تیتربرتر: پیش از معرفی انواع سازهای کوبه ای باید به این نکته اشاره کنیم که دنیای موسیقی و ساز سرشار از تنوع است. شاید بتوان گفت که دنیای سازها تمامی ندارد. در هر گوشه‌ای از دنیا سازی ست که متعلق به یک فرهنگ و ملیت خاص بوده و برخی از آن‌ها هم شانس جهانی‌شدن داشته‌اند. چه بی‌شمار سازهایی که خواستگاه شرقی دارند اما در دستان مردمانی از غرب به صدا درمی‌آیند. شاید بتوان گفت این خاصیت ساز است که خود را محدود به هیچ جغرافیایی نمی‌کند.
اما به طور کلی سازها به دسته‌های مختلفی همچون زهی، کوبه ای، بادی، الکترونیک و … تقسیم میشوند.
منظور از ساز کوبه ای چیست؟
به طور کلی ساز کوبه ای به سازهایی گفته می‌شود که با استفاده از ضربه، سایش، حرکت دست و… به صدا درمی‌آیند. خیلی انتظار ساخت ملودی از این سازها نمی‌رود و بیشتر برای ریتم مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از انواع سازهای ضربی به کوک نیاز دارند و برخی از آن‌ها هم از دردسرهای کوک رها هستند. گفته می‌شود که این نوع سازها از قدیمی‌ترین انواع ساز در طول تاریخ بشریت است.
عمری معادل چند هزار سال. حتی از طرف دیگر زندگی ما انسان‌ها علاوه بر اکسیژن و آب وابسته به ریتم است. این تولید ریتم در فطرت همان بشر اولیه نیز وجود داشته و تا الآن ادامه دارد.
یکی از ابتدایی‌ترین شکل برقراری ارتباط بین انسان‌ها استفاده از همین ابزار موسیقی کوبه ای بوده و با کوبیدن بر روی شی مشخصی، پیام‌های متفاوتی را با یکدیگر رد و بدل می‌کردند.که امروزه به صورت ساز درآمده و ساز جدید کوبه ای نام گذاری میشوند.
کوک انواع ساز های کوبه ای
این نکته را دیگر همه ما می‌دانیم که هر نوع سازی برای اینکه صدای باکیفیت و منحصر به فردی تولید کند، نیازمند کوک است، در غیر این صورت نوایی که از آن به گوش می‌رسد به‌جای گوش‌نواز بودن، گوش‌خراش خواهد بود. شرایط سازهای کوبه ای نسبت به سایر سازها کمی متفاوت است. آلات موسیقی کوبه ای ازنظر کوک شدن به دو دسته کوک معین و کوک نامعین تقسیم میشوند. سازهای با کوک معین همانند هنگ درام، زیلوفون، ماریمبا و… و سازهای کوک نامعین همچون طبل، دایره زنگی، دف و…
در معرفی سازهای کوبه ای باید ذکر کنیم که این ساز دارای تنوع بسیار زیادی است. در هر فرهنگ و ملیتی که وارد شوید، شاهد نوعی از این ساز خواهید بود که متعلق به همان مردمان است. در ایران نیز انواع ساز ضربی موجود است که از قدیم در مراسم مختلف به بهانه‌های متفاوت نواخته می‌شد. در ابتدا انواع سازهای ضربه ای ایرانی را به شما معرفی می‌کنیم سپس به سراغ سازهای کوبه ای غیر ایرانی و خارجی می‌رویم.
معرفی ساز های کوبه ای ایرانی
دف
ساز دف از قدیمی‌ترین، شناخته شده‌ترین و بهترین سازهای کوبه ای ایرانی است که در موسیقی سنتی ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد. این ساز از یک حلقه چوبی ساخته شده که بر روی آن پوست نازکی کشیده شده و داخل آن به‌صورت دوار حدود ۴۰ حلقه فلزی تعبیه شده است. هنگام نواختن دف، این حلقه‌های فلزی با صدای زنگ وار خود، زنگ بهتری به نوای ساز می‌دهند. دف شباهت زیادی به دایره دارد اما از آن بزرگ‌تر بوده و صدای بم‌تری دارد.
تمپو
اگر بخواهیم به ساز کوبه ای جنوب ایران اشاره کنیم، بی شک تمپو گزینه مناسبی خواهد بود. همچنین این ساز در موسیقی ترکی و عربی جایگاه ویژه‌ای دارد. تمپو یک پوست صدای یک طرفه بوده که شباهت زیادی به تنبک داشته و از جنس سفال یا فلز است. قیمت این ساز برای افراد مبتدی چندان گران نیست و به راحتی می‌توانند سازی متناسب با سطح خود را خریداری کنند.
دهل
دهل یکی دیگر از سازهای کوبه ای ایران است که از دو طرف دارای پوسته می‌باشد و توسط یک طناب به گردن نوازنده آویزان می‌شود.
تمبک
این ساز را با تلفظ‌های مختلفی چون تمبک، تنبک، دمبک، ضرب و… می‌شناسیم. این ساز کوبه ای ایرانی جزو سازهای جامی شکل است که برای نواختن بر روی ران پا قرارگرفته و با ضربه زدن به پوستی که بر روی دهانه‌گشادتر آن قرارگرفته است صدا تولید می‌شود.
دایره زنگی
دایره زنگی سازی شبیه به دف و دایره بوده اما از آن بسیار کوچک‌تر است و به این دلیل به این نام شهرت پیداکرده که در اطراف آن دو صفحه گرد فلزی وجود دارد که آن را تال یا زنگ می‌نامند و صدای زنگ خاصی را همراه با ضربه به پوست تولید می‌کند.
معرفی ساز های کوبه ای خارجی
درام؛ رایج ترین ساز کوبه ای
یکی از شناخته شده‌ترین انواع ساز کوبه ای در جهان، درام کیت آکوستیک است. این کیت شامل مجموعه‌ای از طبل‌ها و سنج‌هاست که روی پایه‌ها و اتصالات مختلفی نصب شده و در کنار یکدیگر نواخته میشوند.
درام کیت الکترونیک
یکی از بهترین سازهای کوبه ای و یک جایگزین خوب برای درام کیت کلاسیک و ساز کوبه ای سنتی، درام کیت الکترونیک است. طبل‌های الکترونیک جایگزین طبل‌های معمولی میشوند و آلیاژهای مورد استفاده در درام کیت الکترونیک متفاوت است.
جیمبه (Djembe)
ساز جیمبه از غرب آفریقا و میان مردمان ماندینکا می‌آید. این ساز ظاهری قبیله‌ای دارد و تقریباً خاستگاه تمام سازهای کوبه ای محسوب می‌شود.
جان جان (Djun Djun)
یک ساز و سه ساز. جان جان که برخی آن را “دان دان” نیز میخوانند، از گروه طبل‌های طناب دار غرب آفریقاست. این ساز در اندازه‌های مختلف وجود دارد و معمولاً در کنار جیمبه اجرا می‌شود. این ساز از سه ساز ضربی تشکیل شده است؛ دان دونبا (بزرگ)، سانگبا (متوسط) و کان کینی (کوچک).
اودو
اودو ساز کوبه ای متولد نیجریه است که هیچ پوستینی ندارد. این ساز شبیه یک گلدان بوده که بر روی بدنه خود حفره بزرگی دارد و شما با ضربه زدن به هر قسمت از این گلدان می‌توانید صدای خاصی تولید کنید. این ساز در موسیقی هندی و حتی بندری ایرانی نیز کاربرد دارد و در جنوب ایران بانام جهله شناخته می‌شود.
کنگا (Conga)
نام سازهای کوبه ای گاهی در ایران به شیوه دیگری تلفظ می‌شود. برای مثال کنگا که در ایران تومبا نامیده می‌شود. کانگا (یا کنگا) از درام‌های دستی لاتینی است که ریشه در کوبا دارند و عموما از چوب و پوست گوساله ساخته میشوند. یک مجموعه کامل از کانگا دارای سه طبل، تومبا (بزرگترین طبل)، کنگا و کوینتو (کوچک‌ترین طبل) است. ساز کانگان در صورتی که دارای چهار تکه باشد، کوچک‌ترین ساز آن ری کوینتو است.
بانگو
یکی دیگر از انواع ساز کوبه ای بانگو است که به کوبا تعلق داشته و به‌طورکلی در موسیقی لاتین نقش بسیار پررنگی دارد. در بیشتر موزیک‌ها با تم اسپانیایی این ساز حضور دارد.
مطالب مرتبط:
انواع ساز کوبه ای جدید
برخی از پژوهشگران معتقدند پس از صدای انسان، ساز ضربه ای بیشترین قدمت را دارد. آن‌ها می‌گویند اولین استفاده انسان از این ساز برای ایجاد ارتباط بوده اما بعدها نقش اصلی ار در اجرای مراسم مذهبی و مقدس داشته است. صدا در این سازها توسط یک لایه پوست که روی آن کشیده شده یا صفحه و میله‌های فلزی و چوبی تولید می‌شود. در ادامه به معرفی سه تا از انواع ساز های کوبه ای جدید می‌پردازیم.
- کاخن
- هنگ درام
- کالیمبا
- بندیر
- تانگ درام
راهنمای خرید ساز های کوبه ای
- درام، سازی بسیار جاگیر است، به همین دلیل پیش از خرید توجه کنید که فضای لازم برای آن را در اختیار داشته باشید. در صورتی که دارای معضل جا و مکان مناسب هستید، شاید درام الکترونیک از آن جهت که کوچک‌تر است انتخاب بهتری برای شما باشد.
- نمی‌توانید به صورت مداوم درام خود را جابه‌جا کنید، هر بار سرهم کردن و باز کردن آن زمان‌بر است. این نکته را پیش از خرید مدنظر قرار دهید.
- یکی از مشکلاتی که درامرها معمولاً با آن مواجه هستند، تولید صدای زیاد ساز است. برای انتخاب محل تمرین جایی را انتخاب کنید که مزاحمتی برای کسی ایجاد نکند، در غیر این صورت درام الکترونیک به دلیل تنظیم صدا و یا حتی استفاده از هدفون انتخاب هوشمندانه‌تری است.
- در ادامه مبحث راهنمای خرید سازهای کوبه ای باید این نکته را بدانید که به طور کلی در انتخاب هر سازی، تناسب بین قد و جثه نوازنده و اندازه ساز مورد نظر اهمیت بسیاری دارد که درام نیز از این قاعده مستثنا نیست.
- از تهیه لوازم جانبی درام غافل نشوید. از کیفیت درام استیک (چوب)، ملت‌ها و سایر لوازم اطمینان حاصل کنید. درام استیک‌ها در سایزها و شکل‌های مختلف و متنوعی در بازار موجود است که شما باید مناسب‌ترین گزینه را انتخاب کنید.
- از آنجایی که درام‌ها معمولاً به صورت ایستاده نواخته میشوند، از کیفیت و قدرت چهار پایه و لوازمی که انواع طبل و سنج‌ها را به یکدیگر متصل می‌کند و همچنین راحتی صندلی محل نشستن درامر مطمئن شوید.
همانطور که ملاحظه فرمودید، انواع و اقسام سازهای کوبه ای و اسم ساز های کوبه ای از سرتاسر دنیا وجود دارد که هنوز اسم ساز های کوبه ای بسیاری از آن‌ها را ذکر نکرده و تنها به معرفی تعداد پرکاربردتر آن‌ها بسنده کردیم.
آنچه دیگران میخوانند:
گردآورنده: زهرا فرامرزی
