اساس آمار اطلاعات وزارت نیرو از سال‌های ۸۴ تا ۹۶ روند متغیر بوده و این موضوع نشان می‌دهد که وضعیت تحریم اثر دارد و روند را تغییر می‌دهد.
این استاد دانشگاه صنعتی اصفهان اضافه کرد: مصرف انرژی در ایران به نسبت دنیا رقم بسیار بالایی است. از سویی بررسی روند ذرات معلق در اروپا نشان از روند کاهشی آن دارد.
مازوت‌سوزی عامل تشدیدکننده آلودگی هوا است
سلیمانی به نقش مازوت در آلودگی هوا اشاره و تصریح کرد: مازوت عامل فوق‌العاده تشدیدکننده آلودگی هوا است. مازوت سوزی در بسیاری از نیروگاه‌ها به دلیل اینکه در زمستان که هوا پایدار است رخ می‌دهد، در تشدید آلودگی هوا نقش دارد.
وی تأکید کرد: این موضوع در اصفهان نیاز به فکر جدی دارد. فشارها به‌عنوان یک خواسته عمومی برای پلمب مازوت‌سوزی در اصفهان باید طلب شود و مسئولان به سمت روش‌های جایگزین مناسب بروند.
معاون پ‍ژوهشی دانشکده مهندسی منابع طبیعی در خصوص بحث سهم‌بندی ذرات آلاینده، توضیح داد: در خصوص بحث سهم‌بندی ذرات آلاینده بسته به نوع منطقه متفاوت است. ایراد مطالعات این است که همه به دنبال عدد خاص می‌گردند و نکته مغفول این است که این عدد همه‌جا یکسان نیست و زمانی که عدد مطرح می‌شود، بسیاری از مشکلات پشت عدد پنهان می‌ماند.
ذرات معلق از چه آلاینده‌هایی انتشار می‌یابند؟
سلیمانی در توضیح اینکه ذرات معلق بیشتر از چه آلاینده‌هایی به هوا انتشار می‌یابند، گفت: شاید تصور این باشد که ذرات معلق در خودروهای شخصی از اگزوز خودروها خارج می‌شوند، اما عمده ذرات معلقی که از ترافیک ایجاد می‌شود، از طریق سایش رخ می‌دهد و در مورد خودروهای دیزلی عمده ذرات معلق منتشرشده در هوا از اگزوز است. این یافته حاکی از این است که حتی اگر همه خودروها به سمت هیبریدی شدن برود، نیز معضل آلایندگی هوا از بین نمی‌رود، بلکه راهکار درست گسترش حمل‌ونقل عمومی است.
وی بابیان اینکه معضل آلودگی هوای اصفهان بسیار بحرانی است، تأکید کرد: مطالعه‌ای در کنسرسیوم آلودگی هوا که در ده دانشگاه برتر کشور انجام شد، نشان داد ازنظر تناژ، در اصفهان چیزی حدود ۵۰ هزار تن ذرات معلق انتشاریافته است که در مقایسه در تهران ۸ هزار تن است. این مطالعه در سال ۹۶ انجام‌شده است.
راهکارهای کاهش آلایندگی هوا
این استاد دانشگاه در توضیح راهکارهای کاهش آلایندگی هوا، خاطرنشان کرد: راهبردهای کاهش انتشار آلاینده‌های هوا شامل سه بخش رویکردی، فناوری و مدیریتی است که متأسفانه در کشور بیشتر بر جنبه‌های فناوری تأکید شده است، این در حالی است که راهبردهای رویکردی بیشتر باید مدنظر قرار گیرد. بایدهای رفع معضل آلودگی هوا شامل در اولویت قرار دادن محیط‌زیست در مسیر توسعه، توسعه پایدار، توجه به ظرفیت اکولوژیک محیط زیستی، برنامه‌ریزی دقیق و اهتمام به اجرای کامل و دقیق قوانین مانند قانون هوای پاک و مقدم دانستن پیشگیری بر درمان است.
سلیمانی تأکید کرد: برای رفع معضل آلودگی هوای اصفهان باید بر راهبردهای رویکردی و مدیریتی تمرکز کرد.
