به گزارش تیتربرتر؛ رایزنی‌ها برای احیای برجام در وین به پیچ خطرناک رسیده است. «علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه و رییس هیات مذاکره‌کننده ایران روز یکشنبه به وین بازگشت تا دور هشتم رایزنی‌ها با هیات‌های مذاکره‌کننده کشورهای عضو برجام (روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان) را به منظور احیای توافق هسته‌ای پیش ببرد. در حالی که هنگام بازگشت باقری به تهران گفته شد که او برای مشورت و کسب تکلیف درباره قدرت مانور نهایی در مذاکرات به پایتخت بازگشته، حضور کوتاه او در تهران با حاشیه‌سازی‌هایی همراه شد.
همزمان با اظهار نظر برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی درباره وضعیت مذاکرات در وین و انتقاد از ستانده‌ها و هشدار درباره نادیده گرفته‌شدن مصوبه مجلس شورای اسلامی در صیانت از حقوق ایران در مسیر بازگشت به اجرای برجام، در فضای رسانه‌ای و مجازی نیز برخی چهره‌های اصولگرا با ناکافی‌خواندن ستانده‌های هیات مذاکره‌کننده ایران، عدم توافق را بهتر از احیای برجام خواندند. در نهایت در حالی که برخی از این منابع خبری ادعا می‌کردند مذاکرات وین به دلیل عدم انعطاف طرف مقابل ایران شکست خورده و همزمان منابع غربی از تعیین ضرب‌الاجل چند روزه از سوی مقام‌های آمریکایی سخن می‌گفتند، علی باقری در داغ‌ترین روزهای جنگ روسیه با غرب به وین بازگشت.
اما ضمن پیشرفتهای قابل توجه در گفتگوها، چند موضوع محدود اما بسیار مهم و حیاتی باقیمانده است که عمدتا نیاز به تصمیم گیری طرفهای غربی دارد.به همین دلیل، گفتگوها هنوز با نقطه پایان فاصله دارد.
نه تنها توافق قطعی نیست، بلکه در حال حاضر احتمال توافق با احتمال عدم توافق برابری می کند. زیرا هنوز برخی خواسته های حداقلی ایران باقی مانده که مربوط به انتفاع عملی از توافق می شود و در صورت عدم تحقق آنها، توافقی در کار نخواهد بود.
برجام در چه مرحله ای است؟
* میخاییل اولیانوف، نماینده روسیه در وین در توییتر نوشت: نمایندگان کشورهای عضو برجام عصر دوشنبه در کاخ کوبورگ وین دیدار کردند. از آوریل 2021 که مذاکرات آغاز شد، پیشرفت فوق العاده ای حاصل شده است. اما یک قانون وجود دارد: روی هیچ چیز توافق نمی‌شود تا زمانی که روی همه چیز توافق شود. آخرین تلاش برای پایان موفقیت آمیز گفتگوهای وین ضروری است. مذاکره کننده ارشد چین نیز پس از پایان نشست غیر رسمی اعضای برجام در وین اظهار کرد: مذاکرات به مرحله آخر رسیده و مشارکت کنندگان در گفت‌وگوها، روشنایی پایان تونل را می‌بینند. پاسخ سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران به همتای آمریکایی این است که ایران تا ابد منتظر نمی‌ماند.
واکنش بازار به توافق وین
*جدیدترین اطلاعات از توافقِ در حال نگارش در وین نشان می‌دهد به دلیل سنگ اندازی‌های آمریکا در نقطه احتمالِ برابر توافق یا عدم توافق هستیم و ایران مصمم است به هیچ وجه از خطوط قرمز خود عبور نکند و حداقل خواسته‌های ایران در این توافق مواردی است که در ادامه می‌آید، هرچند طلاعات موثق ما نشان می‌دهد موارد باقی مانده از همه موارد ذیل مهم تر هستند و تا آن خطوط قرمز رعایت نشوند، توافقی درکار نیست. بر اساس اطلاعات رسیده، «توافق احتمالی در قالب یک "تصمیم" کمیسیون مشترک برجام همراه با سه ضمیمه شامل ضمیمه رفع تحریم‌ها، ضمیمه اقدامات هسته‌ای، و ضمیمه برنامه بازاجراست». البته هنوز تا پایان مذاکرات و رسیدن به توافق نهایی چند موضوع مهم و خط قرمزی ایران باقی مانده که بدون تغییر موضع امریکایی‌ها که چنین تنشی را باعث شده اند، و رفع این حداقلهای باقی مانده ایران، وضعیت نهایی توافق مشخص نخواهد بود. همچنین پذیرش فرایند «رفع موثر و پایدار تحریم» از طرف غرب در دستورکار است. در همین حال محدودیت‌های برنامه هسته‌ای ایران به مرور کاهش می‌یابد. شنیده های خبرنگار ایرنا حکایت از آن دارد که نه تنها توافق قطعی نیست، بلکه در حال حاضر احتمال توافق با احتمال عدم توافق برابری می کند.
*جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید تاکید کرد که علی‌رغم افزایش تنش‌ها میان روسیه و غرب، مسکو همچنان بخشی از مذاکرات وین بر سر احیای برجام باقی خواهد ماند. همچنین خبر رسیده که یک منبع آگاه نزدیک به تیم مذاکره‌کننده ایران گفت: فرانسوی‌ها در حال مانع‌تراشی بر سر حل‌وفصل موضوعات باقیمانده پادمانی بین ایران و آژانس هستند و رویکردی کاملاً سیاسی را در پیش گرفته‌اند. به نظر میرسد رافائل ماریانو گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی به زودی سفری به ایران خواهد داشت و با مقامات ایران گفتگو خواهد کرد.
* اطلاعات شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها نشان می‌دهد فروش نفت ایران به چین در ماه‌های گذشته به شدت افزایش یافته و از پنج سال پیش که ایران مشمول تحریم‌های انرژی دولت آمریکا نبود، بیشتر شده است. به گزارش رویترز بر اساس برآورد سه شرکت ردیابی نفتکش‌ها صادرات نفت ایران به چین در ماه ژانویه از ۷۰۰ هزار بشکه در روز فراتر رفته است. این در حالی است که بیشترین میزان خرید چین در سال ۲۰۱۷ - یک سال قبل از تحریم‌های نفتی دولت دونالد ترامپ علیه ایران - ۶۲۳ هزار بشکه در روز بود. بهای نفت برنت برای معاملات آتی در ساعت ۱۱:۴۳ سه شنبه به وقت شرق آمریکا با ۸.۸۰ دلار افزایش، به بشکه‌ای ۱۰۶ دلار و ۷۷ سنت رسید که چیزی در حدود ۹ درصد افزایش بهای این کالای استراتژیک است.
توافق در قالب تصمیم کمیسیون مشترک
اینکه یک توافق احتمالی در صورت وقوع در چه فرمت و قالبی خواهد بود، سوالی است که بعضا مطرح می‌شود. شنیده‌های خبرنگار ایرنا حکایت از آن دارد که این توافق احتمالی در قالب یک «تصمیم کمیسیون مشترک برجام» خواهد بود.
اما اینکه این تصمیم یا توافق شامل چه مواردی است می تواند سوال بعدی باشد. سه دسته موضوع یا محور همواره در گفتگوها مطرح بوده است. دسته اول مربوط به دغدغه‌های طرف ایرانی است که مربوط به موضوعات رفع تحریمی است. دسته دوم ناظر به دغدغه‌های طرف مقابل است که مربوط به موضوع هسته‌ای است. موضوع سوم هم مربوط به این بوده است که اگر توافقی حاصل شد چگونه اجرا شود. بنابراین توافق احتمالی (در قالب تصمیم کمیسیون) مشتمل بر سه ضمیمه خواهد بود: 1) ضمیمه رفع تحریم‌ها، 2) ضمیمه اقدامات هسته‌ای، 3) ضمیمه برنامه بازاجرا (reimplementation)
مطالب مرتبط:
اجرای مشروط توافق احتمالی
اجرای توافق احتمالی، اگر نه به لحاظ اسمی بلکه به لحاظ کارکردی و ماهیتی مشروط خواهد بود. چرا که این توافق بر امکان استناد به بند ۲۶ برجام (مربوط به شرایط توقف اجرای تمام یا بخشی از تعهدات ایران) تصریح کرده است. بر این اساس، این اطمینان حاصل شده است که پایبندی ایران به مفاد توافق در ازای و منوط به پایبندی طرف مقابل خواهد بود. این موضوع همچنین می‌تواند وجهی از یک تضمین ذاتی برای بقای توافق و موثر بودن آن باشد. این تضمین ذاتی علاوه بر مشروط کردن اجرای تعهدات ایران، مبنای حقوقی و توان عملیاتی برای بازگشت‌پذیری و احیای سریع ظرفیت هسته‌ای ایران را در صورت نقض عهد طرف مقابل فراهم می‌کند.
احصای مولفه‌های راستی‌آزمایی و تضامین
دولت سیزدهم از زمان صدارت خود تاکید بر حصول توافقی قابل اعتماد و پایدار داشته است. توافقی می‌تواند قابل اعتماد باشد که در عمل به طور کامل توسط همه طرف‌ها اجرا شود. اما عملکرد آمریکا چه در گذشته و در حال کارنامه خوبی را برای این کشور رقم نزده است. به همین دلیل تهران برای رفع موثر تحریم‌ها که بخش مهمی از توافق است، بر راستی‌آزمایی تاکید می‌کند. یکی از مواردی که شاهد پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در دورهای اخیر گفتگوها در وین بود، مربوط به بحث راستی‌آزمایی می شود.
راستی آزمایی در حوزه‌های عملیاتی و حقوقی
فرآیند راستی آزمایی قرار است در حوزه عملیاتی و حقوقی و همزمان با اجرای مراحل مختلف تصمیم کمیسیون مشترک، اجرایی شود. همچنین آمریکا تا پیش از انجام تمام تعهدات خود و راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها از جانب ایران، عضو برجام و کمیسیون مشترک نخواهد بود. مضاف بر این، فاصله زمانی مزبور قابل توجه و معنادار خواهد بود.
به بیان ساده‌تر و خلاصه کلام اینکه، در تمامی مراحل اجرای توافق احتمالی، اولین اقدام از جانب طرفهای مقابل انجام می‌گیرد و در هر هیچ مرحله‌ای، ایران طرف شروع‌کننده نخواهد بود.
موضوع تضمین‌ها از جمله دشوارترین موضوعات مذاکراتی بوده‌اند. طرفهای غربی به ویژه آمریکایی اساسا این موضوع را در گذشته نمی‌پذیرفتند و آن را رد می‌کردند. شاید در مقایسه با سایر موضوعات بتوان گفت که این موضوع به سختی و کندی پیش رفته است.
طبیعی است که در نظام بین‌الملل، به دلیل آنارشی موجود نمی‌توان بر قول و تضمین‌های کشورها اتکا کرد. عملکرد آمریکا در قبال برجام یا سایر توافق‌های بین‌المللی این کشور به صراحت این گزاره را اثبات می‌کند. بنابراین بزرگترین تضمین در قراردادها و توافق‌های سیاسی بین دولت‌های مختلف، را توازن قدرت و اهرم‌های موجود شکل می‌دهند. یعنی ظرفیت‌های هر کشوری به عنوان عامل بازدارنده در زمینه‌های مختلف عمل می‌کنند تا از وقوع بحران‌ها جلوگیری کنند.
بر این اساس، حفظ تضمین‌های ذاتی در توافق وین می تواند یکی از مهمترین و محکم‌ترین تضمین‌ها برای پایداری برجام و پایبندی طرفهای مقابل باشد. حفظ ظرفیت برگشت‌پذیری سریع ایران در حوزه هسته‌ای می‌تواند ستون محکمی برای سازه توافق باشد. تیم مذاکره کننده ایران توانسته است در این زمینه دستاوردهای خوب و قابل توجهی را کسب کند. هر چند که تضمین ذاتی به معنای نادیده گرفتن سایر اشکال تضامین نیست. مذاکره کنندگان کشورمان در وین همچنان به دنبال اخذ تضمین های سیاسی و اقتصادی هستند و در برخی حوزه‌ها توانسته‌اند گام‌هایی را بردارند.
منع سوء استفاده از مکانیزم حل اختلاف
در حوزه مربوط به مکانیزم حل و فصل اختلافات که در قاموس رسانه‌ای غرب از آن به عنوان «مکانیزم ماشه» یاد می‌شود نیز اتفاق مهمی رخ داده است. با توجه به سابقه عملکرد آمریکا، در توافق احتمالی، تعهدی فردی و جمعی برای مقابله با سوء استفاده از این ساز و کار ایجاد شده است.
شاید به جرات بتوان گفت که مذاکره کنندگان ایرانی با اقدامات و دستاوردها در دو حوزه مهم راستی آزمایی و تضمین‌ها، ضمن برطرف کردن برخی حفره‌های توافق اصلی، این توافق را در راستای بهره‌مندی هر چه بیشتر ایران ارتقا داده‌اند. این ارتقا نه به مفهوم تغییر برجام، بلکه در راستای اجرای موثر آن است.
دامنه تحریم‌های رفع شده
در حوزه رفع تحریم، علاوه بر رفع تمامی تحریم‌هایی که ذیل برجام رفع و در دوره ترامپ بازاعمال شده بودند و همچنین تمام تحریم‌های ناسازگار با برجام که در دوره ترامپ وضع شدند، طرف مقابل پذیرفته در جهت تسهیل انتفاع ایران از رفع تحریم‌ها و همچنین جلوگیری از تزاحم قوانین دیگر در فرآیند رفع مؤثر و پایدار تحریم، تعهدات ضروری تازه‌ای را بپذیرد که الزاما در برجام قید نشده‌اند.
افزایش توان بالقوه هسته‌ای در توافق احتمالی
یکی از درخواست‌هایی که طرفهای مقابل به ویژه غربی در مذاکرات داشته‌اند، درخواست‌های فرابرجامی در حوزه هسته‌ای بوده است. آنها به دنبال این بودند که توان بالقوه هسته‌ای ایران در توافق احتمالی به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یابد تا اینکه هم برگشت‌پذیری برنامه هسته‌ای ایران کندتر شده و تضمین ذاتی مد نظر ایران تضعیف شود. به همین دلیل بود که مقامات ایران بارها در گذشته اعلام کرده‌اند که جبهه غربی به دنبال دریافت تعهدات فرابرجامی از ایران است، اما در ازای آن به ایران امتیازات فروبرجامی می‌دهد.
اما پس از مذاکرات فشرده در وین، تیم مذاکره کننده ایران توانسته است در حوزه تعهدات هسته‌ای، ظرفیت بالقوه هسته‌ای صلح آمیز ایران در قیاس با قبل از خروج آمریکا را به میزان چشمگیری افزایش دهد. از اینرو، در متن توافق احتمالی از پیشرفتهای هسته‌ای به دست‌آمده که در سالهای اعمال تحریم های همه جانبه بر مردم ایران به دست آمده، حراست می‌شود.
حفظ موعدهای زمانی تحقیق و توسعه
یکی از وجوه مهم پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران، انجام اقدامات مهمی در حوزه تحقیق و توسعه بوده است. از جمله اینکه ایران، به همت دانشمندان کشورمان، در زمینه تولید سانتریفیوژهای پیشرفته گام‌های بلندی را برداشته است. یکی از دغدغه های و تلاش‌های کشورهای غربی به عقب برگرداندن پیشرفتهای ایران در این حوزه بود. این خواسته هم با مقاومت تیم مذاکره کننده ایرانی مواجه شد و هم اینکه بخشش مربوط به دانش کسب شده، عملا قابل بازگشت به عقب نیست. شنیده‌های خبرنگار ایرنا حاکی از این است که در حوزه تحقیق و توسعه ماشین‌های سانتریفیوژ، موعدهای زمانی تحقیق و توسعه منطبق با برجام حفظ شده و در عین حال از منظر تولید انبوه سانتریفیوژهای پیشرفته، ایران در وضعیتی قرار می‌گیرد که بر اساس برنامه زمانی برجام تا یک دهه آینده نیز امکان رسیدن به آن وجود نداشت. بنابراین، در توافق احتمالی ظرفیت‌های بالقوه در این حوزه حفظ می شوند.
حفظ تایم‌لاین‌های برجامی
طرف غربی همواره مدعی رسیدن به توافق وسیع‌تر و طولانی‌تر با ایران بوده است. به این مفهوم که محدودیت‌های وضع شده علیه ایران، هم به لحاظ بازه زمانی و هم دامنه توافق افزایش یابند. مقامات غربی بارها به صراحت گفته‌اند که در پی افزودن موضوعات غیرهسته‌ای به توافق هسته‌ای هستند. اما این درخواست آنها همواره پشت چراغ قرمز ایران متوقف مانده است.
در حوزه‌ای دیگر، طرفهای غربی به دنبال توسعه و طولانی‌تر کردن «بند غروب» برجام بوده‌اند تا ایران فراتر از تایم‌لاین‌های برجامی محدود بماند. اما با وجود فشار طرفهای مقابل، موعدهای زمانی برجام در توافق احتمالی حفظ شده است و هدف کشورهای غربی برای رسیدن به یک توافق با محدودیت‌های هسته‌ای «طولانی‌تر» محقق نشده است. بر این اساس، محدودیت‌های موجود بر برنامه هسته‌ای ایران از دو سال دیگر به مرور کاهش خواهد یافت.
مشخصه‌های فوق الذکر، خواسته های حداقلی ایران در مذاکرات است. همانطور که پیشتر گفته شد، تا زمانی که موضوعات باقیمانده حل نشود، حصول توافق امری بعید خواهد بود.
آنچه دیگران می خوانند:
گزارش از علی اکبر رضایی
