تیتربرتر؛ باغ دولت آباد یزد که در محله چهار منار قرار گرفته است، یکی از قدیمیترین باغهای شهر یزد محسوب میشود. در ادامه با کجارو همراه باشید تا بیشتر با این باغ و بخش های مختلف آن آشنا شویم.
باغ دولت آباد یزد
باغ دولت آباد یکی از جاهای دیدنی یزد و از میراث جهانی یونسکو عمارت باغ در ایران است که در خیابان شهید رجایی در محله چهار منار داخل کوچه فردوسی یا حسینیه فردوس قرار گرفته است و از بلوار دولت آباد نیز دسترسی دارد. این باغ در دوران قاجاریه متصل به دروازه چهار منار بود اما همچنان خارج شهر قرار میگرفت. اما با گذشت زمان، بافت شهری اطراف آن را پر کرد، بهطوری که در دوران پهلوی ساختوساز حومه شهری پیرامون آن را فراگرفت و بهتدریج باغ در مرکز شهر یزد واقع شد.
چگونه به باغ دولت آباد برویم؟
برای دیدن باغ دولت آباد رهسپار استان یزد و مسافر شهر یزد شوید. بعد از رسیدن به این شهر سراغ این باغ را در محله پامنار میتوانید بگیرید. پس به بلوار دولت باد و سپس خیابان شهید رجایی بروید، در کوچه حسینیه یا فردوسی مکانی است که باغ دولت آباد را در خود جای داده است.
قدمت باغ دولت آباد
در کتاب یادگارهای یزد، نوشته ایرج افشار آمده است:
مطالعه تاریخ قدیم یزد نشان میدهد که باغهای مهم و بزرگ و زیبا از قدیمترین ایام در آنجا ساخته میشده و ذکر بسیاری از آنها در آن کتب موجود است. از جمله در تاریخ جدید یزد از سی باغ نام برده شده است. ولی دیگر اثری از هیچکدام از آنها اکنون بر جای نیست.
باغ دولت آباد یزد از نمونه باغهای بزرگ ایران است که در سال ۱۱۶۰ هجری قمری در دوره زندیه بنا شده است. این باغ بزرگ یکی از بنیادها و آبادانیهای محمدتقی خان مشهور به خان بزرگ، سرسلسله خاندان خوانین یزد و مرد مقتدر آن عهد و معاصر با شاهرخ میرزا و کریمخان زند بوده است. است. وی ابتدا قناتی با نام دولت آباد ایجاد کرد و سپس از آب آن قنات، باغ دولت آباد را به وجود آورد.
قنات باغ دولت آباد:
قنات تاریخی عظیم و مهم دولت آباد دارای قدمتی بیش از دویست سال است که از احداث پنج رشته قنات تشکیل شده است. این قنات نقشی اساسی در موجودیت بخشی به باغ دولت آباد دارد، به طول تقریبی ۶۰ کیلومتر یکی از مهمترین و طولانیترین قناتهای شهر یزد است. قنات از ارتفاعات مهریز سرچشمه میگرفت و پس از مشروب کردن بخشی از اراضی مهریز و به کار انداختن چند آسیاب آبی به یزد میرسید و همه باغ دولت آباد را سیراب میکرد و پس از آن به طرف اراضی اطراف باغ جاری میشد و زمینهای کشاورزی را سیراب میکرد.
معماری باغ دولت آباد
آنچه این باغ را در میان باغهای ایرانی شاخص نشان میدهد، بادگیر مرتفع آن است که با بیش از ۳۳/۸ متر بلندترین بادگیر جهان شناخته شده است. از دیگر خصوصیات این بادگیر، هشتضلعی بودن آن است که باعث میشود باد در هر جهت بوزد و بهراحتی و بهسرعت به قسمت زیرین هدایت شود. از سوی دیگر در زیر این بادگیر حوضی قرار دارد بهطوری که با وزیدن باد به سطح آب حوض، هوای خنکی را داخل بنا ایجاد میکند. دراین ساختمان با تلفیق باد و آب که درحوضهای داخل ساختمان در جریان است، هوای خنک از زیر بادگیر به قسمت شاهنشین و تالارها انتقال پیدا میکند. به همین دلیل به این بنا، ساختمان تابستانه نیز گفته میشود.
هندسه باغ دولت آباد:
هندسه باغ بسیار دقیق بوده و سطح باغ را به دو بخش مستطیلی شکل عمود بر هم (باغ بیرونی و باغ اندرونی) تفکیک کرده است. محور تقارن مستطیل بزرگتر، محور اصلی باغ اندرونی است که آبنمای بزرگ باغ به ابعاد ۱۹۴ در ۱۲ متر بر این محور منطبق است. در واقع این محور، همان محوری است که عمارت سردر را به عمارت هشتی متصل میکند. معمار باغ با کاشت درخت در دو جانب محور اصلی، علاوه بر اینکه سبب تمرکز دید به سوی عمارتهای اصلی باغ میشود، موجب عدم محدودیت دید از سوی هر یک از عمارات بهسمت منظره باغ نیز هست و بر اتصال بصری بین دو عمارت تأکید میکند. وجود چشمانداز اصلی بهشکل مستقیم و کشیده در محور طولی باغ روبهروی کوشک و کاشتن درختان بلند در دو طرف آن نقشی اساسی در ایجاد پرسپکتیوی دارد که باغ را طولانیتر نشان میدهد. آبنما که دقیقا بر محور تقارن باغ اندرونی منطبق است، سطح باغ را به دو کرت مستطیلی متقارن تقسیم میکند. در باغ اندرونی قسمت عمده باغ کرتبندی شده است. تناسبات کرتبندیها از تناسبات دو باغ مستطیل شکل تبعیت میکنند.
مطالب مزتبط:
بناهای باغ دولت آباد
پیدایش مجموعه عمارات باغ دولت آباد پس از احداث و احیای رشتههای قناتی است که با همین نام شکلگرفته و پس از رونق باغهای پیرامون، بناهایی شامل: عمارت سردر، عمارت بهشت آیین، تالار آیینه، عمارت تهرانی، عمارت هشتی یا عمارت بادگیر، عمارت سردر شمالی (مربوط به باغ بهشت آیین)، تالار طنبی، برج دیدهبانی و آبانبار احداث شده است. همچنین اصطبلی بزرگ با شترخانه و غلامخانه در غرب باغ و در کنار رودخانه خشک قرار دارد. فضای سبز باغ، درختان میوه مانند انگور و سرو و کاج داشته و همچنین گلهای محمدی و سرخ نیز در باغ دیده میشوند.
مجموعه ساختمانهای دولت آباد هر یک دارای مشخصات معماری و جلوههای اصیلی از کاربرد فضاهای مورد نیاز در آن زمان است. در ادامه با سه بنای اصلی این باغ آشنا میشوید:
عمارت هشتی:
که در انتهای محور اصلی باغ و متصل به دیوار جنوبی است، در واقع کوشک اصلی باغ محسوب میشود و به سبب وجود بادگیر مرتفع آن شهرت خاصی دارد. عمارت هشتی دارای سه اتاق بزرگ و حوضخانهای (با حوض یکپارچه مرمرین) در وسط است. طرح آن شبیه سایر کوشکهای ایرانی است و طبقه فوقانی یک تالار و صفه و منظر دارد.
عمارت طنبی:
در سمت غرب عمارت هشتی، عمارت طَنَبی بزرگ و مجللی قرار دارد که دارای بادگیری مربع شکل و رو به باغ است. در دو طرف تالار طنبی، تالارها، صفهها و شبستانهایی در یک طبقه جای دارند که در و روزنهای آنها به طنبی باز میشود. در زیر طنبی، زیرزمینی ژرف کندهاند که با دو پله راست به باغ میپیوندد و از طرف جنوب با راهرویی به محوطه زیر بادگیر ارتباط دارد.
عمارت سردر:
بین باغ اندرونی و بیرونی، اصلیترین عمارت باغ بهشت آیین به شمار میآید که دوطبقه است و زیر خان آن از یک سردر، هشتی و یک اتاق بزرگ (رو به شرق) و چند اتاق کوچک (رو به شمال و جنوب) و چند راهرو تشکیلشده است.
علاوه بر این بناهای اصلی، ابنیه فرعی و خدماتی در ضلع شرقی باغ شامل آبدارخانه، شربتخانه، آشپزخانه و تأسیسات چاه و منبع آب با گاورو وجود دارد که در مواقع کمآبی برای پرکردن حوضهای متعدد باغ از آن استفاده میشده است.
آنچه دیگران می خوانند: