به گزارش تیتربرتر؛ یادداشت روز از حمزه جلالی مدرس دانشگاه : دریای حزر(مازندران-هیرکان) Caspian Sea را دریابیم .

قابل توجه وزارت کشور و امورخارجه و استانداران حاشیه دریای خزر:

دریای خَزَر،  از جنوب به ایران، از شمال به روسیه، از غرب به روسیه و جمهوری آذربایجان و از شرق به جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان محدود است. دریای خزر در گذشته بخشی از دریای تتیس بود که اقیانوس آرام را به اقیانوس اطلس متصل می‌کرد. این دریا که گاهی بزرگترین دریاچه جهان و گاهی کوچکترین دریای خودکفای کره زمین طبقه‌بندی می‌شود، طول آن حدود ۱۰۳۰ تا ۱۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۱۹۶ تا ۴۳۵ کیلومتر است. سطح دریای خزر در حدود ۲۸ متر پائین‌تر از سطح دریاهای آزاد است. 

قسمت شمالی این دریا بسیار کم‌عمق و عمق آن به‌طور میانگین کمتر از ۵ متر است. 

حدود ۱۳۰ رودخانه به این دریا می‌ریزند که اکثر آن‌ها از شمال غربی به دریا می‌پیوندند. بزرگترین آن‌ها رود ولگا است که هر سال به‌طور میانگین ۲۴۱ کیلومتر مکعب آب را وارد دریای خزر می‌کند. رودهای کورا ۱۳، اترک ۸٫۵، اورال ۸٫۱ و سولاک ۴ کیلومتر مکعب آب را سالانه وارد دریای خزر می‌کننند(در صورت بسته شدن سد بر روی این رودخانه ها ورودی آب  این دریا کاهش یافته تا جاییکه همانند دریاچه آرال در چند سال آینده به خشکی میگراید و تمام مزارع و شهرهای آطراف آن خشک  و جنگلهای سرسبز شمال و هیرکان و دیگر جنگلهای اطراف خزر نابود خواهند شد و چیزی به نام سرزمینهای سرسبز گلستان ،مازندران و گیلان باقی نخواهد ماند  مسئولین کشورهای حاشیه دریای خزر و استانداران استانهای ساحل دریا  کارگروهایی را تشکیل و جلساتی در خصوص  داشته باشند اهمیت  این دریا از نظر اقتصادی و سیاسی بسیار بالاست در ذیل به شرح آن می پردازم.

طبیعت بسته خزر، آن را زیستگاه جانوران و گیاهان منحصر به فرد کرده‌ اما در عین حال موجب شده تا در مقابل آلودگی‌های کشاورزی و صنعتی و نفتی بسیار آسیب‌پذیر باشد. از منابع مهم دریای خزر ذخایر نفت و گاز موجود در بستر دریا و همچنین انواع ماهیان خاویاری را می‌توان نام برد.

 از خشک شدن دریاچه ارال(دریایی که به یکباره ناپدید شد) درس عبرت بگیریم  ، تا  فکری برای دریای خزر و  دریاچه ارومیه بکنیم :

چگونگی خشک شدن دریاچه ارال و اثرات  و فاجعه زیست محیطی آن  : الف)در کنار این دریاچه شهری به نام مویناک Moynaq وجود داشت که در حدود نیم قرن پیش، بهترین شهر ماهیگیری و بزرگترین بندر  Karakalpakstan محسوب می شد. اما این دریا ناپدید شد طوری که در حال حاضر دیگر اثری از آن نیست! این یکی از نادرترین عجایب طبیعت است ،ب) از شهر مویناک که در خط ساحلی دریای آرال قرار داشت، در آن دوران روزانه ۱۶۰ تن ماهی صید می شد که رقم بسیار زیادی است. امروزه این شهر با دریا حدود ۱۵۰ کیلومتر فاصله دارد. آرال، سابقا دریا محسوب می شد و یکی از چهار دریاچه ی بزرگ دنیا با مساحت ۶۸۰۰۰ کیلومتر مربع بود طوری که به آن دریا گفته می شد اما کم کم آب رفت و اندازه ی  آن کوچک شد ج ) در دهه ی ۱۹۴۰، اتحادیه جماهیر شوروی سابق، به فکر اجرای یک برنامه ی جاه طلبانه برای بارور کردن بیابان افتاد و تصمیم گرفت ۲ رودخانه ای که دریای آرال را تغذیه می کردند یعنی رود «آمو دریا» در جنوب و «رود سیر دریا» در شمال شرقی، به سمت این بیابان منحرف شوند تا آن را آبیاری کنند و در نتیجه بتوان در این بیابان بی آب و علف، برنج، خربزه و غلات کشت کنند د) در سال ۱۹۶۰ بین ۲۰ تا ۶۰ کیلومتر مکعب از آب این رودها، به جای دریای آرال، به سمت این بیابان می رفت و به همین دلیل باعث شد تا آب دریا شروع به کمتر شدن کند، طوری که در سال ۲۰۰۷، این دریا به ۱۰ درصد اندازه ی واقعی خود در سال های قبلش رسید. در واقع یک تصمیم اشتباه باعث شد تا هم دریا برای همیشه ناپدید شود و هم  صنعت ماهیگیری دریای آرال که در آن دوران تمام نیازهای ماهیگیری اتحادیه جماهیر شوروی را برطرف می کرد، به قبرستان قایق ها تبدیل شود. جدای از این ها، این موضوع باعث شده تا آب و هوای این منطقه از ازبکستان به شدت تغییر پیدا کند و تابستان هایی گرمتر از تابستان های نرمال و زمستا ن هایی سردتر از زمستان های نرمال پیدا کند 

2-1) آمودریا (رود وخش به معنی شتابان/ Oxus)، رودخانه آمو یا جیحون (به یونانی باستان: Oxus/Ὄξος/اُکسوس[که یونانی‌شدهٔ نام پارسی باستان رود: وَخشا است) پرآب‌ترین رود آسیای میانه است که رود دوم سیر دریا است. تاجیک ها به رود، دریا می گویند. آمودریا از کوه‌های پامیر سرچشمه گرفته و حدود ۱٬۱۲۶ کیلومتر از آن در قسمت مرزهای شمالی افغانستان با تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان جاری است. در سواحل آن شیرخان بندر و بندر حیرتان قرار گرفته، که کالاهای صادراتی یا وارداتی افغانستان به کشورهای آسیای میانه از این طریق مبادله می‌شود.  این رود به‌طور تاریخی در حدود یا سرحد سرزمین باستانی ایران قرار داشته به رود سیر دریا به دریاچه آرال می‌ریزد. امروزه هرچند مسیر اصلی رود به سوی آرال است اما تمامی آب آن در طول مسیر و با کانال‌کشی‌هایی که برای کشاورزی صورت گرفته به مصرف می‌رسد. 

2-2)دریاچه خوارزم از سال ۱۹۶۰ به بعد رو به خشکی رفت و نود درصد آن خشک شده است. دلیل این خشکی بیشتر این بوده که شوروی سابق مسیر دو رودخانه سیحون و جیحون رو به سمت بیابان‌ها تغییر می دهد تا آن زمین‌ها رو به زمین‌های کشاورزی تبدیل کند. از زمان هخامنشیان آسیای میانه را اورزمی یا خوارزمی می‌نامیدند از زمانی که آسیای مرکزی به دست مغول‌ها و روس‌ها افتاد نام غیراصیل آرال جایگزین نام تاریخی خوارزم شد. 

2-3) در کرانه شرقی خراسان بزرگ که امروزه به خراسان ایران و افغانستان تقسیم شده) دو رود بزرگ جاری بود که گاه به نام‌های سیحون و جیحون خوانده می‌شوند و سرزمین‌های آن سوی آنها را فرارود یا ورارود و به اصطلاح عربی ماوراءالنهر می‌خوانند. امروزه این دو رود به نام آمودریا و سیردریا خوانده می‌شوند. آمودریا در واقع نام قدیمی این رود است. در گذشته این رودخانه به دریای خزر می‌ریخته‌ «گذرگاه پیشین و باستانی آمودریا به سوی دریای خزر امروزه به شکل گودال و شوره‌زاری به نام «اونگوز»، و نیز گذرگاه جدیدتر آن به نام «اوزبای» (اوزبوی)، همچنان در محل دیده می‌شود .

2-4)آمودریا در اصل به معنای رود شهر آمو است به گفتهٔ ریچارد فرای،  آملی کورت  ،کریستوفر برونر، آریایی بوده‌اند، و به مردمان سکا و داهه پیوند داده  شده است .

2-5) آمو: رود. جیحون.. سرچشمهٔ این رود بلورکوه است به مشرق بدخشان، و در سابق این رود به خزر می‌ریخته و مغولان گاهِ جنگ (هنگام نبرد) با خوارزمشاه مجرای آن را تغییر داده و به دریاچه آرال وارد کردند.

2-6)استرابون نقل می‌کند که کالاهای هندوستان به وسیله این رودخانه تا دریای خزر حمل و از آن‌جا از طریق رود کورا به دریای سیاه فرستاده می‌شد. هنگامی که اسکندر به ایران حمله کرد، این رودخانه به دریای خزر می‌ریخت و از آن پس مسیر آن تغییر کرد و چون مغول‌ها شهر گرگانج پایتخت خوارزمشاهیان را تصرف کردند رودخانه مزبور را با تغییراتی در مسیر آن به طرف دریای مازندران جاری ساختند 
3-1)رودهایی که از ایران به دریای خزر می ریزند : سفید  رود_چالوس_گرگان_هراز، نکا، ،بابل، ارس ، اترک

3-2)رودهای روسیه که به دریای خزر میریزند ،دن، ولگا، دنپرو دنیستر با طول 72000 کیلومتر درست شده که از این مقدار 18000کیلومتر آن کانال و 10000کیلومتر آن دریاچه های قابل کشتیرانی است.

** راه حل برای جلوگبری از نابودی دریای خزر : با بستن قرار دادهایی توسط پنج کشور حاشیه دریای خزر در اورآسیا  و تشکیل کارگروه اجرایی جهت احیای دریای خزر :

1)جلوگیری از ورود پسآب  و ضایعات کارخانجات صنعتی اطراف این دریا

2)جلوگیری از ضایعات نفتی به دریا که با حفر چاه نفت ایجاد میگردد و انتقال نفت با خط لوله به ساحل دریا 

3) رها سازی آب رودخانه های اطراف دریا که روی انها سد بسته شده  در سه فصل پاییز،زمستان و بهار 

4) انتقال آب دریای خزر به استان سمنان از طریق کوههای سر به فلک کشیده البرز فکر  بسیار نادرستی است