تیتربرتر: دره کال جنی که در نزد بومیان به دره جن‌ها معروف است در شهر طبس قرار دارد. کال جنی از دو بخش کال و جنی تشکیل شده است. کال به دره یا مسیر ایجاد شده به وسیله سیلاب‌ها و جریان آب گفته می‌شود زیرا ساکنان روستاها این محل را ترسناک و محل حضور جن‌ها می‌دانسته‌اند. با ما همراه باشید تا با این دره بیشتر آشنا شوید.
کال جنی کجا قرار دارد؟
کال جنی، یا دره جن‌ها دره‌ای در کویر طبس است. این منطقه در اطراف روستای میغان واقع شده است. کال جنی حدودا 35 کیلومتر با شهرستان طبس فاصله دارد. محلی‌ها اسم جنی را روی این دره گذاشته‌اند؛ علت این نامگذاری، افسانه‌های قدیمی و داستان‌های ترسناکی است که سینه به سینه از نسل‌های پیش به محلی‌ها منتقل شده است. آنها اعتقاد دارند که کال جنی محل زندگی اجنه و ارواح است.
کال در اصطلاح بومی‌های منطقه طبس، به معنای دره‌ای است که توسط جریان آب و سیلاب‌ها درست شده باشد. اعتقاد عجیب محلی‌ها به وهم‌انگیز بودن منطقه، به‌علاوه شکل عجیب دره باعث شهرت این منطقه شده است. شباهت جالب کال جنی با گرند کانیون در ایالات متحده هم توجه بسیاری از گردشگران را به خود جلب کرده است.
مسیر دسترسی به کال جنی
برای رسیدن به کال جنی باید با هواپیما، اتوبوس، قطار، ماشین شخصی یا تورهای داخلی به طبس بروید. اگر با ماشین شخصی سفر می‌کنید، کوتاه‌ترین و بهترین مسیر این است که از تهران به سمنان بروید و سپس راه را به‌سمت طبس ادامه دهید. برای دسترسی به دره کال جنی طبس چند راه وجود دارد:
مسیر اول: از مسیر آسفالته از طبس به‌سمت شمال و شهر عشق آباد در بخش دستگردان حرکت کنید. پس از حدود ۲۰ کیلومتر به یک آبراهه می‌رسید؛ جایی که رودخانه ازمیغان پس از بیرون آمدن از کال جنی رسوبات خود را در بستر دشت بر جای گذاشته است. مسیر آبراهه را حدود پنج کیلومتر دیگر به‌سمت شمال ادامه دهید تا پس از گذر از چند پیچ به بخش‌های عمیق و تنگ دره کال جنی برسید.
مسیر دوم: در ۲۶ کیلومتری شمال شهر طبس از جاده اصلی جدا و وارد مسیر روستای ازمیغان شوید. پس از طی کردن حدود ۹ کیلومتر به مدخل دره رودخانه ازمیغان می‌رسید. مسیر را برای سه کیلومتر دیگر ادامه دهید تا به بخش‌های عمیق و تنگ دره کال جنی برسید.
مسیر سوم: در مسیر شهرستان طبس از جاده طبس - بشرویه خارج شوید. پس از عبور از جاده آسفالته در دوراهی استخرِ شاعر وارد جاده خاکی صاف و بدون پیچ‌وخم شوید تا به روستای زیبای فشاه برسید. نشانی روستا چشمه و نخلستان است. تنها ساکنان این روستا یک خانواده خادم امامزاده حسین بن جعفر صادق (علیه السلام) هستند که می‌توانید از آنها راهنمایی بگیرید. این روستا ابتدای دره و متصل به کوه است؛ از همین نقطه وارد دره شوید یا به راه خود ادامه دهید و در میانه‌های جاده خاکی از طریق یک شکاف در دیواره دره وارد آن شوید.
تاریخچه دره کال جنی
شکل‌گیری دره کال جنی متاثر از عوامل بسیاری بوده است؛ عواملی چون بستر نرم‌فرسا (قابل فرسایش)، شیب زیاد طولی رودخانه، باران‌های فصلی و فراخاست (حرکت یک ساختار به‌سمت بالا) دائمی منطقه که در طول سالیان دراز، این پدیده زیبا را به وجود آورده‌اند.
عامل اصلی ایجاد دره کال جنی رودخانه ازمیغان است. این رودخانه پس از ورود به زمین‌های آبرفتی، بستر خود را گود کرده است؛ البته مقاومت سنگ‌ها در طول مسیر رودخانه باعث شده است تا پیچ‌وخم‌هایی نیز در مسیر شکل بگیرد. رودخانه به مرور زمان در عمق یک تنگه خودساخته، مسیر خود را ادامه داده است تا در نهایت به دشت طبس برسد. این تنگه همان کال جنی است که نشانه‌های فرسایش آبی به‌خوبی بر دیواره‌های آن هویدا است. کال جنی مجموعه‌ای از فرو رفتگی‌ها، برجستگی‌ها، حفره‌ها و شیارهای حاصل از فرسایش، خلل و فرج (منافذ و سوراخ های ریز) دیواره‌ها، پلکان‌ها، آبشارهای کوچک و حوضچه‌های آب است؛ آثاری که در کنار هم یک جاذبه شگفت‌انگیز را خلق کرده‌اند.
رودخانه ازمیغان از کوه‌های شتری در شمال طبس در راستای شمال غربی - جنوب شرقی سرچشمه می‌گیرد. این رودخانه در ابتدا بسیار کم‌آب است و پس از به هم پیوستن به دیگر آبراهه‌های سرازیر شده از کوه، در دره ازمیغان پرآب و به‌سمت دشت طبس سرازیر می‌شود. در حال حاضر سدی در بالادست روستای ازمیغان وجود دارد که آب رودخانه را برای مصارف کشاورزی مهار می‌کند. در پایین این سد رودخانه‌ای خشک دیده می‌شود که در هنگام بارندگی آب کمی در آن به جریان می‌افتد.
در غرب روستای ازمیغان رودخانه وارد دره‌ای عمیق و V شکل می‌شود و مسیری مستقیم را درون دره‌ای می پیماید که احتمالا گسل است. در این محدوده، لایه پروده (تشکیل شده از سنگ آهک و سنگ کنگلومرا یا سنگ جوش) و لایه اسفندیار (تشکیل شده از سنگ آهک پکتن‌دار (روشن و نازک لایه)، ماسه سنگ، سنگ رسوبی شیل و مارن) قرار دارند؛ لایه‌هایی که قدمت آنها به دوره ژوراسیک (یکی از دوره‌های زمین‌شناسی (۱۹۹٫۶-۱۴۵٫۵ میلیون سال قبل) باز می‌گردد.
کوه‌های شتری تحت‌تاثیر پایانه شمالی گسل نایبند هستند و گسل‌های فراوانی به‌صورت شمال غربی - جنوب شرقی، به موازات یکدیگر در آن شکل گرفته‌اند. این گسل‌ها شیبی به‌سمت شمال شرق دارند. گسل ازمیغان در محل دیواره سد و گسل بهارستان در محل اتصال کوه به دشت از جمله این گسل‌ها هستند. رسوبات تراس‌های آبرفتی (عارضه ژئومورفولوژیکی تخت و مسطحی که عواملی چون رود، دریا، یخچال طبیعی و یغره آن را شکل می‌دهند) از این بخش به‌سمت دشت امتداد پیدا می‌کنند. از این نقطه به پایین، رودخانه در بستر کنگلومرایی و آبرفتی جریان می‌یابد و عمق زیاد و پیچ‌وخم‌های متعدد پیدا می‌کند. اینجا همان جایی است که به آن کال جنی می‌گویند.
مطالب مرتبط:
علت نامگذاری کال جنی
نام رمزآلود دره کال جنی از دو بخش «کال» و «جنی» تشکیل شده است. کال به‌معنای دره یا مسیر ایجاد شده به‌وسیله سیلاب‌ها و جریان آب است. به گفته بومیان این منطقه این دره در گذشته بسیار ترسناک و محل زندگی ارواح و جنیان بوده؛ به همین دلیل بخش دوم به نام این دره اضافه شده است. شکل و ساختار دره به‌گونه‌ای است که وزش باد (به‌ویژه در هنگام شب که شدت بیشتری می‌گیرد) و عبور آن از میان شکاف‌های دره، باعث به وجود آمدن صداهای عجیب و غریبی می‌شود. اهالی این منطقه در گذشته در واقع صدای وزش باد را در میان سنگ‌ها می‌شنیدند؛ صداهایی عجیب و غریب و رعب‌انگیز که آنها را از حضور جن‌ها در این دره مطمئن می‌کرد.
برخی نیز معتقد هستند که در گذشته، عده‌ای از پیروان میترائیسم این دره را به‌عنوان عبادتگاه خود انتخاب می‌کنند. آنها شایعه جن‌زدگی این منطقه را انتشار می‌دهند تا مردم از حضور در این منطقه بترسند. آنها به این طریق از آزار و اذیت دیگران در امان می‌ماندند.
البته یکی از دلایل دیگر این نامگذاری وجود حفره‌ها و تونل‌های عجیب در دل صخره‌های این دره است. بومیان معتقد بودند که این حفره‌ها، منازل اجنه هستند.
جاذبه های گردشگری دره کال جنی
۱. صخره های مرتفع
یکی از مهمترین جذابیت‌های کال جنی، شکل طبیعی آن است. صخره‌های فرسایشی که به دلیل عبور سیلاب و آب، طی سالیان دراز، به شکل کنونی‌شان رسیده‌اند. صخره‌های U شکل و V شکل که برای هر بازدیدکننده‌ای جذاب و پر رمز و راز خواهد بود. وقتی صدای باید لای صخره‌ها می‌پیچد، صدای زوزه‌ای موهوم پدید می‌آورد. زوزه‌ای که هیچ بعید نیست یکی از اصلی‌ترین نامگذاری دره جن‌ها توسط روستاییان منطقه باشد. درهم تنیدگی صخره‌های این منطقه، زیبایی دره جن‌ها را دوچندان می‌کند.
۲. خانه گبرها
در میانه‌های مسیرتان به مرکز دره جن‌ها، به حفره‌ها، شیارها و فرورفتگی‌هایی برخورد خواهید کرد که بسیار شبیه به شکل طبیعی صخره‌های آن منطقه هستند. اما اشتباه نکنید. برخلاف انتظارتان، وجود این شکاف‌ها در میان صخره‌های کال جنی، کار دست طبیعت نیست. در مورد علت پیدایش آن، دو نظریه وجود دارد. نظریه اول بیان می‌کند که سالیان بسیار دور، زرتشتی‌های منطقه، برای فرار از دست سپاه اعراب، به این صخره‌ها پناه بردند تا بتوانند در این منطقه استتار کنند. اما نظریه دوم می‌گوید که این مناطق، محل چله‌نشینی زرتشیتی‌ها بوده است.
شکل این عوارض انسانی شبیه به چاه‌هایی به عمق 7 تا 8 متر است که در ارتفاع دومتری از سطح زمین کنده شده‌اند و به تالارهای زیر زمینی می‌رسند. در صورتی که هریک از دو نظریه باستان‌شناسان درست باشد، می‌توان قدمت این عوارض انسانی را در حدود 1400 سال تخمین زد.
۳. حوضچه کال جنی
یکی دیگر از جذابیت‌هایی که در هنگام بازدید از کال جنی نباید از دست بدهید، دیدن حوضچه‌ها و آبشارهای کوچک در انتهای مسیر دره‌ها است. در کنار حوضچه‌ها راه‌آب‌های کوچکی ایجاد شده‌اند که کار دست محلی‌ها است. آنها با این کار آب حوضچه‌ها را به سمت قنات‌های روستا هدایت می‌کنند. دیدن حوضچه‌های آب وسط آن صخره‌های بلند و درهم تنیده، یکی از زیباترین سوژه‌های عکاسی را به شما هدیه خواهد داد.
بهترین زمان بازدید از کال جنی
منطقه کال جنی به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خود دارای آب و هوای گرم، خشک و کویری است. بیشینه دما در تابستان به ۴۹ درجه سانتی‌گراد می‌رسد و در زمستان نیز دما تا ۵- درجه سانتی‌گراد کاهش می‌یابد. بیشتر ماه‌های سال در این منطقه خشک و کم باران هستند و بارش باران به‌صورت محدود تنها در فصل زمستان و ابتدای فصل بهار دیده می‌شود. تفاوت دمای بسیار تابستان و زمستان و همچنین روز و شب از ویژگی‌های مهم منطقه به شمار می‌رود.
بهترین زمان سفر به کال جنی طبس از دید بیشتر گردشگران فصل پاییز است؛ البته باید بدانید که جلوه طبیعت در هر فصلی از سال در این منطقه زیبا است.
در فصل بهار به‌خصوص در اوایل آن هوا آن‌قدر گرم نشده است که نتوان در کال جنی به کویرگردی و اکتشاف پرداخت. شما در این فصل می‌توانید قدم در دره بگذارید و از گشت و گذار لذت ببرید. با نزدیک شدن به روزهای آخر فصل بهار و فرا رسیدن فصل تابستان، دمای هوا افزایش می‌یابد و به‌طور کل می‌توان گفت که با توجه به آب و هوا تابستان زمان مناسبی برای سفر به کال جنی نیست.
فصل پاییز بهترین زمان سال برای کویرگردی است؛ زمانی که می‌توان گرمای ملایم خورشید را حس کرد و به‌راحتی به گشت و گذار پرداخت. فصل زمستان نیز زمان خوبی برای کاوش در کال جنی است؛ البته به شرطی که به فکر اقامت شبانه خود باشید. دما در شب‌های زمستانی بسیار سرد است و امکان کمپینگ در کال جنی وجود ندارد.
آنچه دیگران میخوانند:
گردآورنده: زهره شعبانی
