تیتربرتر: چابَهار (بلوچی: چهبار) یکی از زیباترین شهرهای جنوب خاوری بلوچستان در کرانهٔ دریای مَکُّران و اقیانوس هند قرار دارد. اسکله آن توانایی پهلوگیری کشتیهای اقیانوسپیما را دارد و از مناطق آزاد بازرگانی ایران بهشمار میرود. بندر چابهار به دلیل موقعیت راهبردی، که نزدیکترین راه دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه (افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان) به آبهای آزاد است از اهمیت فراوانی برخوردار است و سازندگی و سرمایهگذاری فراوانی در آن صورت میگیرد؛ از جمله ساخت اسکله و افزایش گنجایش بارگیری کشتیهای اقیانوسپیما (در خلیج چابهار) و ساخت راهآهن به سوی آسیای میانه و احداث فرودگاه بینالمللی این بندر یکی از مهمترین چهارراههای کریدور شمال-جنوب بازرگانی جهانی است.
چابهار علاوه بر موقعیت بازرگانی، دارای جاذبههای فراوان تاریخی و طبیعی است. آب و هوای این شهر و پیرامون آن همیشه بهاری و معتدل است و به همین دلیل چابهار (چهاربهار) نامیده میشود. چابهار مرکز شهرستان چابهار است که در منتهیالیه جنوب شرقی ایران در کنار آبهای گرم اقیانوس هند قرار دارد. در ادامه با قلعه های موجود در چابهار را مورد بررسی قرار می دهیم.
قلعه پرتغالی ها یا قلعه تیس
قلعه پرتغالیها یا قلعه تیس در ۵ کیلومتری شمال غربی چابهار، در روستای تیس قرار دارد. این دژ متعلق به دوران اسلامی است و شماره ثبت ملی آن ۵۵۵ میباشد.
این دژ به ابعاد ۲۶×۵۴ متر ساخته شدهاست. پهنا ساختمان بر پهنهٔ دماغهای که پانصد متر از آبخور دریا فاصله دارد در بخش انتهای دماغه واقع است. در بخش شمال شرقی درب ورودی اصلی قرار دارد و دارای چهار گوشواره خلفی که در پشت دیوارهای هشتی واقع شدهاند. هر کدام از آنها خود یک اتاقی است که با پیهای قطور ساخته شدهاند. دارای ایوانی است که با دو پله با حدود یک متر ارتفاع از سطح حیاط دژ بلندتر است. در گوشه شمال شرقی آثار اتاقهایی وجود دارد که اکنون خراب شدهاند؛ و هر کدام دارای یک اتاق بزرگتر مشرف به ایوان اختصاصی هستند. شیوهٔ ساخت بنا (اتاقها و ایوانها) شبیه به کاروانسرای شاهعباسی بیستون است که در زمان شاه سلیمان صفوی ساخته شدهاست. در سه طرف حیاط حجرهها و اتاقهایی حجرهها و اتاقهای گوش شمالی وجود دارند.
در سوی ساحل دریای عمان آثار دو برج بزرگ در طرفین دیده میشود. برج سوی راست که در جنوب قرار دارد به صورت یک اتاق با یک ایوان و یک شاهنشین است که بر روی هرمی مکعب مستطیل شکل پیسازی شده و یک برج با منار بر روی آن قرار گرفته و یک منار به ارتفاع ۵/۶متر باقی ماندهاست. مصالح بکار رفته در ساخت دژ، آجر، سنگ و گچ میباشند و آثاروتزئینات از آجر و سنگ در اطراف گلدستههای باقی ماندهاند، این مناره برای دیدبانی به کار میرفتهاست؛ و چون بر همه خلیج دهانه تیس اشراف لازم را دارد و در ضمن از فاصله زیادی در دریا دیده میشود.
سبک ساخت و نوع مصالح بکار رفته مناره و گوشواره به سبک سلجوقی میباشد؛ و تعمیرات بعدی که در اتاقها و ایوانها انجام شده بیشتر سبک صفوی و سبک دوران قاجار است. در گوشههای حیاط دژ آثاری از آب انبارها به چشم میخورد که از سنگ و ساروج و گچ ساخته شدهاند. در بیرون دیوار بلند دژ آثار چاهی وجود دارد که در سنگ صخره کنده شده و لبه چاه بااستفاده از سنگ و ساروج محکم شدهاست. در بخش سقف دژ چوبهایی بکار رفتهاست که احتمالاً از مناطق دیگر به اینجا آورده شدهاند.
تزئینات دور منار آجر چینی شبیه سبک تزئینات منارهای دوره سلجوقی میباشند اگر چه از بین رفتهاند ولی نقشهایی به خط عربی و خط کوفی از اثر برجستگیها و گودیها مشخص میشود. اندازه اتاقها معمولاً ۴×۳ متر یا کمتر است که دور یا چهار سوی یک پهنه پهناور واقع شدهاند.
در کتاب باستانشناسی و تاریخ بلوچستان به نقل از سرتیپ مهدی خان مهندس ایرانی آمدهاست: «در تیس بسیار دژ خوبی است و یک سوی بدنه دژ وصل به دریاست، قدری ناتمامی دارد که بنُا و عمله در آن مشغول کارند. دیوار بزرگی از سوی دریا کشیدهاند برای باراندازی وغیره حصن معتبری است واصل دژ نو در روی تپه مرتفعی ساخته شدهاست.»
قلعه پیروز گت چابهار
قلعه پیروز گت چابهار بنایی تاریخی در شمال غرب بندر چابهار است. این قلعه مرموز در ارتفاعات دره تیس ساخته شده و قدمت آن به دوران اشکانیان میرسد. قلعه بر فراز یک تپه مرتفع قرار دارد و از سنگهای سخت خارا ساخته شده است. اگر تصمیم دارید در آیندهای نزدیک به استان سیستان و بلوچستان سفر کنید حتما سری به بندر چابهار بزنید. در بندر چابهار علاوه بر جاذبههای طبیعی، بناهای تاریخی مختلفی هم وجود دارند که قلعه پیروز گت چابهار جزو آنها میباشد.
برای معرفی قلعه پیروز گت اجازه بدهید تا درباره وجه تسمیه آن سخن بگوییم. گت در گویش بلوچی به معنای بزرگ یا سردار است. چنین به نظر میرسد که سرداری به نام پیروز، فرمانده قلعه بوده و یا بر منطقه چابهار قدیم حکمرانی کرده است. قلعه در نزدیکی بندر چابهار قرار دارد و در دره تیس استوار میباشد. همان طور که در بخش ابتدایی اشاره کردیم، قدمت قلعه به زمان اشکانیان باز میگردد. بدیهی است که در طی قرنها متمادی، قلعه دچار ویرانی شده و جز دیوارهها از آن چیزی باقی نمانده باشد. با این حال با مشاهده قلعه پیروز گت در دل کوه، به عظمت آن پی میبرید.
قلعه پیروز گت از سنگهای خارا ساخته شده در حالی که جنس سنگهای کوه از آهک است. بر همین اساس باستان شناسان اعتقاد دارند برای ساخت قلعه، سنگهای خارا از مکانی نامعلوم به این منطقه آورده شدهاند. وجود شواهد مختلف در قلعه پیروز گت و اطراف آن نشان میدهد این سازه تا زمان ساسانیان مورد استفاده قرار گرفته است. اولین مدرک از وجود ساسانیان در قلعه، نام پیروز گت میباشد. پیروز نامی ایرانی متعلق به دوران حکومت ساسانیان میباشد. همچنین بقایای سفالهایی در قلعه یافت شد که با هنر زمان ساسانیان برابری میکنند.
مطالب مرتبط:
موقعیت قلعه پیروز گت چابهار
قلعه پیروز گت در ۵ کیلومتری شمال غربی چابهار و در روستای تیس، یکی از مهمترین جاهای دیدنی چابهار قرار دارد. کوهی که قلعه بر روی آن ساخته شده از تمام کوههای اطراف خود مرتفعتر میباشد. دو برج شمالی و جنوبی در قلعه وجود دارد که در آنها اتاقهایی کوچک ساختهاند. واضح است که برجها محله زندگی دیدهبانها بودهاند. معماری قلعه به معماری دوران اشکانیان شباهت دارد. در ساخت دیوارها از سنگ خارا و ملاط ساروج استفاده کردهاند. این مصالح بسیار مقاوم هستند و به همین دلیل تا به امروز قلعه پا بر جا است. در نزدیکی قلعه پیروز گت چابهار یک آب انبار باستانی دیده میشود. همچنین خندقی به عمق ۳ متر اطراف قلعه حفر کردهاند که این استراتژی متعلق به ساسانیان میباشد.
دسترسی به قلعه پیروز گت چابهار
برای دسترسی به قلعه پیروز گت، از مسیر چابهار، حدود ۱۰ دقیقه با خودرو در راه خواهید بود. جاده تیس در شمال غرب بندر چابهار قرار گرفته است. بهترین فصل برای بازدید از قلعه پیروز گت، اواخر پاییز و زمستان میباشد. در فصلهای دیگر، هوای منطقه به شدت شرجی و گرم است و حشرات موذی زیادی در اطراف قلعه وجود دارند.
آدرس قلعه پیروز گت چابهار
چابهار، ۵ کیلومتری شمال غرب چابهار، روستای تیس
قلعه بلوچ گت
قلعه بلوچ گت در بخش مرکزی ۵ کیلومتری شمال غربی شهر تیس (چابهار) جای دارد. این قلعه بر بالای کوهی بلندمرتبه قرار گرفتهاست. آثار دیوار دژ و یک برج دیدهبانی از آن بر جای ماندهاست. بقایای دو آرامگاه هرمیشکل برجسته که با سنگ و ساروج بنا گردیدهاند و از نوع آرامگاههای اسلامی هستند به چشم میخورد. همچنین آثاری از حصار و باروی دژ در پیرامون محوطه اصلی و پیرامون دژ بالایی نیز برجای ماندهاست.
چندین چاه به منظور تأمین آب مورد نیاز در صخره کنده شدهاند. در روی دژ، آب انبارهایی از سنگ و ساروج و گچ در درون صخره ساخته شدهاست که با وسایل و ابزاری آب مورد نیاز را از پای قلعه کشیده و به داخل آب انبارهای بالا میرساندهاند. این آبانبارها در هنگام نیاز ضروری، آب مورد نیاز درون دژ را تأمین میکردهاند. این قلعه دارای یک موقعیت ممتازی بودهاست که آبرسانی، دید کافی به دریا و دور بودن آن از دسترس مهاجمان از ویژگ
آنچه دیگران میخوانند:
گردآورنده: زهره شعبانی